Heer Waris Shah - Full kalam

 

Heer Waris Shah

ہیر وارث شاہ 1. حمد اول حمد خدائ دا ورد کیجے، عشقَ کیتا سو جگّ دا مول میاں ۔ پہلے آپ ہے رب نے عشقَ کیتا، معشوق ہے نبی رسول میاں ۔ عشقَ پیر فقیر دا مرتبہ ہے، مرد عشقَ دا بھلا رنجول میاں ۔ کھلے تنھاں دے باغ قلوب اندر، جنہاں کیتا ہے عشقَ قبول میاں ۔ (اول=سبھ توں پہلاں، حمد=صفت، ورد=سمرن،ذکر، مول=جڑھ، بنیاد، نبی رسول=حضرت محمد صاحب، رنجول=رنجور،غم ناک، مرتبہ=پدوی، قلوب=دل، باب=دروازہ؛ پاٹھ بھید: کیجے=کیچے، کھلے تنھاں دے باغ=کھلے تنھاں دے باب) 2. رسول دی صفت دوئی نعت رسول مقبول والی، جیندے حق نزول لولاک کیتا ۔ خاکی آکھ کے مرتبہ وڈا دتا، سبھ خلق دے عیب تھیں پاک کیتا ۔ سرور ہوئکے اولیاں انبیاں دا، اگے حق دے آپ نوں خاک کیتا ۔ کرے امتی امتی روز قیامت، خوشی چھڈّ کے جیؤ غم ناک کیتا ۔ (نعت=رسول دی شان وچّ صفت بھرے شعر؎ جاں کویتا، نزول=رب نے اتاریا،نازل کیتا، لولاک=حدیث ول اشارہ ہے، ''بلولاکا لما خلکتل افلاق" بھاوَ جے کر توں نہ ہندا تاں میں آکاش پیدا نہ کیتے ہندے، حدیث=رسول دے کہے شبداں اتے کم دی خبر، خاکی=مٹی دا بنیا، سرور=سردار، اولیا=ولی دا بہو-وچن،رب دے پیارے، انبیاں=نبی دا بہو-وچن،رب دے نائب، حق=رب، امتی=امت دا اک وچن،مسلمان) 3. رسول دے چوہاں ساتھیاں دی صفت چارے یار رسول دے چار گوہر، سبھے اک تھیں اک چڑھندڑے نے ۔ ابو بقر تے عمر، عثمان، علی، آپو اپنے گنیں سوہندڑے نے ۔ جنہاں صدق یقین تحقیق کیتا، راہ رب دے سیس وکندڑے نے ۔ ذوق چھڈّ کے جناں نے زہد کیتا، واہ واہ اوہ ربّ دے بندڑے نے ۔ (گوہر=موتی، ابو بقر، عمر، عثمان اتے علی ایہہ پہلے چار خلیفے ہن، خلیفہ=رسول صاحب وانگوں اسلام دے روحانی لیڈر، زہد=بندگی؛ پاٹھ بھید=ذوق=شوق) 4. پیر دی صفت مدہ پیر دی ہب دے نال کیچے، جیندے خادماں دے وچّ پیریاں نی ۔ باجھ اوس جناب دے پار ناہیں، لکھ ڈھونڈدے پھرن فقیریاں نی ۔ جہڑے پیر دی مہر منظور ہوئے، گھر تنھاں دے پیریا میریاں نی ۔ روز حشر دے پیر دے تالباں نوں، ہتھ سجڑے ملنگیاں چیریاں نی ۔ (مدہ=صفت، ہب=پیار،شردھا، روز حشر=قیامت دا دن جدوں سارے دفن کیتے مردے قبراں وچوں جیوندے ہو کے اٹھنگے، چیری= پروانہ، میری=سرداری، طالب=مرید،سچی طلب رکھن والا) 5. بابا فرید شکر گنج دی صفت مودود دا لاڈلا پیر چشتی، شکر-گنج مسؤد بھرپور ہے جی ۔ خاندان وچّ چشت دے کاملیئت، شہر فقر دا پٹن مامور ہے جی ۔ باہیاں قطباں وچّ ہے پیر کامل، جیندی عاجزی زہد منظور ہے جی ۔ شکر گنج نے آن مقام کیتا، دکھ درد پنجاب دا دور ہے جی ۔ (مودود=خواجہ محمد مودود چشتی، ایہناں دا مزار چشت خراسان وچّ ہرات شہر دے لاگے ہے، مسعود=بابا فرید شکر گنج دا پورا ناں پھریدؤدین مسعود سی، گورو گرنتھ صاحب وچّ ایہناں دی بانی شامل ہے، کامل=پورا، پٹن=پاک پٹن، ضلع ساہیوال جتھے بابا فرید جی نے آ کے ڈیرہ لایا سی، مامور=آباد،خوش حال، کاملیئت=پورنتائی؛ پاٹھ بھید= مقام=مکان) 6. قصہ ہیر رانجھا لکھن بارے یاراں اساں نوں آن سوال کیتا، قصہ ہیر دا نواں بنائیے جی ۔ ایس پریم دی جھوک دا سبھ قصہ، جیبھ سوہنی نال سنائیئے جی ۔ نال عجب بہار دے شعر؎ کہہ کے، رانجھے ہیر دا میل کرائیے جی ۔ یاراں نال بہہ کے وچ مجلساں، مزہ ہیر دے عشقَ دا پائیے جی ۔ (جھوک=ڈیرہ پنڈ، مجالساں=مجلس دا بہو-وچن، پاٹھ بھید: قصہ=عشقَ، جیبھ سوہنی=ڈھب سوہنے، بہکے وچ مجلساں= مجالساں وچّ بہہ کے) 7. واک کوی حکم منّ کے سجناں پیاریاں دا، قصہ عجب بہار دا جوڑیا اے ۔ فقرہ جوڑ کے خوب درست کیتا، نواں پھل گلاب دا توڑیا اے ۔ بہت جیؤ دے وچّ تدبیر کرکے، فرہاد پہاڑ نوں توڑیا اے ۔ سبھا وین کے زیب بنائِ دتا، جیہا عطر گلاب نچوڑیا اے ۔ (بہار=سوہنا،خوشی، درست=ٹھیک، صحیح، وین کے=چن کے، زیب=سندر) 8. قصے دا آرنبھ، تخت ہزارا اتے رانجھے بارے کیہی تخت ہزارے دی صفت کیجے، جتھے رانجھیاں رنگ مچایا اے ۔ چھیل گبھرو، مست البیلڑے نی، سندر ہکّ تھیں ہکّ سوایا اے ۔ والے کوکلے، مندرے، مجھ لننی، نواں ٹھاٹھ تے ٹھاٹھ چڑھایا اے ۔ کیہی صفت ہزارے دی آکھ سکاں، گوئیا بہشت زمین تے آیا اے ۔ ( مجھ=لکّ دوآلے، لننی=چادرا، بہشت=بھست؛ پاٹھ بھید:کیہی تخت ہزارے دی صفت کیجے=اک تخت ہزاریوں گلّ کیچے، کیہی صفت ہزارے دی آکھ سکاں، گوئیا بہشت=وارث کی ہزارے دی صفت آکھاں، گوئیا) 9. رانجھے دا باپ موجو چودھری پنڈ دی پاندھ والا، چنگا بھائیاں دا سردار آہا ۔ اٹھ پتر دو بیٹیاں تس دیاں سن، وڈّ-ٹبرا تے شاہوکار آہا ۔ بھلی بھائیاں وچّ پرتیت اسدی، منیا چونترے 'تے سرکار آہا ۔ وارث شاہ ایہہ قدرتاں رب دیاں نی، دھیدو نال اس بہت پیار آہا ۔ (پاندھ=عزت،پچھ گچھ والا، درب=دولت، چونترا=چبوترا، پاٹھ بھید: وڈّ-ٹبرا تے شاہوکار=درب تے مال پروار) 10. رانجھے نال بھائیاں دا ساڑا باپ کرے پیار تے ویر بھائی، ڈر باپ دے تھیں پئے سنگدے نے ۔ گجھے میہنے مار دے سپّ واننوں، اس دے کالجے نوں پئے ڈنگدے نے ۔ کوئی وسّ نہ چلے جو کڈھ چھڈن، دیندے میہنے رنگ برنگ دے نے ۔ وارث شاہ ایہہ غرض ہے بہت پیاری، ہور ساک ن سین نہ انگ دے نے ۔ (سین=رشتے دار،سبندھی؛ پاٹھ بھید= چلے جو =چلنے، دیندے=دے دے) 11. موجو دی موت تقدیر سیتی موجو فوت ہویا، بھائی رانجھے دے نال کھہیڑدے نے ۔ کھائیں رجّ کے گھوردا پھریں رناں، کڈھ رکتاں دھیدو نوں چھیڑدے نے ۔ نت سجرا گھاؤ کلیجڑے دا، گلاں ترکھیاں نال اچیڑدے نے ۔ بھائی بھابیاں ویر دیاں کرن گلاں، ایہا جھنجھٹ نت نبیڑدے نے ۔ (کھہیڑدے=لڑدے،کھہِ بازی کردے، رکتاں=مخول، جھنجٹ=جھگڑا، پاٹھ بھید: فوت=حق) 12. بھوں دی ونڈ حاضر قاضی تے پینچ سدائِ سارے، بھائیاں زمیں نوں کچھّ پوائی آہی ۔ وڈھی دے کے زمیں لے گئے چنگی، بنجر زمیں رنجھیٹے نوں آئی آہی ۔ کچھاں مار شریک مزاکھ کردے، بھائیاں رانجھے دے باب بنائی آہی ۔ گلّ بھابیاں ایہہ بنائِ چھڈی، مگر جٹّ دے پھکڑی لائی آہی ۔ (کچھ پوائی=منتی کرائی، کچھاں مار=خوش ہو کے، باب=بری حالت، پھکڑی لائی=موجو بنا چھڈیا؛ پاٹھ بھید= زمیں لے گئے چنگی=بھئیں دے بنے وارث) 13. بھابیاں دے میہنے منہ چٹّ جو آرسی نال ویکھن، تنھاں واہن کیہا حل واہنا ای ۔ پنڈا پال کے چوپڑے پٹے جنہاں، کسے رنّ کی اوہناں توں چاہنا ای ۔ جہڑا بھئیں دے معاملے کرے بیٹھا، ایس توڑ نہ مول نباہنا ای ۔ پیا ونجھلی واہے تے راگ گاوے، کوئی روز دا ایہہ پروہنا ای ۔ (آرسی=شیشہ، دہیں=دن ویلے؛ پاٹھ بھید:پیا ونجھلی واہے تے راگ =دہیں ونجھلی واہے تے رات) 14. رانجھے دا حل واہ کے آؤنا رانجھا جوترا واہ کے تھکّ رہیا، لاہ ارلیاں چھاؤں نوں آنودا اے ۔ بھتا آن کے بھابی نے کول دھریا، حالَ اپنا رو سنانودا اے ۔ چھالے پئے تے ہتھ تے پیر فٹے، سانوں واہی دا کم نہ بھانودا اے ۔ بھابی آکھدی لاڈلا باپ دا سیں، وارث شاہ پیارا ہی ماؤں دا اے ۔ 15. رانجھا رانجھا آکھدا بھابیؤ ویرنو نی، تساں بھائیا نالوں وچھوڑیا جے ۔ خوشی روح نوں بہت دلگیر کیتا، تساں پھلّ گلاب دا توڑیا جے ۔ سکے بھائیاں نالوں وچھوڑ مینوں، کنڈا وچّ کلیجیڑے پوڑیا جے ۔ بھائی جگر تے جان ساں اسیں اٹھے، وکھو وکھ ہی چائ نکھوڑیا جے ۔ نال ویر دے رکتاں چھیڑ بھابی، سانوں میہنا ہور چموڑیا جے ۔ جدوں صفاں ہو ٹرنگیاں طرف جنت، وارث شاہ دی واگ نہ موڑیا جے ۔ (دلگیر=اداس، پوڑیا=چبھویا، نکھوڑیا=جدا کیتا، صفاں ہو ٹرنگیاں طرف جنت=قیامت والے دن) 16. بھابی کریں آکڑاں کھائِ کے دودھ چاول، ایہہ رجّ کے کھان دیاں مستیاں نے ۔ آکھن دیورے نال نہال ہوئیاں، سانوں سبھ شریکنیاں ہسدیاں نے ۔ ایہہ رانجھے دے نال ہن گھیؤ-شکر، پر جیؤ دا بھیت نہ دسدیاں نے ۔ رناں ڈگدیاں ویکھ کے چھیل منڈا، جویں شہد وچ مکھیاں پھسدیاں نے ۔ اک توں کلنک ہیں اساں لگا، ہور سبھ سکھالیاں وسدیاں نے ۔ گھروں نکلسیں تے جدوں مریں بھکھا، بھل جان تینوں سبھے خرمستیاں نے ۔ وارث جنہاں نوں عادتاں بھیڑیاں نی، سبھ خلکتاں اوہناں توں نسدیاں نے۔ (نہال=خوش، گھیؤ شکر=اک مک) 17. رانجھا تساں چھترے مرد بنا دتے، سپّ رسیاں دے کرو ڈاریؤ نی ۔ راجے بھوج دے منہ لگام دے کے، چڑھ دوڑیاں ہو ٹونے ہاریؤ نی ۔ کیرو پانڈواں دی صفحہ گال سٹی، ذرا گلّ دے نال بریاریو نی ۔ راون لنک لٹائکے غرق ہویا، کارن تساں دے ہی ہینسیاریؤ نی ۔ (تساں چھترے مرد=کہندے ہن کہ جدوں راجا رسالو آپدے طوطے نوں نال لے کے رانی کوکلاں نوں ویاہن گیا تاں رستے وچّ اک شہر وچوں لنگھیا تاں اک جادوگر استری نے اوہنوں گھوڑے توں تھلے سٹّ لیا ۔ اس پچھوں اک منتر پڑھیا اتے راجے دے سر وچّ اک سوئی چبھو کے اس نوں چھترا بنا دتا ۔ راجے دا طوطا پریشانی وچّ راجے دے بھائی پورن بھگت کول گیا اتے ساری گلّ دسی ۔ پورن بھگت اپنے گورو کولوں آگیا لے کے اوتھے پجا ۔ اوہنے ساریاں جادوگرنیاں اکٹھیاں کرکے پچھ گچھ کیتی ۔ اخیر اک جادوگرنی منّ گئی ۔ اوہنے چھترا لیا کے پیش کیتا ۔ پورن بھگت دے حکم نال چھترے دے سر وچوں سوئی کڈھ کے اوہنوں پھیر منکھی روپ وچّ لیاندا، گرد ہویا=مٹی ہو گیا؛ پاٹھ بھید: کارن تساں دے ہی ہینسیاریؤ=وارث شاہ فقیر دیؤ ماریؤ) 18. بھابی بھابی آکھدی گنڈیا منڈیا وے، ساڈے نال کی رکتاں چائیاں نی ۔ ولی جیٹھ تے جنہاں دے فتو دیور، ڈبّ موئیاں اوہ بھرجائیاں نی ۔ گھرو گھری وچاردے لوک سارے، سانوں کیہیاں پھاہیاں پائیاں نی ۔ تیری گلّ نہ بنیگی نال ساڈے، جا پرنا لیا سیالاں دیاں جائیاں نی ۔ (پرنا لیا=ویاہ لیا) 19. رانجھا منہ برا دسندڑا بھابیئے نی، سڑے ہوئے پتنگ کیوں ساڑنی ایں۔ تیرے گوچرا کم کی پیا میرا، سانوں بولیاں نال کیوں مارنی ایں۔ کوٹھے چاڑھ کے پوڑیاں لاہ لیندی، کیہے کلہ دے محل اسارنی ایں۔ وارث شاہ دے نال سردارنی توں، پر پیکیاں ولوں گوارنی ایں۔ (کلہ=فریب، پیکیا ولوں گوارنی=گنواراں دی دھی؛ پاٹھ بھید: پتنگ=فقیر، کوٹھے=اتے، سردارنی توں=کی پیا تینوں) 20. بھابی سدھا ہوئِ کے روٹیاں کھاہِ جٹا، اڑیاں کاس نوں ایڈیاں چائیاں نی ۔ تیری پنگھٹاں دے اتے پیؤ پیئی، دھماں ترننجناں دے وچّ پائیاں نی ۔ گھر-بار وسار کے خوار ہوئیاں، جھوکاں پریم دیاں جنہاں نے لائیاں نی ۔ زلفاں کالیاں کنڈھیاں ناغ کالے، جوکاں ہک تے آن بہائیاں نی ۔ وارث شاہ ایہہ جنہاں دے چن دیور، گھول گھتیاں سبھ بھرجائیاں نی ۔ (پیؤ پیئی=رولا، چرچہ، گھول گھتیاں=قربان ہوئیاں) 21. بھابی اٹھکھیلیا اہل دیوانیاں وے، تھکاں موڈھیاں دے اتوں سٹنا ایں ۔ چیرا بنھ کے بھنڑے وال چوپڑ، وچّ ترننجناں پھیریاں گھتنا ایں ۔ روٹی کھاندیاں لون جے پوے تھوڑھا، چا انننے وچّ پلٹنا ایں ۔ کم کریں ناہیں ہچھا کھائیں پہنیں، جڑھ اپنے آپ دی پٹنا ایں ۔ ( چیرا=پگڑی؛ پاٹھ بھید: بھنڑے=بھمبلے،بھمبڑے، جڑھ اپنے آپ دی=وارث شاہ کیوں آپ نوں) 22. رانجھا بھل گئے ہاں وڑے ہاں آن ویہڑے سانوں بخش لے ڈاریئے واسطہ ای ۔ ہتھوں تیریوں دیس میں چھڈّ جاساں، رکھ گھر ہینسیاریئے واسطہ ای ۔ دہیں رات تیں ظلم تے لکّ بدھا، انی روپ شنگاریئے واسطہ ای ۔ نال حسن دے پھریں گمان لدی، سمجھ مست ہنکاریئے واسطہ ای ۔ جدے جسے دے نال نہ گلّ کریں، کبر والیئے ماریئے واسطہ ای ۔ وارث شاہ نوں مار نہ بھاگ بھریئے، انی منس پیاریئے واسطہ ای ۔ (بھاگ بھریئے=سبھاگن، جیت سنگھ سیتل انوسار 'رچنا دواب وچّ ہر ویانہدڑ نوں بھاگ بھری کہہ کے بلاؤندے ہن ۔ پر کئی لوکیں دند کتھا کردے ہن کہ بھاگ بھری وارث شاہ دی محبوبہ سی اتے اوہ 'ہیر' لکھواؤن دا اک کارن سی، منس=مالک،پتی) 23. بھابی ساڈا حسن پسند نہ لیاونا ایں، جا ہیر سیال ویاہ لیاویں ۔ واہ ونجھلی پریم دی گھت جالی، کائی نڈھی سیالاں دی پھاہ لیاویں ۔ تینتھے ولّ ہے رناں ولاونیں دا، رانی کوکلاں محل توں لاہ لیاویں ۔ دنیں بوہیوں کڈھنیں ملے ناہیں، راتیں کندھ پچھواڑیوں ڈھاہ لیاویں ۔ وارث شاہ نوں نال لے جائ کے تے، جہڑا داؤ لگے سوئی لا لیاویں ۔ (ول=طریقہ، ڈھنگ، ولاونا=کھسکاؤنا،پھساؤنا) 24. رانجھا نڈھی سیالاں دی ویاہ لیاوساں میں، کرو بولیاں کیونے ٹھٹھولیاں نی ۔ بہے گھتّ پیڑھا وانگ مہریاں دے، ہوون تساں جیہیاں اگے گولیاں نی ۔ مجھُ واہ وچّ بوڑیئے بھابیاں نوں، ہوون تساں جیہیاں بڑبولیاں نی ۔ بس کرو بھابی اسیں رجّ رہے، بھر دتیاں جے تساں جھولیاں نی ۔ (ٹھٹھولی=ٹھٹھا،مخول، مہریاں=سوانیاں،گولی=نوکرانی،مجھُ واہ= منجھدھار،ندی دے وچالے، بوڑیئے=ڈوبیئے؛ پاٹھ بھید: بس کرو بھابی اسیں=وارث بس کریں) 25. بھابی اتے رانجھا کیہا بھیڑ مچائیو ای کچیا وے، متھا ڈاہیو سونکناں وانن کیہا ۔ جاہِ سجرا کم گوا ناہیں، ہوئِ جاسیا جوبنا پھیر بیہا ۔ رانجھے کھا غصہ سر دھول ماری، کیہی چمبڑی آن توں وانن لیہا ۔ تسیں دیس رکھو اسیں چھڈّ چلے، لاہ جھگڑا بھابیئے گلّ ایہا ۔ ہتھ پکڑ کے جتیاں مار بکل، رانجھا ہوئِ ٹریا وارث شاہ جیہا ۔ (متھا ڈاہنا=جھگڑا کرنا؛ پاٹھ بھید: کچیا=لچیا، ڈاہیو=لائیو،) 26. رانجھے دے گھروں جان دی بھراواں نوں خبر ملنی خبر بھائیاں نوں لوکاں جائ دتی، دھیدو رسّ ہزاریوں چلیا جے ۔ حل واہنا اوس توں ہوئے ناہیں، مار بولیاں بھابیاں سلیا جے ۔ پکڑ راہ ٹریا، ہنجھو نین روون، جویں ندی دا نیر اچھلیا جے ۔ وارث شاہ اگوں ویر دے واسطے بھائیاں نے، ادھواٹیو راہ جا ملیا جے ۔ ( سلیا=ونھیا، منجھو نین روون=ندی وانگوں ہنجھو وگدے ہن؛ پاٹھ بھید:رسّ=اٹھ، ہنجھو=منجھو) 27. واک کوی روح چھڈّ قلبوت جیوں وداع ہندا، تویں ایہہ درویش سدھاریا ای ۔ انّ پانی ہزارے دا قسم کرکے، قصد جھنگ سیال چتاریا ای ۔ کیتا رزق نے آن اداس رانجھا، چلو چلی ہی جیؤ پکاریا ای ۔ کچھے ونجھلی مار کے رواں ہویا، وارث شاہ نے وطن وساریا ای ۔ (قلبوت=سریر، قصد=ارادہ، چتاریا=دھاریا، رواں ہویا= تر پیا) 28. رانجھے دے بھرا آکھ رانجھیا بھا کی بنی تیرے، دیس اپنا چھڈّ سدھار ناہیں ۔ ویرا امبڑی جایا جاہ ناہیں، سانوں نال فراقَ دے مار ناہیں ۔ ایہہ باندیاں تے اسیں ویر تیرے، کوئی ہور وچار وچار ناہیں ۔ بخش ایہہ گناہ توں بھابیاں نوں، کون جمیا جو گناہ گار ناہیں ۔ بھائیاں باجھ نہ مجلساں سونہدیاں نے، اتے بھائیاں باجھ بہار ناہیں ۔ بھائی مرن تے پیندیاں بھج باہاں، بناں بھائیاں پرھے پروار ناہیں ۔ لکھ اوٹ ہے کول وسیندیاں دی، بھائیاں گیاں جیڈی کوئی ہار ناہیں ۔ بھائی ڈھانودے بھائی اساردے نے، بھائیاں باجھ باہاں بیلی یار ناہیں ۔ (فراقَ=وچھوڑا،جدائی، باندی=گولی، پرھا=ستھّ،پنچائت، اوٹ= آسرا،پناہ؛ پاٹھ بھید: کول وسیندیاں=بھائیاں وسدیاں، گیاں جیڈی کوئی=جینودیاں دے کائی، بھائیاں باجھ باہاں=وارث بھائیاں باجھوں) 29. رانجھا رانجھے آکھیا اٹھیا رزق میرا، میتھوں بھائیؤ تسیں کی منگدے ہو ۔ سانبھ لیا جے باپ دا ملکھ سارا، تسیں ساک نہ سین نہ انگ دے ہو ۔ وس لگے تاں منصور واننوں، مینوں چائ سولی اتے ٹنگدے ہو ۔ وچوں خوشی ہو اساں دے نکلنے 'تے، مونہوں آکھدے گلّ کیوں سنگدے ہو ۔ ( رزق=انّ پانی، منصور (ہلاج)=اک رب دا پیارا فقیر، ابن-اِ-کھلکان نے اپنی تاریخ وچّ اس دا ناں حسین پتر منصور لکھیا ہے ۔ایہہ روں پنجن والا پینجا سی اس لئی ایہنوں 'ہلاج' دے ناں نال وی یاد کیتا جاندا ہے ۔ایران دے شہر 'بیضہ' وچّ پیدا ہویا ۔ کافی پڑھیا لکھیا سوجھ وان سی ۔ تردا پھردا 'اناالحق' بھاوَ 'میں رب ہاں' دے نعرے لاؤندا سی ۔ملائناں نے خلیفہ مکتدر تے زور پا کے 30 مارچ 922 نوں ایہنوں سولی تے چڑھا دتا ۔ اوہ منصور نوں کافر کہندے سن ۔ دو پرسدھ شاعر مولاما رومی اتے جناب عطار منصور نوں ولی اﷲ خیال کردے ہن ۔منصور نے چار درجن کتاباں لکھیاں سن ۔ مشہور صوفی سائیں بلہے شاہ اپنیاں کافیاں وچّ منصور نوں بڑے آدر نال یاد کردا ہے) 30. بھابیاں بھرجائیاں آکھیا رانجھیا وے، اسیں باندیاں تیریاں ہنیاں ہاں ۔ ناؤں لیا ہے جدوں توں جاونے دا، اسیں ہنجھوآں رتّ دیاں رنیاں ہاں ۔ جان مال قربان ہے تدھ اتوں، اتے آپ وی چوکھنے ہنیاں ہاں ۔ سانوں صبر قرار نہ آنودا ہے، وارث شاہ تھوں جدوں وچھنیاں ہاں ۔ (منیاں=چیلیاں بنیاں، ہنجھرا=ہنجھو؛ پاٹھ بھید: ہنیاں=منیاں، ہنجھوآں=ہنجھروں، وارث شاہ تھوں جدوں=جس ویلڑے تیتھوں) 31. رانجھا بھابی رزق اداس جاں ہو ٹریا، ہن کاس نوں گھیر کے ٹھگدیاں ہو ۔ پہلاں ساڑ کے جیؤ نمانڑے دا، پچھوں ملھماں لاونے لگدیاں ہو ۔ بھائی ساک سن سو تساں وکھ کیتے، تسیں ساک کی ساڈیاں لگدیاں ہو ۔ اسیں کوجھڑے روپ کروپ والے، تسیں جوبنے دیا نئیں وگدیاں ہو ۔ اساں آب تے طعام حرام کیتا، تسیں ٹھگنیاں سارڑے جگدیاں ہو ۔ وارث شاہ اکلڑے کی کرنا، تسیں ست اکٹھیاں وگدیاں ہو ۔ (طعام=کھانا؛ پاٹھ بھید: گھیر کے ٹھگدیاں=کھلیاں ہٹکدیاں، اکلڑے کی کرنا= اکلڑا کی کرسی) 32. رانجھے دا مسیت وچّ پجنا واہ لائِ رہے بھائی بھابیاں بھی، رانجھا رٹھ ہزاریوں دھایا اے ۔ بھکھ ننگ نوں جھاگ کے پندھ کرکے، راتیں وچّ مسیت دے آیا اے ۔ ہتھ ونجھلی پکڑ کے رات ادھی، رانجھے مزہ بھی خوب بنایا اے ۔ رنّ مرد نہ پنڈ وچّ رہیا کوئی، سبھا گرد مسیت دے آیا اے ۔ وارث شاہ میاں پنڈ جھگڑیاں دی، پچھوں ملاں مسیت دا آیا اے ۔ 33. مسیت دی صفت مسجد بیتل-اتیکل مثال آہی، خانا کائبیوں ڈول اتاریا نے ۔ گوئیا اقصا دے نال دی بھین دوئی، شاید صندلی نور اساریا نے ۔ پڑھن فاضل درس درویش مفتی، خوب کڈھی الہانِ-پرکاریا نے ۔ تعلیل میزان تے سرف واہی، سرف میر بھی یاد پکاریا نے ۔ قاضی قطب تے کنز انواہ چوداں، مسؤدیاں جلد سواریا نے ۔ خانی نال مجموعہ سلطانیاں دے، اتے ہیرتل-پھکال نواریا نے ۔ فتو برہنا منظوم شاہاں، نال زبدیاں حفظ قراریا نے ۔ مارزل نبوتاں اتے فلاسیاں توں، روزے نال اخلاص پساریا نے ۔ زرادیاں دے نال شرع ملاں، زنجانیاں نحو نتاریا نے ۔ کرن حفظ قرآن تفصیر دوراں، غیر شرع نوں دریاں ماریا نے ۔ ( بیتل-اتیکل=کعبہ، ڈول=شکل،نقشہ، مثال=اوہدے ورگا، خانا کعبہ=مکہ شریف، اقصا=یہودیاں دی پوتر مسجد جہنوں 'بیتل مقدس' وی کہندے ہن، درس=سبق،پاٹھ، مفتی= فتویٰ دین والا،قاضی، الہان=سریلی آواز، کاری=قرآن دی تلاوت کرن والے، تعلیل،میزان=کتاباں دے نانؤ ہن) 34. بچے جو پڑھدے ہن اک نظم دے درس ہرکرن پڑھدے، نام حق اتے خالق باریاں نے ۔ گلستاں بوستاں نال بہار-دانش، توتینامیوں واحد-باریاں نے ۔ منشات نساب تے ابلفزلاں، شاہنامیوں رازق-باریاں نے ۔ کرانل سادین دیوان حافظ، شیریں خسرواں لکھ سواریاں نے ۔ (ہرکرن، کھالکباری=پڑھائیاں جان والیاں کتاباں دے ناں؛ پاٹھ بھید: شیریں خسرواں=وارِ شاہ نے) 35. بچیاں دا پڑھنا قلمدان دفتین دوات پٹی، ناویں ایملی ویکھدے لڑکیاں دے ۔ لکھن نال مسودے سیاک خسرے، سیاے اوارزے لکھدے ورقیاں دے ۔ اک بھل کے این دا غین واچن، ملاں جند کڈھے نال کڑکیاں دے ۔ اک آنودے شوق جزدان لے کے، وچّ مکتباں دے نال تڑکیاں دے ۔ (دپھتین=فائیل، نانویں=ناواں دا لکھنا، ایملی=املا،خوش خط لکھائی، مسودے=کچی لکھائی، ہتھیں لکھی کتاب جہڑی چھاپن لئی تیار کیتی گئی ہووے، سیاک=حساب دے قاعدے، خسرہ= پنڈ دے کھیتاں دی سوچی، اوارزے=بہو-وچن 'اوارزا' دا،وحی کھاتہ، حساب کتاب، جزدان=بستا؛ پاٹھ بھید:وچّ مکتباں دے نال=وارث شاہ ہوریں) 36. ملاں تے رانجھے دے سوال-جواب ملاں آکھیا چونیانچونڈیاں دیکھدیاں ای غیر شرع توں کون ہیں دور ہو اوئے ۔ ایتھے لچیاں دی کائی جا ناہیں ،پٹے دور کر حق منظور ہو اوئے ۔ اناالحق کہاونا کبر کرکے، اوڑک مرینگا وانن منصور ہو اوئے ۔ وارث شاہ نہ ہنگ دی باس چھپدی، بھاویں رسمسی وچّ کافور ہو اوئے ۔ (چونڈیاں، چونیاں=کوارے منڈے دے متھے دے وال، کبر=ہنکار، رسمسی= ملی ہوئی،رلی ہوئی؛ پاٹھ بھید: چونڈیاں=چونیاں، اوئے=وے) 37. رانجھا داڑھی شیخ دی عمل شیطان والے، کیہا رانیو جاندیاں راہیاں نوں ۔ اگے کڈھ قرآن تے بہے ممبر ،کیہا اڈیو مکر دیاں پھاہیاں نوں ۔ ایہہ پلیت تے پاک دا کرو واقف، اسیں جانیئیں شرع گواہیاں نوں ۔ جہڑے تھانؤں ناپاک دے وچّ وڑیوں، شکر رب دیاں بے پرواہیاں نوں ۔ وارث شاہ وچّ حجریاں فعل کردے، ملا جوترے لانودے واہیا نوں ۔ (رانیو=پیراں تھلے مدھنا، ممبر=مسیت وچّ اچی تھاں جتھے چڑھ کے امام آواز کردا ہے، پاک=صاف، ناپاک=جہڑا پاک نہیں،گندہ، حجرہ=مسیت دا اندرلا کمرہ، فعل=کارے) 38. ملاں گھر رب دے مسجداں ہندیاں نے، ایتھے غیر شرع ناہیں واڑیئے اوئے ۔ کتا اتے فقیر پلیت ہووے، نال دریاں بنھ کے ماریئے اوئے ۔ تارک ہو صلوٰة دا پٹے رکھے، لباں والیاں مار پچھاڑئیے اوئے ۔ نیواں کپڑا ہووے تاں پاڑ سٹیئے، لباں ہون دراز تاں ساڑیئے اوئے ۔ جہڑا فقہ اصول دا نہیں واقف، اوہنوں ترت سولی اتے چاڑھیئے اوئے ۔ وارث شاہ خدا دیاں دشمناں نوں، دوروں کتیاں وانگ درکاریئے اوئے ۔ (درے=کورڑے،کوڑے، تارک=تیاگی، صلوٰة=نماز، لباں=شرع دے الٹ اپرلے بلھ دے وال، دراز=لمبے، فقہ=اسلامی قانون) 39. رانجھا سانوں دسّ نماز ہے کاسدی جی، کاس نال بنائِ کے ساریا نے ۔ کنّ نک نماز دے ہین کتنے، متھے کنھاں دے دھروں ایہہ ماریہ نے ۔ لمبے قد چوڑی کس ہان دی ہے، کس چیز دے نال سواریا نے ۔ وارث کلیاں کتنیاں اس دیاں نے، جس نال ایہہ بنھ اتاریا نے ۔ (کاس=کس، ہان=تھاں کس تھاں پڑھی جاندی ہے، کلیاں=ملاح دیاں اوہ کیلیاں جاں کلے جنہاں نال اوہ کشتی بنھدے ہن، نکّ کنّ=نماز دے نک کنّ، امام غزالی دی پستک 'ازکار و تسبیہات' دے پہلے نماز دے نکّ اتے کناں دا ورنن ملدا ہے) 40. ملاں اساں پھکا اصول نوں صحیح کیتا، غیر شرع مردود نوں مارنے آں ۔ اساں دسنے کم عبادتاں دے پل سرات توں پار اتارنے آں ۔ فرض سنتاں واجباں نپھل وتراں، نال جائزا سچ نتارنے آں ۔ وارث شاہ جمائت دے تارکاں نوں، تازیانیاں دریاں مارنے آں ۔ (مردود=ردّ کیتا گیا، پل سرات=اسلام انوسار دوزخ اتے بہشت دے وچکار اک تنگ اتے تلوار نالوں وی تکھا پل، فرض=شرع دے انوسار اوہ سارے انگ جہڑے کپڑے نال ڈھکنے ضروری ہن، آدمی لئی دھنی توں گوڈے تکّ سریر دا حصہ ڈھکنا ضروری ہے، عبادتاں=بھجن،بندگی، سنتاں=راہ، دستور،ختنہ، واجباں=جائز، نپھل=اوہ عبادت جہڑی فرض نہ ہووے، وتر=تنّ رکتاں جہڑیاں اشا دی نماز وچّ پڑھیاں جاندیاں ہن، رکت=نماز دا اک حصہ کھڑے ہون توں بیٹھن تکّ، تازیانا،درا=کورڑا) 41. رانجھا باس حلویاں دی خبر مردیاں دی نال دوائی دے جینودے ماردے ہو ۔ انھے کوڑھیاں لولیاں وانگ بیٹھے، کرھا مرن جمان دا ماردے ہو ۔ شرع چائ سرپوش بنایا جے، روادار وڈے گنھاگار دے ہو ۔ وارث شاہ مسافراں آیاں نوں، چلو چلی ہی پئے پکاردے ہو ۔ (باس=مہک کرھا مارنا=پاسہ سٹنا،فعال کڈھناں، سرپوش= پردہ،ڈھکن، روادار=کسے کم نوں جائز دسن والا) 42. ملاں ملاں آکھیا نامعقول جٹا، فظر کٹّ کے رات گزار جائیں ۔ فظر ہندی تھوں اگے ہی اٹھ ایتھوں، سر کجّ کے مسجدوں نکل جائیں ۔ گھر ربّ دے نال نہ بنھ جھیڑا، ازغیب دیاں ہجتاں نہ اٹھائیں ۔ وارث شاہ خدا دے خانیاں نوں، ایہہ ملا بھی چمبڑے ہین بلائیں ۔ (نامعقول=بے سمجھ،مورکھ، فظر=سویر، خانا= گھر،مسیت، ازغیبدیاں حجتاں=اوہ گلاں جہڑیاں کسے نے نہ کیتیاں ہون) 43. رانجھے دا مسیتوں جاناں اتے ندی تے پجنا چڑی چوہکدی نال جاں ٹرے پاندھی، پئیاں ددھ دے وچّ مدھانیاں نی ۔ اٹھ غسل دے واسطے جا پہتے، سیجاں رات نوں جنہاں نے مانیاں نی ۔ رانجھے کوچ کیتا آیا ندی اتے، ساتھ لدیا پار مہانیاں نے ۔ وارث شاہ میاں لڈن وڈا کپن، کپہ شہد دا لدیا بانیاں نے ۔ (غسل=اشنان، مہانے=مانجھی،ملاح) 44. رانجھا ملاح دے ترلے کردا ہے رانجھے آکھیا پر لنگھا میاں، مینوں چاڑھ لے ربّ دے واسطے تے ۔ ہتھ جوڑ کے منتا کرے رانجھا، ترلا کراں میں جھبّ دے واسطے تے ۔ تسیں چاڑھ لوو مینوں وچ بیڑی، چپو دھکساں دب دے واسطے تے ۔ رسّ آیا ہاں نال بھابیاں دے، منتاں کراں سببّ دے واسطے تے ۔ (جھب=چھیتی،جلدی) 45. ملاح پیسہ کھولھ کے ہتھ جو دھرے میرے، گودی چائ کے پار اتارنا ہاں ۔ اتے ڈھیکیا ! مفت جے کنّ کھائیں، چائ بیڑیؤں زمیں تے مارنا ہاں ۔ جہڑا کپڑا دئے تے نقد مینوں، سبھو اوس دے کم سوارنا ہاں ۔ زوراوری جو آن کے چڑھے بیڑی، ادھواٹڑے ڈوب کے مارنا ہاں ۔ ڈوماں اتے فقیراں تے مفتخوراں، دوروں کتیاں وانگ درکارنا ہاں ۔ وارث شاہ جہیاں پیر زادیاں نوں، مڈھوں بیڑی دے وچّ نہ واڑنا ہاں ۔ (ڈھیکیا=احمقا،کئی واری گال دے طور تے کیہا جاندا ہے) 46. واک کوی رانجھا منتاں کرکے تھکّ رہیا، انت ہو کندھی پرھاں جائ بیٹھا ۔ چھڈ اگّ بیگانڑی ہو گوشے، پریم ڈھانڈڑی وکھ جگائ بیٹھا ۔ گاوے سدّ فراقَ دے نال رووے، اتے ونجھلی شبد وجائِ بیٹھا ۔ جو کو آدمی تریمتاں مرد ہے سن، پتن چھڈّ کے اوس تھے جائ بیٹھا ۔ رناں لڈن جھبیل دیاں بھرن مٹھی، پیر دوہاں دی ہک ٹکائ بیٹھا ۔ غصہ کھائکے لئے جھبیل جھئیاں، اتے دوہاں نوں ہاک بلائِ بیٹھا ۔ پنڈا ! باہڑیں جٹ لے جاگ رناں، کیہا شغل ہے آن جگائ بیٹھا ۔ وارث شاہ اس موہیاں مرد رناں، نہیں جاندے کون بلائِ بیٹھا ۔ (کندھی=کنڈھے، گوشے=اک نکرے،نویکلے، ڈھانڈڑی=اگّ، ہاک=آواز، پنڈا باہڑی=پنڈ والیو لوکو دوڑو اتے مدد کرو، لے جاگ=لے جاویگا) 47. لڈن ملاح دا حالَ پاہریا لڈن کرے بکواس جیوں آدمی نوں، یارو وسوسا آن شیطان کیتا ۔ دیکھ شور فساد جھبیل سندا، مئیں رانجھے نے جیؤ حیران کیتا ۔ بنھ سرے تے وال تیار ہویا، تر ٹھلھنے دا سمیان کیتا ۔ رناں لڈن دیاں دیکھ رحم کیتا، جو کجھ نبی نے نال مہمان کیتا ۔ ایہو جہے جے آدمی ہتھ آون، جان مال پروار قربان کیتا ۔ آؤ کراں ہیں ایس دی منت زاری، وارث کاس تھوں دل پریشان کیتا ۔ 48. ملاح دیاں رنا دا رانجھے نوں تسلی دینا سیئیں ونجھیں جھناؤں دا انت ناہیں، ڈب مرینگا ٹھلھ نہ سجنا وو ۔ چاڑھ موڈھیاں تے تینوں اسیں ٹھلھاں، کوئی جان توں ڈھل نہ سجنا وو ۔ ساڈا عقل شعور توں کھسّ لیتا، رہیا ککھڑا ہل نہ سجنا وو ۔ ساڈیاں اکھیاں دے وچّ وانگ دھیری، ڈیرہ گھت بہو ہل نہ سجنا وو ۔ وارث شاہ میاں تیرے چوکھنے ہاں، ساڈا کالجا سلّ نہ سجنا وو ۔ (سینئی ونجھیں=جھناں سو بانساں جنی ڈونگھی ہے، شعور=سوجھ سمجھ، خس لیتا=کھوہ لیا، ککھڑا=ککھ، جان توں ڈھل نہ=جان وار دینی، دھیری=پتلی، چوکھنے=قربان جاندے ہاں؛ پاٹھ بھید: جان توں) 49. ملاح دیاں رناں نے رانجھے نوں کشتی وچّ چاڑھنا دوہاں باہاں توں پکڑ رنجھیٹڑے نوں، مڑ آن بیڑی وچّ چاڑھیا نے ۔ تقصیر معاف کر آدمے دی، مڑ آن بہشت وچّ واڑیا نے ۔ گوئیا خواب دے وچّ عزازیل ڈھٹھا، ہیٹھوں پھیر مڑ عرش تے چاڑھیا نے ۔ وارث شاہ نوں ترت نہائکے تے، بیوی ہیر دے پلنگھ تے چاڑھیا نے ۔ (تقصیر=گناہ،قصور، آدمے=بابا آدم، خواب=سپنا، عزازیل=اک فرشتے دا ناں، پاٹھ بھید:بیوی=بیبی) 50. رانجھے دا پلنگھ بارے پچھنا یارو پلنگھ کیہا سنجی سیج آہی، لوکاں آکھیا ہیر جٹیٹڑی دا ۔ بادشاہ سیالاں دے ترننجناں دی، مہر چوچکے خان دی بیٹڑی دا ۔ شاہ-پری پناہ نت لئے جس تھوں، ایہہ تھاؤں اس مشک لپیٹڑی دا ۔ اسیں سبھ جھبیل تے گھاٹ پتن، سبھا حکم ہے اوس سلیٹڑی دا ۔ (مشک لپیٹڑی=جہدے کپڑیاں وچّ کستوری دی مہک وصی ہووے؛ پاٹھ بھید: اسیں سبھ=وارث شاہ) 51. ملاح دا غصہ اتے بے قراری بیڑی نہیں ایہہ جنج دی بنی بیٹھک، جو کو آنودا سدّ بہاوندا ہے ۔ گڈا-وڈا امیر فقیر بیٹھے، کون پچھدا کہڑے تھانو دا ہے ۔ جویں شمع تے ڈگن پتنگ دھڑ دھڑ، لنگھ نئیں مہائنا آوندا ہے ۔ خواجہ خضر دا بالکا آن لتھا، جنا کھنا شرینیاں لیانودا ہے ۔ لڈن نہ لنگھایا پار اس نوں، اوس ویلڑے نوں پچھوتانودا ہے ۔ یارو جھوٹھ نہ کرے خدائ سچا، رناں میریاں ایہہ کھسکانودا ہے ۔ اک سدّ دے نال ایہہ جند لیندا، پنکھی ڈیگدا مرگ پھہانودا ہے ۔ ٹھگ سنے تھانیسروں آنودے نے، ایہہ تاں ظاہرا ٹھگ جھنانودا ہے ۔ وارث شاہ میاں ولی ظاہرا ہے، ویکھ ہنے جھبیل کٹانودا ہے ۔ (گڈا-وڈا=جنا کھنا، نئیں=ندی، شرینیاں=شردھا وجوں لیاندی مٹھیائی، سدّ=آواز) 52. رانجھے دے آؤن دی خبر جائ ماہیاں پنڈ وچّ گلّ ٹوری، اک سگھڑ بیڑی وچّ گانودا ہے ۔ اوہدے بولیاں مکھ تھیں پھلّ کردے، لکھ لکھ دا سدّ اوہ لانودا ہے ۔ سنے لڈن جھبیل دیاں دوویں رناں، سیج ہیر دی تے انگ لانودا ہے ۔ وارث شاہ کواریاں آفتاں نے، ویکھ کیہا فتور ہن پانودا ہے ۔ (ماہیاں=گائیاں مجھاں دے چھیڑو، کواریاں=نویاں، فتور=آفت، خرابی) 53. لوکاں دا رانجھے نوں پچھنا لوکاں پچھیا میاں توں کون ہندا، انّ کسے نے آن کھوالیا ای ۔ تیری صورتَ تے بہت ملوک دسے، ایڈ ظفر توں کاس تے جالیا ای ۔ انگ ساک کیوں چھڈ کے نسّ آئیوں، بڈھی ماں تے باپ نوں گالیا ای ۔ اوہلے اکھیاں دے تینوں کویں کیتا، کنھاں دوتیاں دا قول پالیا ای ۔ (ملوک=سندر، ظفر جالنا=مصیبت جھلنی، دوتیاں=چغلخوراں؛ پاٹھ بھید: کنھاں دوتیاں دا قول=وارث شاہ دا قول نانہہ) 54. رانجھے دا ہیر دے پلنگھ تے بیٹھنا ہسّ کھیڈ کے رات گزاریا سو، صبح اٹھ کے جیؤ اداس کیتا ۔ راہ جاندڑے نوں ندی نظر آئی، ڈیرہ جائ ملاحاں دے پاس کیتا ۔ اگے پلنگھ بیڑی وچّ وچھیا سی، اتے خوب وچھاونا راس کیتا ۔ بیڑی وچّ وجائِ کے ونجھلی نوں، جا پلنگھ اتے عامَ خاص کیتا ۔ وارث شاہ جا ہیر نوں خبر ہوئی، تیری سیج دا جٹّ نے ناس کیتا ۔ (راس کیتا=وچھایا ہویا) 55. ہیر دا آؤنا تے غصہ لے کے سٹھّ سہیلیاں نال آئی، ہیر متڑی روپ گمان دی جی ۔ بک موتیاں دے کنیں جھمکدے سن، کوئی حور تے پری دی شان دی جی ۔ کڑتی سوہی دی ہکّ دے نال پھبی، ہوش رہی نہ زمیں اسمان دی جی ۔ جس دے نکّ بلاک جیوں قطب تارہ، جوبن بھنڑی قہر طوفان دی جی ۔ آ بندیاں والیئے ٹلیں موئیے، اگے گئی کیتی تنبو تاندی جی ۔ وارث شاہ میاں جٹی لوڑھ لٹی، پری کبر ہنکار تے مان دی جی ۔ (متڑی=مدماتی،نشئی، سوہا=کسمبھے نال رنگیا سوہا کپڑا،لال، پھبی=سجی، بلاک=کوکا، کبر=غرور،ہنکار، لوڑھ لٹی=لوڑھ دی ماری؛ پاٹھ بھید: پری کبر ہنکار تے مان=بھری کبر ہنکار گمان) 56. ہیر دے روپ دی تعریف کیہی ہیر دی کرے تعریف شاعر، متھے چمکدا حسن مہتاب دا جی ۔ خونی چونڈیاں رات جیو چن گردے، سرخ رنگ جیوں رنگ شہاب دا جی ۔ نین نرگسی مرگ ممولڑے دے، گلھاں ٹہکیاں پھلّ گلاب دا جی ۔ بھواں وانن کمان لاہور دے سن، کوئی حسن نہ انت حساب دا جی ۔ سرمہ نیناں دی دھار وچّ فب رہیا، چڑھیا ہند تے کٹک پنجاب دا جی ۔ کھلھی ترننجناں وچّ لٹکدی ہے، ہاتھی مست جیوں پھرے نواب دا جی ۔ چہرے سوہنے تے خط خال بندے، خوش خط جیوں حرف کتاب دا جی ۔ جہڑے ویکھنے دے ریجھوان آہے، وڈا فائدہ تنھاں دے باب دا جی ۔ چلو لیلاتلکدر دی کرو زیارت، وارث شاہ ایہہ کم صواب دا جی ۔ (مہتاب=چند، شہاب=اگّ دی لاٹ،اگّ چھڈدا تارہ،نرگسی=نرگس دے پھل ورگے، مرگ=ہرن، کمان لاہور=لاہور دی بنی ہوئی کمان مشہور سی،کٹک=فوج، خال=تل، خط خا =نین نقش، لیلاتلکدر= رمضان مہینے دی ستائیویں رات جس دی پروان ہوئی دعا تے عبادت اک ہزار سال دی بندگی برابر ہندی ہے، زیارت=درشن،دیدار، صواب=پنّ) 57. تتھا ہوٹھ سرخ یاقوت جیوں لال چمکن، ٹھوڈی سیؤ ولائتی سار وچوں ۔ نکّ الف حسینی دا پپلا سی، زلف ناغ خزانے دی بار وچوں ۔ دند چمبے دی لڑی کہ ہنس موتی، دانے نکلے حسن انار وچوں ۔ لکھی چین کشمیر تصویر جٹی، کد سرو بہشت گلزار وچوں ۔ گردن کونج دی انگلیاں روھاں پھلیاں، ہتھ کولڑے برگ چنار وچوں ۔ باہاں ویلنے ویلیاں گنھ مکھن، چھاتی سنگ مر مر گنگ دھار وچوں ۔ چھاتی ٹھاٹھ دی ابھری پٹ کھینوں، سیؤ بلخ دے چنے انبار وچوں ۔ دھنی بہشت دے حوض دا مشک کبہ، پیٹو مخملی خاص سرکار وچوں ۔ کافور شہناں سرین بانکے، ساک حسن ستون مینار وچوں ۔ سرخی ہوٹھاں دی لوڑھ دنداسڑے دا، خوجے خطری قتل بازار وچوں ۔ شاہ پری دی بھین پنج پھول رانی، گجھی رہے نہ ہیر ہزار وچوں ۔ سئیاں نال لٹکدی مان متی، جویں ہرنیاں تٹھیاں بار وچوں ۔ اپرادھ اودھ دلت مصری، چمک نکلی تیغ دی دھار وچوں ۔ پھرے چھنکدی چاؤ دے نال جٹی، چڑھیا غضب دا کٹک قندھار وچوں ۔ لنک باغ دی پری کہ اندرانی، حور نکلی چند پروار وچوں ۔ پتلی پیکھنے دی نقش روم دا ہے، لدھا پری نے چند اجاڑ وچوں ۔ ایویں سرکدی آنودی لوڑھ لٹی، جویں کونج ٹر نکلی ڈار وچوں ۔ متھے آن لگن جہڑے بھور عاشق، نکل جان تلوار دی دھار وچوں ۔ عشقَ بولدا نڈھی دے تھانؤں تھانئیں، راگ نکلے زیل دی تار وچوں ۔ کزلباش اسوار جلاد خونی، نکل گیا اے اڑد بازار وچوں ۔ وارث شاہ جاں نیناں دا داؤ لگے، کوئی بچے نہ جوئے دی ہار وچوں ۔ (یاقوت=اک قیمتی پتھر،لعل، سار=کسے چیز دا عرق، الف حسینی=حضرت علی دی اوہ تلوار جہڑی اوہناں نوں حضرت محمد صاحب پاسوں ملی سی، جس نال اوہ جنگ-اے-نہاوند وچّ لڑے سن، پپلا=تلوار دا اگلا نوکیلا سرا، خزانے دی بار= جھنگ دے اتر پچھم دا وڈا جنگل جس وچّ ناگغ شوکدے پھردے ہن، برگ=پتے، گنگ دھار=گنگا ندی، کھینوں=ریشم دی گیند، انبار=ڈھیر، حوض=پانی والا تلا، مشک کبہ=کستوری دا بنیا ہویا گمبد، پیڈو=پیٹ، شہیناں=چٹے رنگ دی ترن والی مسک، سرین=چتڑ، ساک= لتّ دی پنی، پنج پھول رانی=راجا روپ چندر دی لوک کتھا دی بہت سندر نائکہ جہدے روپ اتے سہپن نال ہنھیرے وچّ چانن ہو جاندا سی ۔ایہدا بھار کیول پنجاں پھلاں برابر سی، تٹھیاں=خوش ہوئیا، اودھ دلت مصری=مصر دی بنی ہوئی تلوار جہڑی سور نوں وی کٹّ کے ٹکڑے ٹکڑے کر دیوے، اندرانی=اندر دی رانی، پیکھنا=پتلی دا تماشہ، لدھا=لبھا، ترنگلی=ترنگ، زیل دی تار=انتڑی دی بنی ہوئی تار جہدے وچوں بہت درد بھریا سنگیت نکلدا ہے ۔ کیہا جاندا ہے کہ دھات دی تار نالوں اس تار دی آواز ودھیرے دردناک ہندی ہے، کزلباش=لال ٹوپی والا افغانی سپاہی جس دے سر اتے باراں نکری لال ٹوپی ہندی سی، اڑد بازار= چھاؤنی دا بازار؛ پاٹھ بھید: اودھ دلت مصری=تے اوندھ ولٹّ مصری) 58. ہیر دی ملاحاں تے سختی تے اوہناں دا اتر پکڑ لئے جھبیل تے بنھ مشکاں، مار چھمکاں لہو لہان کیتے ۔ آن پلنگھ تے کون سوالیا جے، میرے ویر تے تساں سامان کیتے ۔ کڑیئے مار نہ اساں بے دوسیاں، نوں کوئی اساں نہ ایہہ مہمان کیتے ۔ چینچر-ہاریئے رب توں ڈریں موئیے، اگے کسے نہ ایڈ طوفان کیتے ۔ ایس عشقَ دے نشے نے نڈھیئے نی، وارث شاہ ہوریں پریشان کیتے ۔ (پاٹھ بھید: آن پلنگھ تے کون=میرے پلنگھ تے آن) 59. ہیر جوانی کملی راج ایے چوچکے دا، ایویں کسے دی کی پرواہ مینوں ۔ میں تاں دھروہ کے پلنگھ توں چائ سٹاں، آیاں کدھروں ایہہ بادشاہ مینوں ۔ ناڈھو شاہ دا پتّ کہ شیر ہاتھی، پاس ڈھکیاں لئیگا ڈھاہ مینوں ۔ ناہیں پلنگھ تے ایس نوں ٹکن دینا، لائِ رہے گا لکھ جے واہ مینوں ۔ ایہہ بودلا پیر بغداد گگا، میلے آئِ بیٹھا وارث شاہ مینوں ۔ (جونی=باہرلے دیشاں دی حملہ آور عورت، بودلا=ہلکے ہوئے کتے دے وڈھے دا علاج کرن والا،ساہیوال دے علاقے وچّ بودلے فقیر دی بہت مانتا سی، پیر بغداد=سید عبدل قادر جیلانی جہدی بابت مشہور ہے کہ اوہناں نے باراں سالاں دا ڈبیا بیڑا پار اتار دتا سی؛ پاٹھ بھید: جوانی=جونی) 60. ہیر رانجھے نوں جگاؤندی ہے اٹھیں ستیا سیج اساڈڑی توں، لما سسری وانن کی پیا ہیں وے ۔ راتیں کتے انیندرا کٹیوئی، ایڈی نیند والا لڑھ گیا ہیں وے ۔ سنجی ویکھ نکھسمڑی سیج میری، کوئی آہلکی آن ڈھیہہ پیا ہیں وے ۔ کوئی تاپ کہ بھوت کہ جنّ لگا، اکے ڈائن کسے بھکھ لیا ہیں وے ۔ وارث شاہ توں جیوندا گھوک ستوں، اکے موت آئی مر گیا ہیں وے ۔ (لڑھ جنا=ڈب جانا، آہلک=سستی، بھکھ لیا=کھا لیا) 61. ہیر دا مہروان ہونا کوکے مار ہی مار تے پکڑ چھمکاں، پری آدمی تے قہروان ہوئی ۔ رانجھے اٹھ کے آکھیا 'واہ سجن'، ہیر ہسّ کے تے مہربان ہوئی ۔ کچھے ونجھلی کناں دے وچّ والے، زلف مکھڑے تے پریشان ہوئی ۔ بھنے وال چونے متھے چند رانجھا، نینیں کجلے دی گھمسان ہوئی ۔ صورتَ یوسف دی ویکھ تیموس بیٹی، سنے مالکے بہت حیران ہوئی ۔ نین مست کلیجڑے وچّ دھانے، جویں تکھڑی نوک سنان ہوئی ۔ آئِ بغل وچّ بیٹھ کے کرے گلاں، جویں وچّ کربان کمان ہوئی ۔ بھلا ہویا میں تینوں نہ مار بیٹھی، کائی نہیں سی گلّ بیشان ہوئی ۔ روپ جٹّ دا ویکھ کے جاگ لدھی، ہیر گھول گھتی قربان ہوئی ۔ وارث شاہ نہ تھاؤں دم مارنے، دی چار چشم دی جدوں گھمسان ہوئی ۔ ( تیموس بیٹی=زلیخا، مالکے=یوسف نوں کھوہ وچوں کڈھن والے غلاماں دے نام بشرا اتے مامل سن جنہاں دا مالک زئر-بن-مصر سی، دھانے=دھسے ہوئے، کربان=کمان رکھن والا کماندان، جاگ لدھی= جاگ اٹھی) 62. رانجھا رانجھا آکھدا ایہہ جہان سفنہ، مر جاونا ایں متوالیئے نی ۔ تساں جہیاں پیاریاں ایہہ لازم، آئے گئے مسافراں پالیئے نی ۔ ایڈا حسن دا نہ گمان کیجے، ایہہ لے پلنگھ حئی سنے نہالیئے نی ۔ اساں ربّ دا آسرا رکھیا اے، اٹھ جواناں ایں نیناں والیئے نی ۔ وارث شاہ دے مگر نہ پئیں موئیے، ایس بھیڑے دی گلّ نوں ٹالیئے نی ۔ ( متوالی=مست، لازم=ضروری، حئی=ہے،آہ پیا ہے، نہالی=لیف) 63. ہیر ایہہ ہیر تے پلنگھ سبھ تھاؤں تیرا، گھول گھتیاں جیوڑا واریا ای ۔ ناہیں گالھ کڈھی ہتھ جوڑنی ہاں، ہتھ لائِ ناہیں تینوں ماریا ای ۔ اسیں منتاں کراں تے پیر پکڑاں، تیتھوں گھولیا کوڑمماں ساریاں ای ۔ اساں ہس کے آن سلام کیتا، آکھ کاس نوں مکر پساریا ای ۔ سننجے پرھے سن ترننجنیں چین ناہیں، اﷲ والیا توں سانوں تاریا ای ۔ وارث شاہ شریک ہے کون اس دا، جس دا ربّ نے کم سواریا ای ۔ (کوڑما=سارا پروار،خاندان شریک=ساتھی،اوہدے جیہا) 64. رانجھا مان-متیئے روپ گمان بھریئے، اٹھکھیلیئے رنگ رنگیلیئے نی ۔ عاشق بھور فقیر تے ناگ کالے، باجھ منتروں مول نہ کیلیئے نی ۔ ایہہ جوبنا ٹھگ بازار دا ای، ٹونے-ہاریئے چھیل چھبیلیئے نی ۔ تیرے پلنگھ دا رنگ نہ روپ گھٹیا، نہ کر شہدیاں نال بخیلیئے نی ۔ وارث شاہ بن کاردوں زبھا کریئے، بول نال زبان رسیلیئے نی ۔ (شہدیاں=کمزوراں، بخیلی=کنجوسی،نامہربانی، بن کاردوں= چھری جاں کٹاری دے بغیر) 65. رانجھے تو ہیر نے حالَ پچھنا گھول گھول گھتی تینڈی واٹ اتوں، بیلی دسّ خاں کدھروں آونا ایں ۔ کس مان-متی گھروں کڈھیوں توں، جس واسطے پھیریاں پاونا ایں ۔ کون چھڈ آئیوں پچھے مہر والی، جس دے واسطے پچھوتاونا ایں ۔ کون ذات تے وطن کی سائیاں دا، اتے زدّ دا کون سداوناں ایں ۔ تیرے وارنے چوکھنے جانیاں میں، مننو بابلے دا چار لیاونا ایں ۔ مننو بابلے دا تے توں چاک میرا، ایہہ وی پھندھ لگے جے توں لاونا ایں ۔ وارث شاہ چہیک جے نویں چوپیں، سبھے بھل جانیں جہڑیاں گاوناں ایں ۔ (واٹ=راہ، مننو=چونا،گاواں مجھاں، چاک=چاکر، چہیک=اک گلابی رنگ دی کاہی، دریاواں دے کنڈھے تے ہندی ہے اتے مال ڈنگر اس نوں بڑ شوق نال کھاندا ہے، مڈھے کماد دے گنے دی پوری نوں وی چہیک آکھدے ہن) 66. رانجھا تساں جہے معشوق جے تھین راضی، منگو نیناں دی دھار وچّ چاریئے نی ۔ نیناں تیریاں دے اسیں چاک ہوئے، جویں جیؤ منے تویں ساریئے نی ۔ کتھوں گلّ کیچے نت نال تساں، کوئی بیٹھ وچار وچاریے نی ۔ گلّ گھت جنجال کنگال ماریں، جائ ترننجنیں وڑیں کواریئے نی ۔ ( جنجال=مصیبت، کنگال=غریب) 67. ہیر ہتھ بدھڑی رہاں غلام تیری، سنے ترننجناں نال سہیلیاں دے ۔ ہوسن نت بہاراں تے رنگ گھنے،وچّ بیلڑے دے نال بیلیاں دے ۔ سانوں ربّ نے چاک ملائِ دتا، بھلّ گئے پیار اربیلیاں دے ۔ دنے بیلیاں دے وچّ کریں موجاں، راتیں کھیڈساں وچّ حویلیاں دے ۔ ( بیلی=دوست،یار، اربیلی=البیلی) 68. رانجھا نال نڈھیاں گھنّ کے چرکھڑے نوں، تساں بیٹھنا وچّ بھنڈار ہیرے ۔ اسیں رلانگے آن کے وچّ ویہڑے، ساڈی کوئی نہ لئیگا سار ہیرے ۔ ٹکی دیئ کے وہڑیوں کڈھ چھڈیں، سانوں ٹھگ کے مول نہ مار ہیرے ۔ ساڈے نال جے توڑ نباہنی ایں، سچا دیہہ خاں قول قرار ہیرے ۔ ( بھنڈار=ترننجن،چھوپے پاؤن دی تھاں، سار=خبر) 69. ہیر مینوں بابلے دی سونہ رانجھنا وے، مرے ماؤں جے تدھ تھیں مکھ موڑاں ۔ تیرے باجھ طعام حرام مینوں، تدھ باجھ نہ نین نہ انگ جوڑاں ۔ خواجہ خضر تے بیٹھ کے قسم کھادھی، تھیواں سور جے پریت دی ریت توڑاں ۔ کہڑی ہو کے نین پران جاون، تیرے باجھ جے کونت میں ہور لوڑاں ۔ (خواجہ خضر=خدا دا اک نبی جہڑا حضرت موسیٰ دے سمیں ہویا، ایہہ پانیاں دا پیر منیا جاندا ہے تے ملاح ایہدے ناں دا دیوا بالدے ہن اتے نیازاں ونڈدے ہن ۔ خضر بھلیاں نوں راہ دسن والا پیر ہے، لوڑاں=لبھاں؛ پاٹھ بھید: تیرے باجھ=وارث شاہ) 70. رانجھے دا ہیر نوں عشقَ وچّ پکا کرنا چیتا معاملے پین تے چھڈّ جائیں، عشقَ جالنا کھرا دہیلڑا ای ۔ سچ آکھنا ای ہنے آکھ مینوں، ایہو سچ تے جھوٹھ دا ویلڑا ای ۔ تاب عشقَ دی جھلنی کھری اوکھی، عشقَ گورو تے جگ سبھ چیلڑا ای ۔ ایتھوں چھڈّ ایمان جے نسّ جاسیں، انت روز کیامتے میلڑا ای ۔ (جالنا=سہنا، دہیلڑا=اوکھا،مشکل، تاب=گرمی،تکلیف) 71. ہیر دا رانجھے نوں چوچک کول لجانا تیرے ناؤں توں جان قربان کیتی، مال جیؤ تیرے اتوں واریا ای ۔ پاسہ جان دا سیس دی لائی بازی، تساں جتیا تے اساں ہاریاں ای ۔ رانجھا جیؤ دے وچّ یقین کرکے، مہر چوچکے پاس سدھاریا ای ۔ اگے پینچنی ہوئِ کے ہیر چلی، کول رانجھے نوں جائ کھلاہریا ای ۔ 72. ہیر اپنے باپ نوں ہیر جائ کے آکھدی بابلا وے، تیرے ناؤں توں گھول گھمائیاں میں ۔ جس اپنے راج دے حکم اندر، وچّ ساندل-باردل کھڈائیاں میں ۔ لاساں پٹّ دیاں پائِ کے باغ کالے، پینگھاں شوق دے نال پینگھائیاں میں ۔ میری جان بابل جیوے دھول راجا، ماہی مہیں دا ڈھونڈ لیائیاں میں ۔ ( ساندل بار=راوی اتے چناب دریاواں وچکارلا علاقہ، لاساں=رسے، پٹ=ریشم، پینگھائیاں=چڑھائیاں،جھوٹیاں، دھول= جس بلد نے اپنے سنگاں تے دھرتی چکی منیاں جاندا ہے؛ پاٹھ بھید: ماہی مہیں دا=وارث شاہ) 73. ہیر دا باپ چوچک تے ہیر باپ ہس کے پچھدا کون ہندا، ایہہ منڈڑا کت سرکار دا ہے ۔ ہتھ لایاں پنڈے تے داغ پیند، ایہہ مہیں دے نہیں درکار دا ہے ۔ سگھڑ چتر تے عقل دا کوٹ نڈھا، مجھیں بہت سنبھال کے چاردا ہے ۔ مال اپنا جان کے سانبھ لیاوے، کوئی کم نہ کرے وگار دا ہے ۔ ہکے نال پیار دی ہونگ دے کے، سوٹا سنگ تے مول نہ ماردا ہے ۔ دسے نور اﷲ دا مکھڑے تے، منوں رب ہی رب چتاردا ہے ۔ ( درکار=کم دا،لوڑ، کوٹ=قلعہ، ہونگ=ہونگا مار کے؛ پاٹھ بھید: منوں رب ہی رب=وارث شاہ نوں پیا) 74. ہیر دے باپ دا پچھنا کہڑے چودھری دا پت کود ذاتوں، کیہا عقل شعور دا کوٹ ہے نی ۔ کیکوں رزق نے آن اداس کیتا، ایہنوں کہڑے پیر دی اوٹ ہے نی ۔ فوجدار وانگوں کر کوچ دھانا، مار جویں نقارے تے چوٹ ہے نی ۔ کنھاں جٹاں دا پوترا کون کوئی، کہڑی گلّ دی ایس نوں تروٹ ہے نی ۔ ( عقل شعور=سوجھ بوجھ، رزق =روٹی، دھنا=کیتا، تروٹ=تھڑھ؛ پاٹھ بھید: کہڑی گلّ دی ایس نوں تروٹ=وارث شاہ دا کیہڑا کوٹ) 75. ہیر نے باپ نوں دسنا پتر تخت ہزارے دے چودھری دا، رانجھا ذات دا جٹّ اصیل ہے جی ۔ اوہدا بوپڑا مکھ تے نین نمھے، کوئی چھیل جیہی اوہدی ڈیل ہے جی ۔ متھا رانجھے دا چمکدا نور بھریا، سخی جیؤ دا نہیں بخیل ہے جی ۔ گلّ سوہنی پرھے دے وچّ کردا، کھوجی لائی تے نیانؤں وکیل ہے جی ۔ (اصیل=اچھی نسل دا، بوپڑا=بیبڑا،بھولا، بخیل=کنجوس، لائی= ثالث،پنچائتی) 76. چوچک کیہے ڈوگراں جٹاں دے نیاؤں جانے، پرھے وچّ ولاوڑے لائیاں دے ۔ پاڑ جھیڑ کر آنودا کتّ دیسوں، لڑیا کاس توں نال ایہہ بھائیاں دے ۔ کس گلّ توں رسکے اٹھ آیا، لڑیا کاس توں نال بھرجائیاں دے ۔ وارث شاہ دے دل تے شوق آیا ویکھن مکھ سیالاں دیاں جائیاں دے ۔ 77. ہیر لائی ہوئِ کے معاملے دسّ دیندا، منصف ہو وڈھے پھاہے پھیڑیاں دے ۔ باہوں پکڑ کے کنڈھے دے پار لاوے، ہتھوں کڈھ دیندا کھوج جھیڑیاں دے ۔ ورھی گھت کے کہی دے پاڑ لائے، ستھوں کڈھ دیندا کھوج جھیڑیاں دے ۔ دھاڑا دھاڑوی توں موڑ لیانودا ہے، ٹھنڈ پانودا وچّ بکھیڑیاں دے ۔ سبھ رہی رہنی نوں سانبھ لیاوے، اکھیں وچّ رکھے وانگ ہیڑیاں دے ۔ وارث شاہ جوان ہے بھلا رانجھا، جتھے نت پوندے لکھ بھیڑیاں دے ۔ (منصف=انصاف کرن والا، پھیڑے=جھگڑے، ورھی=رسی، پاڑ=ٹکّ، دھاڑا=ڈاکواں ولوں کیتی لٹّ، رہی رہنی=اکلی رہی، ہیڑیاں= شکاریاں، بھیڑے=لڑائی،جھگڑے) 78. چوچک دی منظوری تیر آکھنا اساں منظور کیتا، مہیں دے سنبھال کے ساریاں نی ۔ خبردار رہے مجھیں وچّ کھڑا، بیلے وچّ مصیبتاں بھاریاں نی ۔ رلا کرے ناہیں نال کھندھیاں دے، ایس کدے ناہیں مجھیں چاریاں نی ۔ متاں کھیڈ رجھے کھڑیاں جان مجھیں، ہوون پنڈ دے وچّ خواریاں نی ۔ (کھندھیاں= چونا،وگّ) 79. ہیر نے ماں نوں خبر دسنی پاس ماؤں دے نڈھڑی گلّ کیتی، ماہی مجھیں دا آن کے چھیڑیا میں ۔ نت پنڈ دے وچّ وچار پوندی، ایہہ جھگڑا چائ نبیڑیا میں ۔ سننجا نت رلے منگو وچّ بیلے، ماہی سگھڑ ہے آن سہیڑیا میں ۔ مائیں کرم جاگے ساڈے منگوآں دے، ساؤُ اصل جٹیٹڑا گھیریا میں ۔ 80. رانجھے نوں ہیر دا اتر مکھن کھنڈ پرؤنٹھے خواہ میاں، مہیں چھیڑ دے رب دے آسرے تے ۔ ہسن گبھرو رانجھیا جال میاں، گزر آوسی ددھ دے کاسڑے تے ۔ ہیر آکھدی رب رزاق تیرا، میاں جائیں نہ لوکاں دے ہاسڑے تے ۔ مجھیں چھیڑ دے جھلّ دے وچّ میاں، آپ ہو بہیں اک پاسڑے تے ۔ ( کاسڑے=بھانڈے، رزاق=رزق دین والا) 81. پنجاں پیراں نال ملاقات بیلے رب دا ناؤں لے جائ وڑیا، ہویا دھپ دے نال ظہیر میاں ۔ اوہدی نیک سائت رجو آن ہوئی، ملے راہ جاندے پنج پیر میاں ۔ بچہ خواہ چوری چوئ مجھ بوری، جیؤ وچّ نہ ہوئِ دلگیر میاں ۔ کائی نڈھڑی سوہنی کرو بخشش، پورے رب دے ہو تسیں پیر میاں ۔ بخشی ہیر درگاہ تھیں تدھ تائیں، یاد کریں سانوں پوے بھیڑ میاں ۔ (ظہیر=دکھی، نیک سائت رجو آن ہوئی=شبھ گھڑی آ گئی، دلگیر=غم ناک، بھیڑ=اوکھا ویلا،تکلیف) 82. پیراں دی بخشش خواجہ خضر تے سکر گنج بوز گھوڑی، ملتان دا زکریا پیر نوری ۔ ہور سئیئدّ جلال بخاریا سی، اتے لال شاہباز بہشت حوری ۔ ترا خضر رومال شکر گنج دتا، اتے مندری لال شہباز نوری ۔ خنجر سئیئدّ جلال بکھخاریئے نے، کھونڈی زکریئے پیر نے ہکّ بوری ۔ تینوں بھیڑ پویں کریں یاد جٹا، وارث شاہ نہ جاننا پلک دوری ۔ (پنج پیر=1. خواجہ خضر، 2. شکر گنج، 3.زکریا خان، 4. سئیاد جلال بخاری، 5.لعل شاہباز، بوز گھوڑی=چٹی گھوڑی، ترا=شملہ، پلک دوری=اکھ جھپکن جنی دوری) 83. ہیر دا بھتا لے کے بیلے نوں جانا ہیر چائ بھتا کھنڈ کھیر مکھن، میاں رانجھے دے پاس لے دھانودی ہے ۔ تیرے واسطے جوہ میں بھال تھکی، رو رو اپنا حالَ سنانودی ہے ۔ قیدوں ڈھونڈدا کھوج نوں پھرے بھوندا، باس چوری دی بیلیوں آنودی ہے ۔ وارث شاہ میاں ویکھو ٹنگ لنگی، شیطان دی کلھا جگانودی ہے ۔ (بھتا=شاہ ویلا، باس=مہک، کلھا=فساد) 84. قیدو رانجھے کول ہیر گئی جاں ندی ول لین پانی، قیدو آن کے مکھ وکھاواندا ہے ۔ اسیں بھکھ نے بہت حیران کیتے، آن سوال خدائ دا پانودا ہے ۔ رانجھے رگ بھر کے چوری چائ دتی، لے کے ترت ہی پنڈ نوں دھانودا ہے ۔ رانجھا ہیر نوں پچھدا ایہہ لنناں، ہیرے کون فقیر کس تھاؤں دا ہے ۔ وارث شاہ میاں جویں پچھّ کے تے، کوئی اپروں لون چا لانودا ہے ۔ 85. ہیر ہیر آکھیا رانجھیا برا کیتو، ساڈا کم ہے نال ویرائیاں دے ۔ ساڈے کھوج نوں تک کے کرے چغلی، دنے رات ہے وچّ بریائیاں دے ۔ ملے سراں نوں ایہہ وچھوڑ دیندا، بھنگ گھتدا وچّ کڑمائیاں دے ۔ بابال امڑی تے جائ ٹھٹھ کرسی، جا آکھسی پاس بھرجائیاں دے ۔ ( ویرانی=پرانی دشمنی، ویر ٹھٹھ کرسی=مخول کریگا) 86. تتھا ہیر آکھیا رانجھیا برا کیتو، تیں تاں پچھنا سی دہرائکے تے ۔ میں تاں جاندا نہیں ساں ایہہ سوہاں، خیر منگیا سو میتھوں آئکے تے ۔ خیر لیندے ہی پچھانہ نوں پرط بھنا، اٹھ وگیا کنڈ ولائکے تے ۔ نیڑے جاندا حئی جائ مل نڈھیئے نی، جاہ پچھ لے گلّ سمجھائکے تے ۔ وارث شاہ میاں اس تھوں گلّ پچھیں، دو تنّ اڈیاں ہک وچ لائکے تے ۔ ( سونہا=سوہ کڈھن والا، کنڈ=پٹھّ) 87. ہیر دا قیدو نوں ٹکرنا ملی راہ وچّ دوڑ دے آ نڈھی، پہلے نال فریب دے چٹیا سو ۔ نیڑے آن کے شیہنی وانگ گجی ،اکھیں روہ دا نیر پلٹیا سو ۔ سروں لاہ ٹوپی گلوں توڑ سیلھی، لکوں چائکے زمیں تے سٹیا سو ۔ پکڑ زمی تے ماریا نال غصے، دھوبی پٹڑے تے کھیس نوں چھٹیا سو ۔ وارث شاہ فرشتاں عرش اتوں، شیطان نوں زمیں تے سٹیا سو ۔ (سیلھی=لکّ دوآلے بنہی پیٹی) 88. ہیر نے قیدوں نوں ڈراؤنا ہیر ڈھائ کے آکھیا میاں چاچا، چوری دیہہ جے جیویا لوڑنا ہیں ۔ نہیں مار کے جند گوا دیساں، مینوں کسے نہ ہٹکنا ہوڑنا ہیں ۔ بنھ پیر تے ہتھ لٹکائ دیساں، لڑ لڑکیاں نال کی جوڑنا ہیں ۔ چوری دیہہ خاں نال حیا آپے، کاہے اساں دے نال اجوڑنا ہیں ۔ (اجوڑنا=دشمنی کرنی) 89. قیدوں دا پرھیا وچّ فریاد کرنا ادھی ڈلھ پئی ادھی کھوہ لئی، چن میل کے پرھے وچ لیانودا ای ۔ کیہا مندے نہیں ساؤ مول میرا، چوری پلیوں کھولھ وکھانودا ای ۔ ناہیں چوچکے نوں کوئی مت دیندا، نڈھی مار کے نہیں سمجھانودا ای ۔ چاک نال اکلڑی جائے بیلے، اج کلھ کوئی لیک لانودا ای ۔ وارث شاہ جدوکنا چاک رکھیا، اوس ویلڑے نوں پچھوتانودا ای ۔ (لیک لاؤنی=کلنک دا ٹکا لاؤنا) 90. چوچک چوچک آکھیا کوڑیاں کریں گلاں، ہیر کھیڈدی نال سہیلیاں دے ۔ پینگھاں پئکے سئیاں دے نال جھوٹے، ترننجن جوڑدی وچّ حویلیاں دے ۔ ایہہ چغل جہان دا مگر لگا، فقر جاندے ہو نال سیلھیاں دے ۔ کدی نال مداریاں بھنگ گھوٹے، کدی جائ نچے نال چیلیاں دے ۔ نہیں چوہڑے دا پتّ ہوئے سعید، گھوڑے ہون ناہیں پتّ لیلیاں دے ۔ وارث شاہ فقیر بھی نہیں ہندے، بیٹے جٹاں تے موچیاں تیلیاں دے ۔ (کوڑیاں=جھوٹھیاں) 91. ہیر دی ماں کول عورتاں ولوں چغلی ماں ہیر دی تھے لوک کرن چغلی، مہری ملکیئے دھی خراب ہے نی ۔ اسیں ماسیاں پھپھیاں لج موئیاں، ساڈا اندروں جیؤ کباب ہے نی ۔ شمسدین قاضی نت کرے مصلے، شوخ دھی دا ویاہ صواب ہے نی ۔ چاک نال اکلیاں جان دھیاں، ہویا ماپیاں دھروں جواب ہے نی ۔ تیری دھی دا مغز ہے بیغماں دا، ویکھو چاک جیوں پھرے نواب ہے نی ۔ وارث شاہ منہ انگلاں لوک گھتن، دھی ملکی دی پجّ خراب ہے نی ۔ (صواب=پنّ، پجّ=بہت) 92. قیدو دی ہیر دی ماں کول چغلی قیدو آکھدا دھی ویاہ ملکی، دھروہی رب دی منّ لے ڈائنے نی ۔ اکے مار کے وڈھّ کے کرسُ بیرے، منہ سر بھنّ چوآں ساڑ سائنے نی ۔ ویکھ دھی دا لاڈ کی دند کڈھیں، بہت جھورسیں رنے کسائنے نی ۔ اکے بنھ کے بھوہرے چا گھتو، لمب وانگ بھڑولے دے آئنے نی ۔ ( دھروہی=واسطہ، بیرے=ٹوٹے، آئنا=بھڑولے دا منہ) 93. ملکی دا غصہ غصے نال ملکی تپ لال ہوئی، جھبّ دوڑ توں مٹھیئے نائنے نی ۔ صد لیا توں ہیر نوں ڈھونڈ کے تے، تینوں ماؤں سدیندی ہے ڈائنے نی ۔ نی کھڑدمبیئے مونے پاڑھیئے نی، مشٹنڈیئے بار دیئے وائنے نی ۔ وارث شاہ وانگوں کتے ڈب موئیں، گھر آ سیاپے دیئے نائنے نی ۔ (کھڑدمبی=کھڑی پونچھ والی، مون=کالی ہرنی، پاڑھا=ہرن دی نسل دا جانور، وائن=ناچی،نچن والی) 94. ہیر دا ماں کول آؤنا ہیر آئِ کے آکھدی ہسّ کے تے، انی جھات نی امبڑیئے میریئے نی ۔ تینوں ڈونگھڑے کھوہ وچّ چائ بوڑاں، کلّ پٹیؤ بچڑیئے میریئے نی ۔ دھی جوان جے کسے دی بری ہووے، چپ کیتڑے چا نبیڑیئے نی ۔ تینوں وڈا ادماد آ جاگیا اے، تیرے واسطے منس سہیڑیئے نی ۔ دھی جوان جے نکلے گھروں باہر، لگے وسّ تاں کھوہ نگھیریئے نی ۔ وارث جؤندے ہون جے بھین بھائی، چاک چوبراں نانہہ سہیڑیئے نی ۔ (بوڑاں=ڈوباں، نبیڑیئے=مار دیئیے، ادماد=کام خماری، نگھیریئے =سٹ دیئیے، چوبر=ہٹا کٹا) 95. ماں نے ہیر نوں ڈراؤنا تیرے ویر سلطان نوں خبر ہووے، کرے فکر اوہ تیرے مکاونے دا ۔ چوچک باپ دے راج نوں لیک لائیا، کیہا فائدہ ماپیاں تاونے دا ۔ نک وڈھّ کے کوڑماں گالیو ای، ہویا فائدہ لاڈ لڈاونے دا ۔ راتیں چاک نوں چائ جواب دیساں، نہیں شوق اے مہیں چروانے دا ۔ آ مٹھیئے لاہ نی سبھ گہنے، گن کی ہے گہنیاں پاونے دا ۔ وارث شاہ میاں چھوہری دا، جیؤ ہویا ای لنگ کٹاونے دا ۔ ( لنگ کٹاونے=کٹّ کھان دا) 96. ہیر دا اتر مائی ربّ نے چاک گھر گھلیا سی، تیرے ہون نصیب جے دھروں چنگے ۔ ایہو جہے جے آدمی ہتھ آون، سارا ملک ہی رب تھیں دعا منگے ۔ جہڑے رب کیتے کم ہوئِ رہے، سانوں مانؤں کیوں غیب دے دئیں پنگے ۔ کلّ سیانیاں ملک نوں متّ دتی، تیغ مہریاں عشقَ نہ کرو ننگے ۔ نہیں چھیڑیئے ربّ دیاں پوریاں نوں، جنہاں کپڑے خاک دے وچّ رنگے ۔ جنہاں عشقَ دے معاملے سریں چائے، وارث شاہ نہ کسے تھوں رہن سنگے ۔ 97. ہیر دے ماں پیو دی صلاحَ ملکی آخدی چوچکا بنی اوکھی، سانوں ہیر دیاں مہنیاں خوار کیتا ۔ طعنے دین شریک تے لوک سارے، چوترپھیوں خوار سنسار کیتا ۔ ویکھو لجّ سیالاں دی لاہ سٹی، نڈھی ہیر نے چاک نوں یار کیتا ۔ جاں میں متّ دتی اگوں لڑن لگی، لجّ لاہ کے چشم نوں چار کیتا ۔ کڈھ چاک نوں کھوہ لے مہیں سبھے، اساں چاک تھوں جیؤ بے زار کیتا ۔ اکے دھی نوں چاگھڑے ڈوب کریئے، جانوں رب نے چا گنھاگار کیتا ۔ جھبّ ویاہ کر دھی نوں کڈھ دیسوں، سانوں ٹھٹھ ہے ایس مردار کیتا ۔ وارث شاہ نوں ہیر فوار کیتا، نہیں ربّ سی صاحب سردار کیتا ۔ ( چاگھڑے=ڈونگھے پانی وچ، بے زار=دکھی) 98. چوچک چوچک آکھدا ملکیئے جمدی نوں، گل گھٹکے کاہے نہ ماریو ای ۔ گھٹی اکّ دی گھول نہ دتیا ای، اوہ اج صواب نتاریو ای ۔ منجھ ڈونگھڑے وہن نہ بوڑیا ای، وڈھّ بوڑ کے مول نہ ماریو ای ۔ وارث شاہ خدا دا خوف کیتو، قاروں وانگ نہ زمیں نگھاریو ای ۔ ( خوف=ڈر، قاروں=حضرت موسیٰ دے ویلے بنی اسرائیل دا اک بہت ہی مالدار کنجوس اتے گھمنڈی پرش سی، پھرؤن دے دربار وچّ ایہدا بہت رسوخ سی ۔ایہدا ناں وڈے خزانیاں نال جوڑیا جاندا ہے ۔ کیہا جاندا ہے کہ ایہدے خزانیاں دیاں چابیاں چالی اوٹھاں تے لدیاں جاندیاں سن ۔ ربّ دے راہ وچّ اک دمڑی وی خرچ نہیں کردا سی ۔ اخیر ربّ دے قہر نال سنے مال دھن دھرتی وچّ ہی دھس گیا) 99. چوچک رانجھے نوں راتیں رانجھے نے مہیں جاں آن ڈھوئیاں، چوچک سیال متھے وٹّ پایا ای ۔ بھائی چھڈّ مہیں اٹھ جا گھر نوں، تیرا طور برا نظر آیا ای ۔ سیال کہے بھائی ساڈے کم ناہیں، جائے ادھرے جدھروں آیا ای ۔ اساں سانھ نہ رکھیا نڈھیاں دا، دھیاں چارنیاں کس بتایا ای ۔ 'اتکوا موازِ اتہم'، وارث شاہ ایہہ دھروں فرمایا ای ۔ (اتکوا موازِ اتہم=تہمت والیاں تھاواں توں بچو) 100. چوچک تے رانجھا 'ولو بست الہُ رزق لئبادہ'، رجّ کھائکے مستیاں چائیاں نی ۔ 'کلو وشربو' ربّ نے حکم دتا، نہیں مستیاں لکھیاں آئیاں نی ۔ کتھوں پچن ایہناں مشٹنڈیاں نوں، نت کھانیاں ددھ ملائیاں نی ۔ 'وما من دآبتنِ فل عرض'، ایہہ آئتاں دھروں فرمائیاں نی ۔ وارث شاہ میاں رزق ربّ دیسی، ایہہ لے سانبھ مجھیں گھر آئیاں نی ۔ ( ولو بست الہُ رزق=(قرآن مزید وچوں) رجّ کھان دیاں مستیاں، کلو وشربو… وما من دآبتنِ فل عرض=ہور نہیں ہے، کوئی چار-پیرا زمین اتے) 101. رانجھے نے چوچک دے گھروں چلے جانا رانجھا سٹّ کھونڈی اتوں لاہ بھورا، چھڈّ چلیا سبھ منگواڑ میاں ۔ جیہا چور نوں تھڑے دا کھڑک پہنچ،ے چھڈّ ٹرے ہے سنھ دا پاڑ میاں ۔ دل چایا دیس تے ملک اتوں، اوہدے بھائِ دا بولیا ہاڑ میاں ۔ تیریاں کھولیاں چوراں دے ملن سبھے، کھڑے کٹیاں نوں کائی دھاڑ میاں ۔ مینوں مجھیں دی کجھ پرواہ ناہیں، نڈھی پئی سی اتّ رہاڑ میاں ۔ تیری دھی نوں اسیں کی جاننے ہاں، تینوں آؤندی نظر پہاڑ میاں ۔ تیریاں مجھاں دے کارنے رات ادھی، پھراں بھندا قہر دے جھاڑ میاں ۔ منگو مگر میرے سبھو آنودا ای، مجھیں اپنیاں مہر جی تاڑ میاں ۔ گھٹ بہیں چرائی توں ماہیاں دی، صحیح کیتو ای کوئی کراڑ میاں ۔ مہیں چاردے نوں ہو گئے ماہ باراں، اج اٹھیا اندروں ساڑ میاں ۔ وحی کھتری دی رہی کھتری تے، لیکھا گیا ای ہوئِ پہاڑ میاں ۔ تیری دھی رہی تیرے گھرے بیٹھی، جھاڑا مفت دا لیا ای جھاڑ میاں ۔ ہٹّ بھرے بھکنے نوں سانبھ لیا، کڈھ چھڈیو ننگ کراڑ میاں ۔ وارث شاہ اگوں پوری نہ پئیا، پچھوں آیا سیں پڑتنے پاڑ میاں ۔ (منگواڑ=پشواں دا واڑا، تھڑا=پہرے تے بیٹھن والی تھاں، ہاڑ بولنا= طراح نکل جانا، کھولیاں=مال ڈنگر، رہاڑ=کھہڑے، تاڑ لے=بند کر لے، چرائی گھٹ بہیں=چرائی نہ دیویں، جھاڑا=نفع، پڑتنے پاڑ کے=رکاوٹاں چیر کے) 102. گائیاں مجھاں دا رانجھے بنا نہ چگنا مجھیں چرن نہ باجھ رنجھیٹڑے دے، ماہی ہور سبھے جھخ مار رہے ۔ کائی گھس جائے کائی ڈب جائے، کائی سنھ رہے کائی پار رہے ۔ سیال پکڑ ہتھیار تے ہو کھماں، مگر لگ کے کھولیاں چار رہے ۔ وارث شاہ چوچک پچھوتانودا ای، منگو نہ چھڑے، اسیں ہار رہے ۔ (سنھ=وچکار، کھماں=سدھے کھڑے ہو کے) 103. ماں نوں ہیر دا اتر مائی چاک تراہیا چائ بابے، ایس گلّ اتے بہت خوشی ہو نی ۔ ربّ اوس نوں رزق ہے دین ہارا، کوئی اوس دے ربّ نہ تسیں ہو نی ۔ مہیں پھرن خراب وچّ بیلیاں دے، کھولھ دسو کیہی بس بسی ہو نی ۔ وارث شاہ اولاد نہ مال رہسی، جہدا حق کھتھا اوہ ناکھشی ہو نی ۔ (تراہیا=ڈرا کے بھجا دتا، بابے=ابا نے، بس بسی=اندر وس گھولنا) 104. ملکی چوچک نوں ملکی گلّ سنانودی چوچکے نوں، لوک بہت دندے بد دعا میاں ۔ باراں برس اس مجھیاں چاریاں نے، نہیں کیتی سو چوں چرا میاں ۔ حق کھوہ کے چا جواب دتا، مہیں چھڈ کے گھراں نوں جا میاں ۔ پیریں لگ کے جا منا اس نوں، آہ فقر دی بری پے جا میاں ۔ وارث شاہ فقیر نے چپ کیتی، اوہدی چپ ہی دیگ لڑھا میاں ۔ (چوں چرا کرنی=نانہہ نقر کرنی،بہانے گھڑنے، دیگ لڑھا=روڑ دیویگی) 105. چوچک چوچک آکھیا جاہ منا اسنوں، ویاہ تیک تاں مہیں چرائ لئیے ۔ جدوں ہیر پا ڈولی ٹور دیئیے، رس پوے جواب تاں چائ دیئیے ۔ ساڈی دھیؤ دا کجھ نہ لاہ لیندا، سبھ ٹہل ٹکور کرائِ لئیے ۔ وارث شاہ اسیں جٹ ہاں سدا کھوٹے، جٹکا پھند ایتھے ہک لائِ لئیے ۔ (ٹہل ٹکور=سیوا) 106. ملکی دا رانجھے نوں لبھنا ملکی جا ویہڑے وچّ پچھدی ہے، جہڑا جہڑا سی بھائیاں سانویاں دا ۔ ساڈے ماہی دی خبر ہے کتے اڑیو، کدھر ماریا گیا پچھتاویاں دا ۔ ذرا ہیر کڑی اوہنوں سددی ہے، رنگ دھووے پلنگھ دے پاویاں دا ۔ رانجھا بولیا ستھروں بھنّ آکڑ، ایہہ جے پیا سردار نتھاویاں دا ۔ سر پٹے صفحہ کر ہو رہیا، جیہا بالکا منیاں باویاں دا ۔ وارث شاہ جیوں چور نوں ملے واہر، ابھے ساہ بھردا مارا ہاویاں دا ۔ ( سانوے بھائی=برابر دے بھائی، ستھر=دھرتی اتے گھاہ پھوس دا بنایا بسترا، ابھے ساہ بھردا=ٹھنڈے ساہ لیندا) 107. ملکی دا رانجھے نوں تسلی دینی ملکی آکھدی لڑیوں جے نال چوچک، کوئی سخن نہ جیؤ تے لیاونا ای ۔ کیہا ماپیاں پتراں لڑن ہندا، تساں کھٹنا تے اساں کھاونا ای ۔ چھڑ مال دے نال میں گھول گھتی، شامو شام راتیں گھریں آونا ای ۔ توں ہی چوئکے ددھ جماونا ای، توں ہی ہیر دا پلنگھ وچھاونا ای ۔ کڑی کلھ دی تیرے توں رس بیٹھی، توں ہی اوس نوں آئِ مناونا ای ۔ منگو مال سیال تے ہیر تیری، نالے گھورنا تے نالے کھاونا ای ۔ منگو چھیڑ کے جھلّ وچّ میاں وارث، اساں تخت ہزارے نہ جاونا ای ۔ 108. رانجھے دا ہیر نوں کہنا رانجھا آکھدا ہیر نوں ماؤں تیری، سانوں پھیر مڑ رات دی چمڑی ہے ۔ میاں منّ لئے اوس دے آکھنے نوں، تیری ہیر پیاری دی امڑی ہے ۔ کی جانیئے اٹھ کس گھڑی بحثی، اجے ویاہ دی وتھّ تاں لمڑی ہے ۔ وارث شاہ اس عشقَ دے ونج وچوں، کسے پلے نہیں بدھڑی دمڑی ہے ۔ 109. رانجھے دا ملکی دے آکھے پھیر مجھیاں چارنا رانجھا ہیر دی ماؤں دے لگ آکھے، چھیڑ مجھیاں جھلّ نوں آنودا ہے ۔ منگو واڑ دتا وچّ جھانگڑے دے، آپ نہائکے ربّ دھیانودا ہے ۔ ہیر ستوآں دا مگر گھول چھنا، ویکھو رزق رنجھیٹے دا آنودا ہے ۔ پنجاں پیراں دی آمدن ترت ہوئی، ہتھ بنھ سلام کرانودا ہے ۔ رانجھا ہیر دوویں ہوئے آن حاضر، اگوں پیر ہن ایہہ پھرمانودا ہے ۔ ( جھانگڑے=جنگل،درختاں دا جھنڈ،جھڑی) 110. پیراں دا اتر بچہ دوہاں نے رب نوں یاد کرنا، ناہیں عشقَ نوں لیک لگاونا ای ۔ بچہ کھا چوری چوئے مجھ بوری، ذرا جیو نوں نہیں ولاونا ای ۔ اٹھے پہر خدائ دی یاد اندر، تساں ذکر تے خیر کماونا ای ۔ وارث شاہ پنجاں پیراں حکم کیتا، بچہ عشقَ توں نہیں ڈلاونا ای ۔ (ولاونا=اصل کم توں دھیان پاسے کرنا) 111. قاضی اتے ماں باپ ولوں ہیر نوں نصیحت ہیر وتّ کے بیلیوں گھریں آئی، ماں باپ قاضی سدّ لیاؤندے نے ۔ دووے آپ بیٹھے اتے وچّ قاضی، اتے ساہمنے ہیر بہاؤندے نے ۔ بچہ ہیر تینوں اسیں متّ دندے، مٹھی نال زبان سمجھاؤندے نے ۔ چاک چوبراں نال نہ گلّ کیجے، ایہہ محنتی کہڑے تھاؤں دے نے ۔ ترننجن جوڑ کے اپنے گھریں بہیئے، سگھڑ گاؤں کے جیؤ پرچاؤندے نے ۔ لال چرکھڑا ڈاہ کے چھوپ پائیے، کیہے سوہنے گیت جھناؤں دے نے ۔ نیویں نظر ہیا دے نال رہیئے، تینوں سبھ سیانے فرماؤندے نے ۔ چوچک سیال ہوریں ہیرے جاننی ہیں، سردار ایہہ پنج گراؤں دے نے ۔ شرم ماپیاں دی ول دھیان کریئے، بالا شان ایہہ جٹ سداؤندے نے ۔ باہر پھرن نہ سنہدا جٹیاں نوں، اج کلھ لاگی گھر آؤندے نے ۔ ایتھے ویاہ دے وڈے سامان ہوئے، کھیڑے پئے بنا بناؤندے نے ۔ وارث شاہ میاں چند روز اندر، کھیڑے جوڑ کے جنج لے آؤندے نے ۔ ( چھوپ=کتن لئی پائے پونیاں دے جوٹے، بالا شان=اچی شان) 112. ہیر ہیر آکھدی بابلا عملیاں توں، نہیں عمل ہٹایا جائ میاں ۔ جہڑیاں وادیاں آدی دیاں جان ناہیں، رانجھے چاک توں رہیا نہ جائ میاں ۔ شینہ چترے رہن نہ ماس باجھوں، جھٹ نال اوہ رزق کمائِ میاں ۔ ایہہ رضا تقدیر ہو رہی وارد، کون ہوونی دے ہٹائ میاں ۔ داغ امب تے سار دا لہے ناہیں، داغ عشقَ دا بھی نہ جائ میاں ۔ میں منگ درگاہ تھیں لیا رانجھا، چاک بخشیا آپ خدائ میاں ۔ ہور سبھ گلاں منظور ہوئیاں، رانجھے چاک تھیں رہیا نہ جائ میاں ۔ ایس عشقَ دے روگ دی گلّ ایویں، سر جائے تے ایہہ نہ جائ میاں ۔ وارث شاہ میاں جویں گنج سر دا، باراں برس بناں ناہیں جائ میاں ۔ (وادیاں=عادتاں، آدی=مڈھ قدیم دیاں، جھٹّ=پنجے دا تکھا ہلاّ، وارد ہو رہی=واپر رہی، سار=لوہا) 113. چوچک ایہدے وڈھ لڑھکے کھوہ چونڈیاں تھوں، گل گھٹ کے ڈونگھڑے بوڑیئے نی ۔ سر بھنّ سو نال مدھانیاں دے، ڈھوئیں نال کھڑلتّ دے توڑیئے نی ۔ ایہدا داتری نال چا ڈھڈ پاڑو، سوآ اکھیاں دے وچّ پوڑیئے نی ۔ وارث چاک توں ایہہ نہ مڑے مولے، اسیں رہے بہتیرڑا ہوڑیئے نی ۔ (لڑھکے=کناں دے گہنے، چنڈیاں=سر دے وال، کھڑلتّ=دروازے دی ساکھ، پوڑنا=گڈنا،کھوبھ دینے) 113. چوچک ایہدے وڈھ لڑھکے کھوہ چونڈیاں تھوں، گل گھٹ کے ڈونگھڑے بوڑیئے نی ۔ سر بھنّ سو نال مدھانیاں دے، ڈھوئیں نال کھڑلتّ دے توڑیئے نی ۔ ایہدا داتری نال چا ڈھڈ پاڑو، سوآ اکھیاں دے وچّ پوڑیئے نی ۔ وارث چاک توں ایہہ نہ مڑے مولے، اسیں رہے بہتیرڑا ہوڑیئے نی ۔ (لڑھکے=کناں دے گہنے، چنڈیاں=سر دے وال، کھڑلتّ=دروازے دی ساکھ، پوڑنا=گڈنا،کھوبھ دینے) 114. ملکی سر بیٹیاں دے چائ جدا کردے، جدوں غصیاں تے باپ آنودے نے ۔ سر وڈھ کے نئیں وچّ روڑھ دندے، ماس کاؤں کتے بلے کھانودے نے ۔ سسی جام جلالی نے روڑھ دتی، کئی ڈوم ڈھاڈی پئے گانودے نے ۔ اولاد جہڑی کہے نہ لگے، ماپے اوس نوں گھٹ لنگھانودے نے ۔ جدوں قہر تے آنودے باپ ظالم، بنھ بیٹیاں بھوہرے پانودے نے ۔ وارث شاہ جے ماریئے بداں تائیں، دینے خون نہ تناں دے آنودے نے ۔ ( گھٹ=گل گھٹ کے، لنگھاونا=مار دینا، پار بلا دینا، سسی جام جلالی=سندھ دے پرانے شہر بھمبور دے بادشاہ جام جلالی دی پتری سسی سی ۔ اسدے جمن تے نجومیاں نے دسیا کہ اوہ وڈی ہو کے عشقَ کرکے بادشاہ دی بدنامی کریگی ۔ اس توں بچن لئی جام جلالی نے سسی نوں جمدیاں ہی اک صندوق وچّ پاکے ندی وچّ روڑھ دتا ۔ اس نوں اک بے اولاد دھوبی اتے نے پال لیا ۔ایہو لڑکی کیچم مکران دے راج کمار پنوں دے عشقَ وچّ اوہنوں واجاں ماردی ریت وچّ بھجّ کے مر گئی) 115. ہیر جنہاں بیٹیاں ماریاں روز قیامت، سریں تنھاں دے وڈا گناہ مائی ۔ ملن کھانیاں تنھاں نوں پھاڑ کرکے، جیکوں ماریاں جے تویں کھا مائی ۔ کہے ماؤں تے باپ دے اساں منے، گل پلوڑا تے منہ گھاہ مائی ۔ اک چاک دی گلّ نہ کرو مولے، اوہدا ہیر دے نال نباہ مائیں ۔ (پلوڑا=پلہ) 116. ہیر دا بھرا سلطان سلطان بھائی آیا ہیر سندا، آکھے ماؤں نوں دھیؤ نوں تاڑ اماں ۔ اساں پھیر جے باہر ایہہ کدے ڈٹھی، سٹاں ایس نوں جان تھیں مار اماں ۔ تیرے آکھیاں سطر جے بہے ناہیں، پھیراں ایس دی دھون تلوار اماں ۔ چاک وڑے ناہیں ساڈے وچّ ویہڑے، نہیں ڈکرے کراں سو چار اماں ۔ جے دھی نہ حکم وچّ رکھیا ای، سبھ ساڑ سٹوں گھر بار اماں ۔ وارث شاہ جہڑی دھیؤ بری ہووے، دیئیے روڑھ سمندروں پار اماں ۔ ( ہیر سندا=ہیر دا، سطر=پردہ) 117. ہیر اپنے بھرا نوں اکھیں لگیاں مڑن نہ ویر میرے، بیبا وار گھتی بلہاریاں وے ۔ وہن پئے دریا نہ کدی مڑدے، وڈے لائِ رہے زور زاریاں وے ۔ لہو نکلنو رہے نہ مول ویرا، جتھے لگیاں تیز کٹاریاں وے ۔ لگے دست اک وار نہ بند کیجن، وید لکھدے ویدگیاں ساریاں وے ۔ سر دتیاں باجھ نہ عشقَ پگے، ایہہ نہیں سکھالیاں یاریاں وے ۔ وارث شاہ میاں بھائی ورجدے نے، دیکھو عشقَ بنائیاں خواریاں وے ۔ 118. ہیر نوں قاضی دی نصیحت قاضی آکھیا خوف خدائ دا کر، ماپے ضدّ چڑھے چائ مارنیگے ۔ تیری کیاڑیؤں جیبھ کھچا کڈھن، مارے شرم دے خون گزارنیگے ۔ جس وقت اساں دتا چا فتویٰ، اوس وقت ہی پار اتارنیگے ۔ ماں آکھدی لوڑھ خدائِ دا جے، تکھے شوخ دیدے ویکھ پاڑنیگے ۔ وارث شاہ کر ترک بریائیاں توں، نہیں اگّ دے وچّ نگھارنیگے ۔ (کیاڑی=جڑھوں، ترک کر=چھڈّ دے، نگھارنا=سٹنا) 119. رانجھے دا پنجاں پیراں نوں یاد کرنا پنجاں پیراں نوں رانجھنے یاد کیتا، جدوں ہیر سنیہڑا گھلیا ای ۔ ماں باپ قاضی سبھ گرد ہوئے، گلہ سبھنا دا اساں جھلیا ای ۔ آئے پیر پنجے اگے ہتھ جوڑے، نیر روندیاں مول نال ٹھلھیا ای ۔ بچہ کون مصیبتاں پیش آئیاں، وچوں جیو ساڈا تھرتھلیا ای ۔ میری ہیر نوں ویر حیران کیتا، قاضی ماؤں تے باپ پتھلیا ای ۔ مدد کرو خدائِ دے واسطے جی، میرا عشقَ خراب ہو چلیا ای ۔ بہت پیار دلاسڑے نال پیراں، مئیں رانجھے دا جیؤ تسلیا ای ۔ تیری ہیر دی مدتے میاں رانجھا، مخدوم جہانیاں گھلیا ای ۔ دو سدّ سنا خاں ونجھلی دے، ساڈا گاونے تے جیؤ چلیا ای ۔ وارث شاہ اگے جٹ گانودا ای، ویکھو راگ سن کے جیؤ ہلیا ای ۔ (پتھلیا=الدّ دتا،تنگ کیتا، تسلیا=تسلی دتی سدّ=بول، گیت، جیؤ چلیا=دل چاہندا، جیؤ ہلیا=روح کمب گئی) 120. پیراں نوں رانجھے دا راگ گا کے سناؤنا شوق نال وجائِ کے ونجھلی نوں، پنجاں پیراں اگے کھڑھا گانودا اے ۔ کدی اودھو تے کانھ دے بشنپدے، کدے ماجھ پہاڑی دی لانودا اے ۔ کدی ڈھول تے مارون چھوہ دندا، کدی بوبنا چائ سنانودا اے ۔ ملکی نال جلالی نوں خوب گاوے، وچّ جھیوری دی کلی لانودا اے ۔ کدی سوہنی تے مہینوال والے، نال شوق دے سدّ سنانودا اے ۔ کدی دھرپداں نال کبت چھوہے، کدی سوہلے نال رلانودا اے ۔ سارنگ نال تلنگ شہانیاں دے، راگ سوہی دا بھوگ چا پانودا اے ۔ سورٹھ گزریاں پوربی للت بھیروں، دیپک راگ دی زیل وجانودا اے ۔ ٹوڈی میگھ ملھار گونڈ دھناسری، جیتسری بھی نال رلانودا اے ۔ مالسری تے پرج بہاگ بولے، نال ماروا وچّ وجاوندا اے ۔ کیدارا بہاگڑا تے راگ مارو، نالے کانھڑے دے سر لانودا اے ۔ کلیان دے نال مالکونس بولے، اتے منگلاچار سنانودا اے ۔ بھیروں نال پلاسیاں بھیم بولے، نٹ راگ دی زیل وجانودا اے ۔ بروا نال پہاڑ جھنجھوٹیاں دے، ہوری نال آساکھڑا گانودا اے ۔ بولے راگ بسنت ہنڈول گوپی، منداونی دیاں سراں لانودا اے ۔ پلاسی نال ترانیاں رامکلی، وارث شاہ نوں کھڑا سنانودا اے ۔ (بشن پدے=صفت دے گیت، دھر پد=شروع ہون دا پیر، سہلا= سولھاں (16) انگ دا کبت، مالکونس=اک راگ دا نام، منگلا چار=بندناں دے شبد ہنڈول گوپی=جھولے دا گیت، پلاسیاں بھیم= بھیم پلاسی،اک راگ، کلی=شیار دا اک حصہ، ہوری=ہولی، منداونی=انتلا گیت، سارنگ=دوپہر ویلے گایا جان والا کلاسکی راگ، راگ سوہی=رگ دا اک بھید، سورٹھ=سراشٹر دیس دی راگنی، گزری=گجرات دیش دی راگنی، پوربی=اک راگنی جہڑی دن دے تیجے پہر گائی جاندی ہے، للت=اک راگنی، بھیرو=اک راگ جہڑا ڈر پیدا کردا ہے، دیپک راگ=اک راگ جس دے گایاں اگّ لگّ جاندی ہے،اس پچھوں ملھار گاؤنا ضروری ہے، میگھ=برسات دے دناں دا راگ جو رات دے پچھلے پہر گایا جاندا ہے، کہندے ہن کہ ایہہ راگ برہما دے سر وچوں نکلیا ہے، ملھار=ساون ماہ وچّ گائی جان والی راگنی، دھناسری=اک راگنی، جیتسری=راگ، مالسری=اک راگنی، بسنت=اک راگ، رام کلی=اک راگنی، ملکی= اکبر بادشاہ دے زمانے دا مشہور قصہ، قیمہ ملکی سندھ اتے پچھمی پنجاب وچّ بہت پرسدھ ہے، جلالی=(جلالی اتے روڈا) ملتان دے لاگے تلہِ پنڈ دے لوہار دی بیٹی، جہڑی بہت سندر اتے عقل والی سی ۔ بلکھ دا اک نوجوان علی گوہر اوہدی سندرتا نوں سپنے وچّ دیکھ کے اوہدی بھال وچّ فقیر بن کے نکل پیا ۔اہنے اپنے سارے وال منا دتے اس لئی اوہنوں روڈا کہندے ہن ۔جدوں ایہہ جلالی دے پنڈ پہنچا تاں اوہ کھوہ تے پانی بھردی سی ۔پھیر ملاقاتاں ودھ گئیاں ۔جلالی اتے گھر والیاں نے پابندی لا دتی ۔اوہ آپ اوہنوں ملن چلا گیا ۔ سزا دے طور تے روڈے نوں ندی وچّ سٹّ دتا ۔اوتھوں اوہ بچ کے نکل آیا ۔ جدوں جلالی دا ویاہ ہون لگا تاں اوہ اوہنوں بھجا کے لے گیا ۔پتن تے دریا پار کرن لگا سی کہ پھڑیا گیا۔لہاراں نے اوہدے ٹوٹے کرکے ندی وچّ روڑھ دتا اتے جلالی اسے صدمے نال مر گئی) 121. پیراں دا رانجھے تے خوش ہونا راضی ہو پنجاں پیراں حکم کیتا، بچہ منگ لے دعا جو منگنی ہے ۔ اجی ہیر جٹی مینوں بخش دیوو، رنگن شوق دے وچّ جو رنگنی ہے ۔ تینوں لائے بھبوت ملنگ کریئے، بچہ اوہ وی تیری ملنگنی ہے ۔ جیہے نال رلی تیہی ہو جائے، ننگاں نال لڑے سو بھی ننگنی ہے ۔ وارث شاہ نہ لڑیں نہ چھڈّ جائیں، گھر ماپیاں دے ناہیں ٹنگنی ہے ۔ (اجی=اج ہی، ٹنگنی=ویاہ بغیر ماپیاں گھر بٹھائی رکھنی) 122. پیراں نے رانجھے نوں اسیس دینی رانجھے پیراں نوں بہت خوش حال کیتا، دعا دتیا نے جاہ ہیر تیری ۔ تیرے سبھ مقصود ہو رہے حاصل، مدد ہو گئے پنجے پیر تیری ۔ جاہ گونج توں وچّ منگواڑ بیٹھا، بخش لئی ہے سبھ تقصیر تیری ۔ وارث شاہ میاں پیراں کاملاں نے، کر چھڈی ہے نیک تدبیر تیری ۔ (خوش حال=خوش، مقصود=منگ،مراد، تقصیر=غلطی) 123. ہیر رانجھے دی مٹھی نائن نال صلاحَ رانجھے آکھیا آ خاں بیٹھ ہیرے، کوئی خوب تدبیر بنائیے جی ۔ تیرے ماؤں تے باپ دلگیر ہندے، کویں اوہناں توں بات چھپائیے جی ۔ مٹھی نین نوں صد کے بات گنیئے، جے توں کہیں تیرے گھر آئیے جی ۔ میں سیالاں دے ویہڑے وڑاں ناہیں، ساتھے ہیر نوں نت پہنچائیے جی ۔ دنے رات تیرے گھر میل ساڈا، ساڈے سریں احسان چڑھائیئے جی ۔ ہیر پنج مہراں ہتھ دتیاں نے، جیویں مٹھیئے ڈول بنائیے جی ۔ کڑیاں نال نہ کھولھنا بھید مولے، سبھا جیؤ دے وچّ لکائیے جی ۔ وارث شاہ چھپائیے خلق کولوں، بھاوے اپنا ہی گڑ کھائیے جی ۔ ( ڈول=سکیم، مولے=بالکل) 124. نائیاں دے گھر پھلھے کول جتھے منگو بیٹھدا سی، اوتھے کول ہیسی گھر نائیاں دا ۔ مٹھی نائن گھراں سندی کھسمنی سی، نائی کم کردے پھرن سائیاں دا ۔ گھر نائیاں دے حکم رانجھنے دا، جویں ساہرے گھریں جوائیاں دا ۔ چاں بھاں مٹھی پھرن والیاں دی، بارا کھلھدا لیف تلائیاں دا ۔ مٹھی سیج وچھائے کے پھلّ پورے، اتے آنودا قدم خدائیاں دا ۔ دوویں ہیر رانجھا راتیں کرن موجاں، کھڑیاں کھان مجھیں سر سائیاں دا ۔ گھڑی رات رہندے گھریں ہیر جائے، رانجھا بھات پچھدا پھر دھائیاں دا ۔ آپو اپنی کار وچّ جائ رجھن، بوہا پھیر نہ ویکھدے نائیاں دا ۔ (کھسمنی=مالکن، چاں بھاں=رولا، بارا کھلدا=دباؤ گھٹ ہندا، پھلّ پورے=پھلّ سجائے، بھات=چول) 125. ہیر اتے سہیلیاں دیاں رانجھے نال کھیڈاں دنہُ ہووے دوپہر تاں آوے رانجھا، اتے اودھروں ہیر وی آنودی ہے ۔ ایہہ مہیں لیا بہانودا اے، اوہ نال سہیلیاں لیانودی ہے ۔ اوہ ونجھلی نال سرود کردا، ایہہ نال سہیلیاں گانودی ہے ۔ کائی زلف نچوڑدی رانجھنے دی، کائی آن گلے نال لانودی ہے ۔ کائی چمبڑے لک نوں مشکبوری، کائی مکھ نوں مکھ چھہانودی ہے ۔ کائی 'میری آں' آکھ کے بھجّ جاندی، مگر پوے تاں ٹبھیاں لانودی ہے ۔ کائی آکھدی ماہیا ماہیا وے، تیری مجھ کٹی کٹا جانودی ہے ۔ کائی مامے دیاں خربوزیاں نوں، کوڑے بکبکے چا بنانودی ہے ۔ کائی آکھدی جھات ہے رانجھیا وے، مار باہلی پار نوں دھانودی ہے ۔ کتے تاریاں ترن چوائ کرکے، اک چھال گھڑم دی لانودی ہے ۔ مردے-تاریاں ترن چوپھال پے کے، کوئی نول نسل رڑھی آنودی ہے ۔ اک شرط بدھی ٹبھی مار جائے، تے پتال دی مٹی لیانودی ہے ۔ اک بنن چترانگ مغابیاں وی، سرخاب تے کونج بن آنودی ہے ۔ اک ڈھینگ مرغائی تے بنے بگلا، اک کلکلا ہو وکھانودی ہے ۔ اک وانگ ککوہیاں سنگھ ٹڈے، اک عود دے وانگ بلانودی ہے ۔ اؤگت بولدی اک ٹٹیہری ہو، اک سنگ جلکاونی آنودی ہے ۔ اک لدھر ہوئکے کڑکڑاوے، اک ہوئِ سنسار شوکانودی ہے ۔ اک دے پسلیٹیاں ہوئِ بلھن، مشق وانگراں اوہ پھوکانودی ہے ۔ ہیر ترے چوترپھ ہی رانجھنے دے، مور مچھلی بن بن آنودی ہے ۔ آپ بنے مچھلی نال چاوڑاں دے، مئیں رانجھے نوں کرل بنانودی ہے ۔ ایس تخت ہزارے دے ڈمبڑے نوں، رنگ رنگ دیاں جالیاں پانودی ہے ۔ وارث شاہ جٹی ناز نیاز کرکے، نت یار دا جیؤ پرچانودی ہے ۔ (سرود کردا=گاؤندا، مشق بوری=جداں ماشقی نے لکّ نال پانی والی مشق بوری وانگ بنہی ہووے، 'میری آں'=متی ہاں، مامے دے خربوزے= ندی وچّ کھیڈی جان والی اک کھیڈ، باہلی=بانہہ،قمیض دی بانہہ، چوا= چاؤ، نول نسل=پانی اتے سدھا ترنا کہ سارا سریر دسے، ڈمبڑے= دمبھی،فریبی، بلھن=اک وڈی مچھی، کرل=کنکرل، جالیاں پاؤندی= جال لاوندی) 126. قیدوں دا ملکی کول لوتیاں لاؤنا قیدو آکھدا ملکیئے بھیڑیئے نی، تیری دھیؤ وڈا چچر چایا ای ۔ جائ نئیں تے چاک دے نال گھلدی، ایس ملک دا رچھّ گوایا ای ۔ ماں باپ قاضی سبھے ہار تھکے ایس اک نہ جیو تے لایا ای ۔ منہ گھٹ رہے وال پٹ رہے، لنگ کٹ رہے مینوں تایا ای ۔ ہکّ ہٹّ رہے جھاٹا پٹ رہے، انت ہٹّ رہے غیب چایا ای ۔ لٹاں پٹ رہے تے نکھٹّ رہے، لتیں جٹ رہے تے لٹکایا ای ۔ متیں دے رہے پیر سینو رہے، پیریں پے رہے لوڑھا آیا ای ۔ وارث شاہ میاں ستے معاملے نوں، لنگے رچھّ نے موڑ جگایا ای ۔ (ملک دا رچھّ=دیش دیاں قدراں قیمتاں، تایا=دل ساڑ دتا، لنجا رچھّ=قیدو) 127. ملکی دا کامیاں نوں حکم ملکی آکھدی سدّ توں ہیر تائی، جھب ہو توں اولیا نائیا وے ۔ الپھو موچیا موجما واگیا وے، دھدی ماچھیا بھج توں بھائیا وے ۔ کھیڈن گئی منہ سوجھلے گھروں نکلی، نمھی شام ہوئی نہیں آئیا وے ۔ وارث شاہ ماہی ہیر نہیں آئے، مہڑ منگوآں دی گھریں آئیا وے ۔ (سوجھلے=ساجھرے، منگوآں دی مہڑ=باہر چگن گئے پشواں وچوں کجھ پہلاں گھر مڑے پشو) 128. ہیر نوں سدن لئی بندے دوڑے جھنگڑ ڈوم تے پھتو کلال دوڑے، بیلا چوہڑا تے جھنڈی چاک میاں ۔ جا ہیر اگے دھم گھتیا نے، بچہ کیہی اڈائی آ خاک میاں ۔ تیری مانؤں تیرے اتے بہت غصے، جانوں مارسی چوچک باپ میاں ۔ رانجھا جاہ تیرے سر آن بنیاں، نالے آکھدے ماریئے چاک میاں ۔ سیال گھیر گھیرن پون مگر تیرے، گنیں آپ نوں بہت چلاک میاں ۔ طوطا امب دی ڈال تے کرے موجاں، تے گلیلڑا پوس پٹاک میاں ۔ اج سیالاں نے چلھیں نہ اگّ گھتی، سارا کوڑما بہت غم ناک میاں ۔ وارث شاہ یتیم دے مارنے نوں، سبھا جڑی جھناؤں دی ڈھاک میاں ۔ (دھم گھتیا=رولا پایا) 129. ہیر دا ماں کول آؤنا ہیر ماں نوں آن سلام کیتا، ماؤں آکھدی آ نی نہریئے نی ۔ یرولیئے گولیئے بیہیائے، گھنڈھ وینیئے تے گل پہریئے نی ۔ ادھلاک ٹومبے اتے کڑمیئے نی، چھلچھدریئے تے چھائیں جہریئے نی ۔ گولہ دنگیئے ازبکے مالزادے، غصے ماریئے زہر دیئے زہریئے نی ۔ توں اکائکے ساڑ کے لوڑھ دتا، لنگ گھڑونگی نال متہریئے نی ۔ آ آکھنی ہاں ٹل جا ہیرے، مہر رانجھے دے نال دیئے مہریئے نی ۔ سانھاں نال رہیں دہوں رات کھہندی، آ ٹلیں نی کٹیئے وہڑیئے نی ۔ اج رات تینوں مجھو واہ ڈوباں، تیری سائت آنودی کہریئے نی ۔ وارث شاہ تینوں کپڑ دھڑی ہوسی، ویکھیں نیل ڈاڈاں اٹھے لہریئے نی ۔ (یرولی=یار رکھن والی، گھنڈ وینی=وکھاوے دا گھنڈ کڈھن والی، فریبن، گل پہری=پھلاں نال سجاوٹ کرن والی، ادھلاک=ادھل جانی، ٹومبے=ٹوم، کڑمیئے=بد نصیبے، چھل چھدریئے=اپروں بھولی پر اندروں چھلاں نال بھری، چھائی=مٹی دا بھاوَ کچا، زہر=جہریئے، پانی دا گھڑا، شادی توں پہلاں اک رواج سی کہ کڑیاں تھلے اپر دو تنّ گھڑے پانی دے بھر کے سر تے رکھدیاں سن اتے اوہناں دے سکھر اک شربت دا پیالہ بھرکے رکھ دتا جاندا سی ۔ جو کوئی مرد ایہہ گھڑے لہاؤن وچّ مدد کرے تاں اوہ آدمی اس مٹیار نال ویاہ کراویگا، گولہ دنگی=بھیڑے چلن والی استری، ازبک= ازبیکستان دی،دھاڑوی، مالزادی=کنجری جاں ویسوا، متہرا=ڈنڈا، کپڑ دھڑی=کپڑیاں نوں کٹ کٹ دھونا، نیل ڈاڈاں=ڈنڈے دیاں پئیاں لاساں) 130. ہیر اماں چاک بیلے اسیں پینگھ پینگھاں، کیسے غیب دے توتیئیے بولنی ہیں ۔ گندہ بہت ملوک منہ جھوٹھڑے دا، ایڈا جھوٹھ پہاڑ کیوں تولنی ہیں ۔ شلا نال گلاب تیار کیتا، وچّ پیاز کیوں جھوٹھ دا گھولنی ہیں ۔ گداں کسے دی نہیں چرا آندی، دانی ہوئکے غیب کیوں بولنی ہیں ۔ انسنیاں نوں چا سنایا ای، موئے ناغ وانگوں وس گھولنی ہیں ۔ وارث شاہ گناہ کی اساں کیتا، ایڈے غیب طوفان کیوں تولنی ہیں ۔ (غیب دے توتیئے=جہڑے بول کسے نے سنے نہ ہون، شلا=شراب، پیاز گھولنا=کم خراب کرنا، گداں=گدھی، غیب تولنے=نرا جھوٹھ بولنا) 131. ملکی سڑے لیکھ ساڈے کجّ پئے تینوں، وڈی سوہنی دھیؤ نوں لیک لگی ۔ نت کریں طوبہ نک کریں یاری، نت کریں پاکھنڈ تے وڈی ٹھگی ۔ اسیں منع کر رہے ہاں مڑی ناہیں، تینوں کسے فقیر دی کیہی وگی ۔ وارث شاہ ایہہ ددھ تے کھنڈ کھاندی، ماری پھٹک دی گئی جے ہو بگی ۔ (کج=عیب،نقص، کہی وگی=مونہوں آکھی بد-دعا لگّ گئی، پھٹک=خون دے گھٹ ہون کارن رنگ پیلا ہون دی بیماری) 132. ہیر اماں بس کر گالھیاں دے ناہیں، گالھی دتیاں وڈڑا پاپ آوے ۔ نیوں رب دی پٹنی کھری اوکھی، دھیاں ماریاں وڈا سراپ آوے ۔ لے جائے میں بھئیاں پٹڑی نوں، کوئی غیب دا سول جاں تاپ آوے ۔ وارث شاہ نہ مڑاں رنجھیٹڑے توں، بھاویں باپ دے باپ دا باپ آوے ۔ (بھئیاں-پٹی=بھئیاں پٹیاں،اک گال ) 133. قیدوں دا سیالاں نوں کہنا قیدو آئکے آکھدا سوہریو وو، میتھوں کون چنگا متّ دیسیا ووئ ۔ مہیں موہیاں تے نالے سیال مٹھے، اج کلھ وگاڑ کریسیا ووئ ۔ ایہہ نت دا پیار نہ جائے خالی، پنج گڈّ دا پاس نہ ویسیا ووئ ۔ ستھوں مار سیالاں نے گلّ ٹالی، پرھا چھڈّ جھیڑا بہو بھیسیا ووئ ۔ رگ اک ودھیک ہے لنگیاں دی، کرتگھن فرفیز ملگھیسیا ووئ ۔ (خالی پنج گڈ=بنا پنج توں گڈا، فرفیز=فریب، بہبھیسیا= بہروپیا، ملگھیسیا=گندہ) 134. تتھا کوئی روز نوں ملک مشہور ہوسی، چوری یاری ہے عیب کواریاں نوں ۔ جنہاں بان ہے نچنے کدنے دی، رکھے کون رناں ہریاریاں نوں ۔ ایس پائِ بھلاوڑا ٹھگ لیتے، کم پہنچسی بہت خواریاں نوں ۔ جدوں چاک ادھال لے جاگ نڈھی، تدوں جھورسوں بعضیاں ہاریاں نوں ۔ وارث شاہ میاں جنہاں لائیاں نی، سیئی جاندے داریاں یاریاں نوں ۔ (بھلاوڑا=بھلیکھا، داریاں=داری دا بہو-وچن،خاطرداری) 135. ہیر نوں سہیلیاں نے قیدوں بابت دسنا قصہ ہیر نوں ترت سہیلیاں نے، جا کنّ دے وچّ سنایا ای ۔ تینوں مہنا چاک دا دے قیدوں، وچّ پرھے دے شور مچایا ای ۔ وانگ ڈھول حرام شیطان دے نے، ڈگا وچّ بازار دے لایا ای ۔ ایہہ گلّ جے جائسی اج خالی، توں ہیر کیوں ناؤں سدایا ای ۔ کر چھڈّ توں ایس دے نال ایہی، سنے دیس جو کیتڑا پایا ای ۔ وارث شاہ اپرادھیاں رہن چڑھیاں، لنگے رچھّ نے معاملہ چایا ای ۔ 136. ہیر دا سہیلیاں نوں اتر ہیر آکھیا واڑ کے پھلھے اندر، گل پا رسا منہ گھٹ گھتو ۔ لے کے کتکے تے کڈھن ماچھیاں دے، دھڑا دھڑ ہی مار کے کٹ گھتو ۔ ٹنگوں پکڑ کے لکّ وچّ پا جپھی، کسے ٹوبھڑے دے وچّ سٹ گھتو ۔ مار ایس نوں لائکے اگّ جھگی، ساڑ بال کے چیز سبھ لٹ گھتو ۔ وارث شاہ میاں داڑھی بھمبڑی دا، جے کو وال دسے سبھو پٹ گھتو ۔ (کتکے=گھوٹنے، کڈھن=چبھے جاں بھٹھّ وچوں سواہ کڈھن والا سند، ٹوبھڑے=ٹوبھے) 137. ہیر دی سہیلیاں نال قیدو نوں چنڈن دی صلاحَ سئیاں نال رل کے ہیر متا کیتا، کھنڈ-پنڈ کے گلیاں ملیاں نے ۔ قیدوں آن وڑیا جدوں پھلھے اندر، خبراں ترت ہی ہیر تھے گھلیاں نے ۔ ہتھیں پکڑ کامباں وانگ شاہ پریاں، غصہ کھائکے ساریاں چلیاں نے ۔ قیدوں گھیر جیوں گدھا گھمیار پکڑے، لاہ سیلھیاں پکڑ پتھلیاں نے ۔ گھاڑ گھڑن ٹھٹھیار جیوں پون دھمکاں، دھائیں چھٹدیاں جویں مہلیاں نے ۔ (کامباں=چھمکاں) 138. تتھا گل پائکے سیلھیاں لاہ ٹوپی، پاڑ جلیاں سنگھ نوں گھٹیو نے ۔ بھنّ کور تے کتکے چھڑن لتیں، روڑھ وچّ کھڑلّ دے سٹیو نے ۔ جھنجھوڑ سر توڑ کے گھت مودھا، لانگڑ پاڑ کے دھڑا دھڑ کٹیو نے ۔ وارث شاہ داڑھی پٹ پاڑ لانگڑ، ایہہ اکھٹڑا ہی چا کھٹیو نے ۔ (لانگڑ=لنگوٹی،تہمت، اکھٹڑا=کرڑا) 139. تتھا ہک مار لتاں دوئی لا چھمکاں، تریئی نال چٹاکیاں ماردی ہے ۔ کوئی اٹّ وٹا جتی ڈھیم پتھر، کوئی پکڑ کے دھون بھوئیں ماردی ہے ۔ کوئی پٹ داڑھی دبر وچّ دیندی، کوئی ڈنڈکا وچّ گزاردی ہے ۔ چور ماریدا ویکھیئے چلو یارو، وارث شاہ ایہہ ضبط سرکار دی ہے ۔ (تریئی=تیجی، دبر وچّ=گدا وچّ، ڈنڈکا=ڈنڈا) 140. قیدوں کڑیاں نال الجھیا پاڑ چنیاں ستھناں کڑتیاں نوں، چکّ وڈھّ کے چیکدا چور وانگوں ۔ وتے پھرن پروار جیوں چن دوالے، گرد پائلاں پاؤندیاں مور وانگوں ۔ شاہوکار دا مال جیوں وچّ کوٹاں، دوالے چونکیاں پھرن لاہور وانگوں ۔ وارث شاہ انگیاریاں بھکھدیاں نی، اوہدی پریت ہے چن چکور وانگوں ۔ (چکّ=دندی، کوٹ=قلعہ) 141. قیدوں دی جھگی ساڑنی اوہنوں پھاٹ کے کٹ چکچور کیتا، سیالیں لائکے پاسنا دھائیاں نی ۔ ہتھیں بال مواتڑے کاہ کانے، وڈے بھامبڑے بال لے آئیاں نی ۔ جھگھی ساڑ کے بھانڈڑے بھنّ سارے، ککڑ کتیاں چائ بھجائیاں نی ۔ پھوزاں شاہ دیاں وارسا مار متھرا، مڑ پھیر لاہور نوں آئیاں نی ۔ (چکچور=چور چور، کاہ=گھاہ، مواتڑا=لاٹاں، مار متھرا= فتح کرکے) 142. قیدوں دی پنچاں اگے فریاد قیدو لتھڑے پتھڑے خون وہندے، کوکے باہڑی تے فریاد میاں ۔ مینوں مار کے ہیر نے چور کیتا، پینچو پنڈ دیؤ، دیؤ خاں داد میاں ۔ کفن پاڑ بادشاہ تھے جا کوکاں، میں تاں پٹ سٹاں بنیاد میاں ۔ میں تاں بولنوں ماریا سچ پچھے، شیریں ماریا جویں فرہاد میاں ۔ چلو جھگڑیئے بیٹھ کے پاس قاضی، ایہہ گلّ نہ جائے برباد میاں ۔ وارث احمقاں نوں بنا پھاٹ کھادھے، نہیں آنودا عشقَ دا سواد میاں ۔ (کوکے=چیکاں مارے، داد دیؤ=انصاف کرو، بنا پھاٹ=بغیر کٹ کھان تے، سواد=سواد، مزہ) 143. چوچک دا قیدوں نوں اتر چوچک آکھیا لنگیا جا ساتھوں، تینوں ولّ ہے جھگڑیاں جھیڑیاں دا ۔ سردار ہیں چور اچکیاں دا، سوہاں بیٹھا ہیں ساہیاں پھیڑیاں دا ۔ تینوں ویر ہے نال اننجانیاں دے، تے ولّ ہے دب دریڑیاں دا ۔ آپ چھیڑ کے پچھوں دی پھرن روندے، ایہو چجّ جے ماہنوآں بھیڑیاں دا ۔ وارث شاہ ابلیس دی شکل قیدو، ایہو مول ہے سبھ بکھیڑیاں دا ۔ (ول=ڈھنگ،طریقہ، سوہاں=سوہ لین والا،سوہیا، صاحا=ویاہ شادی، دب دریڑے=جھگڑے،دباؤ، مول=جڑھ، ابلیس=شیطان) 144. قیدوں نے اپنی حالت دسنا مینوں مار کے ادھلاں منج کیتا، جھگی لا مواتڑے ساڑیا نے ۔ دور بھنّ کے کتکے ساڑ میرے، پیوند جلیاں پھول کے پاڑیا نے ۔ ککڑ کتیاں بھنگ افیم لٹی، میری باونی چا اجاڑیا نے ۔ دھڑویل دھاڑے مار لٹن، میرا دیس لٹیا اےنہاں لاڑیاں نے ۔ (ادھلاں=ادھل جانیاں، پیوند=جوڑ، پیوند جلیاں=اوہ جلی جاں گودڑی جہڑی وکھ وکھ بھانت دے سوہنے ٹوٹے جوڑ کے سیتی ہووے، باونی=بونجاں پنڈاں دی جگیر) 145. سیالاں دا اتر جھوٹھیاں سچیاں چغلیاں میل کے تے، گھروں گھریں توں لوتیاں لاونا ہیں ۔ پیو پتراں توں یار یار کولوں، ماواں دھیاں نوں پاڑ وکھاونا ہیں ۔ تینوں بان ہے برا کماونے دی، ایویں ٹکراں پیا لڑاونا ہیں ۔ پرھاں جاہ جٹا پچھا چھڈ ساڈا، ایویں کاس نوں پیا اکاونا ہیں ۔ (لوتیاں لاؤناں=چغلیاں کرکے فساد کرواؤنا) 146. قیدو دھروہی رب دی نیاؤں کماؤ پینچو، بھرے دیس 'چ پھاٹیا کٹیا ہاں ۔ مرشد بخشیا سی ٹھوٹھا بھنیا نے، دھروں جڑھاں تھیں لا میں پٹیا ہاں ۔ میں ماریاں دیکھدے ملک سارے، دھروہ کرنگ موئے وانگوں سٹیا ہاں ۔ ہڈّ گوڈڑے بھنّ کے چور کیتے، اڑیدار گدوں وانگ کٹیا ہاں ۔ وارث شاہ میاں وڈا غضب ہویا، رو رو کے بہت نکھٹیا ہاں ۔ (دھروہی=دہائی، کرنگ=مردہ سریر،پنجر، اڑیدار گدوں= اڑبیل جاں اڑیئل گدھی) 147. سیالاں نے کڑیاں توں پچھنا کڑیاں صد کے پینچاں نے پچھ کیتی، لنجا کاس نوں ڈھاہ کے ماریا جے ۔ ایویں باجھ تقصیر گناہ لٹیا، اکے کوئی گناہ نتاریا جے ۔ حالَ حالَ کرے پرھے وچّ بیٹھا، ایڈا قہر تے خون گزاریا جے ۔ کہو کون تقصیر فقیر اندر، پھڑے چور وانگوں گھٹ ماریا جے ۔ جھگی ساڑ کے مار کے بھنّ بھانڈے، ایس فقر نوں مار اتاریا جے ۔ وارث شاہ میاں پچھے لڑکیاں نوں، اگّ لا فقیر کیوں ساڑیا جے ۔ (اکے=جاں، مار اتاریا=کٹ کٹ کے مرن والا کر دتا) 148. کڑیاں دا اتر منہ انگلاں گھتّ کے کہن سبھے، کارے کرن تھیں ایہہ نہ سنگدا اے ۔ ساڈیاں ممیاں ٹونہدا توڑ گلھاں، پچھے ہوئکے ستھناں سنگھدا اے ۔ سانوں کٹیاں کرے تے آپ پچھوں، سانھ ہوئکے ٹپدا رنگدا اے ۔ نالے بنھ کے جوگ نوں جو دندا، گتاں بنھ کے کھچدا تنگدا اے ۔ تیڑوں لاہ کہائی وتے پھرے بھوندا، بھوں بھوں موتدا تے نال ترنگدا اے ۔ وارث شاہ اجاڑ وچّ ذائقے تے، پھلگناں اساڈیاں سنگھدا اے ۔ (کارے=بھیڑے کم، کہائی=لنگوٹی، ٹھنگدا=ٹھونگے ماردا، پھلگناں= بسنت دی رتے کڑیاں دے پائے ہار) 149. سیالاں دا کڑیاں نوں اتر اوہ آکھدا مار گوا دتا، ہڈّ گوڈڑے بھنّ کے چور کیتے ۔ جھگی ساڑ بھانڈے بھنّ کھوہ داڑھی، لاہ بھاگ پٹے پٹ دور کیتے ۔ ٹنگوں پکڑ گھسیٹ کے وچّ کھائی، تساں مار کے خلق رجور کیتے ۔ وارث شاہ گناہ تھوں پکڑ کافر، ہڈّ پیر ملائکاں چور کیتے ۔ (بھاگ=بھنگ، ملائکاں=فرشتاں،ملک دا بہو وچن) 150. کڑیاں دا اتر وار گھتیا کون بلا کتا، دھرکار کے پرھاں نہ ماردے ہو ۔ اساں بھئیڑے پٹیاں ہتھ لایا، تسیں ایتنی گلّ نہ ساردے ہو ۔ فرفجیاں مکریاں ٹھکریاں نوں، منہ لائکے چا وگاڑدے ہو ۔ مٹھی مٹھی ہاں ایڈ اپرادھ پوندے، دھیاں سدّ کے پرھے وچّ ماردے ہو ۔ ایہہ لچّ مشٹنڈڑا اسیں کڑیاں، اہے سچ تے جھوٹھ نتاردے ہو ۔ پرش ہوئکے نڈھیاں نال گھلدا، تساں گلّ کی چا نکھاردے ہو ۔ وارث شاہ میاں مرد سدا جھوٹھے، رنا سچیاں سچ کی تاردے ہو ۔ (اپرادھ پوندے=اپرادھ کردے) 151. قیدوں دا فریاد کرنا کیدنو باہڑی تے فریاد کوکے، دھیاں والیو کرو نیاؤں میاں ۔ میرا ہٹّ پساری دا لٹیا نے، کول ویکھدا پنڈ گراؤں میاں ۔ میری بھنگ افیم تے پوست لڑھیا، ہور نعمتاں دے کیہا ناؤں میاں ۔ میری تساں دے نال نہ سانجھ کائی، پنّ ٹکڑے پنڈ دے کھاؤں میاں ۔ طوطے باغ اجاڑدے میویاں دے، اتے پھاہ لیانودے کاؤں میاں ۔ وارث شاہ میاں وڈے مال لٹے، کہڑے کہڑے دا لواں ناؤں میاں ۔ 152. سیالاں نے قیدوں نوں تسلی دینی پینچاں قیدو نوں آکھیا صبر کر توں، تینوں ماریا نے جھکھّ ماریا نے ۔ ہائے ہائے فقیر تے قہر ہویا، کوئی وڈا ہی خون گزاریا نے ۔ بہت دے دلاسڑا پونجھ اکھیں، قیدو لنگے نوں ٹھگّ کے ٹھاریا نے ۔ قیدو آکھیا دھیاں دے ول ہو کے، ویکھو دین ایمان نگھاریا نے ۔ وارث اندھ راجا تے بے داد نگری، جھوٹھا ویکھ جو بھامبڑا ماریا نے ۔ (بھامبڑا=بھنورا) 153. چوچک تے قیدوں چوچک آکھیا اکھیں وکھال مینوں، منڈی لاہ سٹاں منڈے منڈیاں دی ۔ اکے دیاں طراح میں ترت ماہی، ساڈے دیس نہ تھانؤ ہے گنڈیاں دی ۔ سرواہیاں چھکّ کے الکھ لاہاں، اسیں ستھ نہ پرھے ہاں ٹنڈیاں دی ۔ قیدو آکھیا ویکھ پھڑاونا ہاں، بھلا ماؤں کہڑی ایہناں لنڈیاں دی ۔ اکھیں ویکھ کے پھیر جے کرو ٹالا، تدوں جانساں پرھے دو بنڈیاں دی ۔ ایس ہیر دی پڑچھ دی بھنگ لیساں، سیلھی وٹساں چاک دے جنڈیاں دی ۔ وارث شاہ میاں ایتھے کھیڈ پوندی، ویکھو بڈھیاں دی اتے منڈیاں دی ۔ (منڈی=گردن، منڈیاں=کڑیاں، سرواہیاں=تلواراں، پڑچھ= کھلّ دا ٹکڑا) 154. قیدوں نے بیلے وچّ لک کے بہنا وڈی ہوئی اشیر تاں جا چھہیا، پوہ ماگھ کتا وچّ کنوآں دے ۔ ہویا شاہ ویلا تدوں وچّ بیلے، پھیرے آن پئے سسی پنوآں دے ۔ پونا بنھ کے رانجھے نے ہتھ ملیا، ڈھیر آ لگے رتے چنوآں دے ۔ بیلا لالو ہی لال پکاردا سی، قیدو پے رہیا وانگ ہو گھنوناں دے ۔ (اشیر=سویر، چنوآں=پھلکاریاں، گھنوناں=گھوگل-کنا) 155. سئیاں دے جان پچھوں ہیر تے رانجھے دا اکٹھے پے جانا جدوں لال کھجوریوں کھیڈ سئیاں، سبھے گھرو گھری اٹھ چلیاں نی ۔ رانجھا ہیر نیارڑے ہو ستے، کندھاں ندی دیاں مہیں نے ملیاں نی ۔ پئے ویکھ کے دوہاں اکٹھیاں نوں، ٹنگاں لنگے دیاں تیز ہو چلیاں نی ۔ پرھے وچّ قیدو آن پگّ ماری، چلو ویکھ لؤ گلاں اولیاں نی ۔ (کندھاں=کنڈھے، لال کھجوری=اک تھاں دا نانؤ، پگّ ماری=داعوے نال گلّ کیتی) 156. چوچک گھوڑے چڑھ کے بیلے نوں پرھے وچّ بے غیرتی کلّ ہوئی، چوبھ وچّ کلیجڑے چسکدی اے ۔ بے شرم ہے ٹپّ کے سرے چڑھدا، بھلے آدمی دی جان دھسکدی اے ۔ چوچک گھوڑے تے ترت اسوار ہویا، ہتھ سانگ جیوں بجلی لشکدی اے ۔ سمب گھوڑے دے کاڑ ہی کاڑ وجن، سندیاں ہیر رانجھے توں کھسکدی اے ۔ اٹھ رانجھنا وے بابل آنودا ای، نالے گلّ کردی نالے رشکدی اے ۔ مینوں چھڈّ سہیلیاں نسّ گئیاں، مکر نال ہولی ہولی بسکدی اے ۔ وارث شاہ جیوں مورچے بیٹھ بلی، ساہ گھٹ جاندی ناہیں کسکدی اے ۔ (ٹپّ کے=پجّ کے، رشکدی=ہولی ہولی کھسکدی، دھسکدی=تھلے نوں جاندی بسکدی=ہٹکورے لیندی) 157. چوچک نے بیلے وچّ ہیر نوں رانجھے نال دیکھنا مہر ویکھ کے دوہاں اکلیاں نوں، غصہ کھائکے ہویا ای رتّ ونا ۔ ایہہ ویکھ نگھار خدائ دا جی، بیلے وچّ اکلیاں پھرن رناں ۔ اکھیں نیویاں رکھ کے ٹھمک چلی، ہیر کچھّ وچّ مار کے تھال چھنا ۔ چوچک آکھدا رکھ توں جمع خاطر، تیرے سوٹیاں نال مے لنن بھناں ۔ (خاطر جمع رکھ=تسلی رکھ،ٹھہر) 158. ہیر دا باپ نوں اتر مہیں چھڈ ماہی اٹھ جائے بھکھا، اس دے کھانے دی خبر نہ کسے لیتی ۔ بھتا پھیر نہ کسے لیاونا ای، ایدوں پچھلی بابلا ہوئی بیتی ۔ مست ہو بےحال تے مہر کھلا، جویں کسے ابدال نے بھنگ پیتی ۔ کتے نڈھی دا چائ وواہ کیچے، ایہہ مہر نے جیو دے وچّ کیتی ۔ (ابدال=درویشاں دا اک فرقہ جہڑا بھنگ پیندا ہے) 159. رانجھے دے بھراواں تے بھابیاں دا چوچک تے ہیر نال چٹھی-پتر جدوں رانجھنا جائ کے چاک لگا، مہیں سامبھیاں چوچک سیال دیاں ۔ لوکاں تخت ہزارے وچّ جا کیہا، کوماں اوس اگے وڈے مال دیاں ۔ بھائیاں رانجھے دیاں سیالاں نوں خط لکھیا، ذاتاں محرم ذات دے حالَ دیاں ۔ موجو چودھری دا پتّ چاک لائیو، ایہہ قدرتاں جلّ-جلال دیاں ۔ ساتھوں رس آیا تسیں موڑ گھلو، ایہنوں واہراں رات دنہ بھالدیاں ۔ جناں بھوئیں توں رسّ کے اٹھ آیا، کیاریں بنی پئیاں ایس لال دیاں ۔ ساتھوں واہیاں بیجیاں لئے دانے، اتے مانیاں پچھلے سال دیاں ۔ ساتھوں گھڑی نہ وسرے ویر پیارا، رو رو بھابیاں ایس دیاں جالدیاں ۔ مہیں چاردیاں وڈھیوسُ نکّ ساڈا، ساتھے کھوہنیاں ایس دے مال دیاں ۔ مجھیں کٹک نوں دے کے کھسک جاسی، ساڈا نہیں زماں پھرو بھالدیاں ۔ ایہہ صورتاں ٹھگ جو ویکھدے ہو، وارث شاہ فقیر دے نال دیاں ۔ (کھونیاں=کھوہنی،وڈی گنتی، جلّ-جلال=سرب شکتی مان،ربّ، جنا= پرش،رانجھا، مانی=جنس دا اک ماپ، ساتھے=ساڈے کول) 160. رانجھے دے بھراواں دا چوچک نوں خط تسیں گھل دیہو تاں احسان ہووے، نہیں چل میلہ اسیں آونے ہاں ۔ گل پلڑا پائے کے ویر سبھے، اسیں رٹھڑا ویر مناونے ہاں ۔ اساں آیاں نوں تسیں جے نہ موڑو، تدوں پئے پکا پکاونے ہاں ۔ نال بھائیاں پنڈ دے پینچ سارے، وارث شاہ نوں نال لیاونے ہاں ۔ (میلہ=اکٹھے ہو کے) 161. چوچک دا اتر چوچک سیال نے لکھیا رانجھیاں نوں، نڈھی ہیر دا چاک اوہ منڈڑا جے ۔ سارا پنڈ ڈردا اوس چاک کولوں، سر ماہیاں دے اوہدا کنڈڑا جے ۔ اساں جٹ ہے جان کے چاک لایا، دیئیے طراح جے جانیئے گنڈڑا جے ۔ ایہہ گبھرو گھروں کیوں کڈھیا جے، لنجا نہیں کم چور نہ ٹنڈڑا جے ۔ سر سونہدیاں بودیاں نڈھڑے، دے کنیں لاڈلے دے بنے بندڑا جے ۔ وارث شاہ نہ کسے نوں جاندا ہے، پاس ہیر دے رات دنہُ ہندڑا جے ۔ 162. رانجھے دیاں بھابیاں نوں ہیر دا اتر گھر آئیاں دولتاں کون موڑے، کوئی بنھ پنڈوں کسے ٹوریا ای ۔ اساں جیوندیاں نہیں جواب دینا، ساڈا ربّ نے جوڑنا جوڑیا ای ۔ خطاں چٹھیاں اتے سنیہیاں تے، کسے لٹیا مال نہ موڑیا ای ۔ جائے بھائیاں بھابیاں پاس جم جم، کسے ناہیؤں ہٹکیا ہوڑیا ای ۔ وارث شاہ سیالاں دے باغ وچوں، اساں پھلّ گلاب دا توڑیا ای ۔ 163. ہیر نوں چٹھی دا اتر بھرجائیاں رانجھے دیاں تنگ ہو کے، خط ہیر سیال نوں لکھیا ای ۔ ساتھوں چھیل سو ادھ ونڈائے ستی، لوک یاریاں کدھروں سکھیا ای ۔ دیور چن ساڈا ساتھوں رسّ آیا، بول بول کے کھرا ترکھیا ای ۔ ساڈا لال موڑو سانوں خیر گھتو، جانوں کملیاں نوں پائی بھکھیا ای ۔ کڑیئے سانبھ ناہیں مال رانجھیاں دا، کر ساردا دیدڑا ترکھیا ای ۔ جھٹ کیتیاں لال نہ ہتھ آون، سوئی ملے جو توڑ دا لکھیا ای ۔ کوئی ڈھونڈ وڈیرڑا کم جوگا، اجے ایہہ نہ یاریاں سکھیا ای ۔ وارث شاہ لے چٹھیاں دوڑیا ای، کم قاصداں دا میاں سکھیا ای ۔ (ونڈائے ستی=ستی نے ادھ لے لیا، قاصد=سنیہا لجان والا) 164. ہیر نوں چٹھی ملی جدوں خط دتا لیا قاصداں نے، نڈھی ہیر نے ترت پڑھایا ای ۔ سارے معاملے اتے ونجھاپ سارے، گلہ لکھیا واچ سنایا ای ۔ گھلو موڑ کے دیور اساڈڑے نوں، منڈا رسّ ہزاریوں آیا ای ۔ ہیر سدّ کے رانجھنے یار تائیں، سارا معاملہ کھولھ سنایا ای ۔ (ونجھاپ=جدائی دا دکھ) 165. بھابیاں نوں رانجھے نے آپ اتر لکھاؤنا بھائیاں بھابیاں چا جواب دتا، سانوں دیس تھیں چا تراہیو نے ۔ بھوئیں کھوہ کے باپ دا لیا ورثہ، مینوں اپنے گلوں چا لاہیو نے ۔ مینوں مار کے بولیاں بھابیاں نے، کوئی سچ نہ قول نبھاہیو نے ۔ مینوں دیہہ جواب تے کڈھیو نے، حل جوڑ کیارڑا واہیو نے ۔ رل رنّ خصماں مینوں ٹھٹھ کیتا، میرا عرش دا کنگرا ڈھاہیو نے ۔ نت بولیاں ماریاں جا سیالیں، میرا کڈھنا دیس تھیں چاہیو نے ۔ اسیں ہیر سیال دے چاک لگے، جٹی مہر دے نال دل پھاہیو نے ۔ ہن چٹھیاں لکھ کے گھلدیاں نے، راکھا کھیتڑی نوں جدوں چاہیو نے ۔ وارث شاہ سمجھا جٹیٹیاں نوں، ساڈے نال متھا کیہا ڈاہیو نے ۔ (عرش دا کنگرا ڈھایا=دل توڑ دتا، متھا ڈاہنا= ناجائز لڑائی کرنی) 166. ہیر نے اتر لکھنا ہیر پچھ کے ماہیڑے اپنے توں، لکھوا جواب چا ٹوریا ای ۔ تساں لکھیا سو اساں واچیا اے، سانوں واچدیاں ای لگا جھوریا ای ۔ اسیں دھیدوں نوں چا مہینوال کیتا، کدی توڑنا تے نہیں توڑیا ای ۔ کدی پان نہ ول تھے پھیر پہنچے، شیشہ چور ہویا کس جوڑیا ای ۔ گنگا گئیاں نہ ہڈیاں مڑدیاں نے، وقت گئے نوں پھیر کس موڑیا ای ۔ ہتھوں چھٹڑے واہریں نہیں ملدے، وارث چھڈنا تے ناہیں چھوڑیا ای ۔ (مہینوال=مجھاں دے سنبھالن والا چاکر، توڑنا=جواب دے دینا) 167. بھرجائیاں دا اتر جے توں سوہنی ہوئکے بنیں سوکن، اسیں اک تھیں اک چڑھندیاں ہاں ۔ رب جاندا ہے سبھے عمر ساری، اسیں ایس محبوب دیاں بندیاں ہاں ۔ اسیں ایس دے مگر دیوانیاں ہاں، بھاویں چنگیاں تے بھاویں مندیاں ہاں ۔ اوہ اساں دے نال ہے چن بندا، اسیں خطیاں نال سوہندیاں ہاں ۔ اوہ ماردا گالیاں دیہہ سانوں، اسیں پھیر مڑ چوکھنے ہندیاں ہاں ۔ جس ویلڑے دا ساتھوں رس آیا، اسیں ہنجھروں رتّ دیاں رنیاں ہاں ۔ ایہدے تھاں غلام لؤ ہور ساتھوں، ممنون احسن دیاں ہنیاں ہاں ۔ رانجھے لال باجھوں اسیں خوار ہوئیاں، کونجاں ڈار تھیں اسیں وچھنیاں ہاں ۔ جوگی لوکاں نوں منّ کے کرن چیلے، اسیں ایس دے عشقَ نے منیاں ہاں ۔ وارث شاہ رانجھے اگے ہتھ جوڑیں، تیرے پریم دی اگّ نے بھنیاں ہاں ۔ (چوکھنے=اک مک، ہنجھروں=ہنجھو، ممنون=اہسانمند، وچھنیاں= وچھڑیاں) 168. ہیر دا اتر چوچک سیال توں لکھ کے نال چوری، ہیر سیال نے کہی بتیت ہے نی ۔ ساڈی خیر تساڈڑی خیر چاہاں، جیہی خط دے لکھن دی ریت ہے نی ۔ ہور رانجھے دی گلّ جو لکھیا جے، ایہا بات بری انانیت ہے نی ۔ رکھاں چائ مسہف قرآن اس نوں، قسم کھائکے وچّ مسیت ہے نی ۔ تسیں مگر کیوں ایس دے اٹھ پئیاں، ایہدی اساں دے نال پریت ہے نی ۔ اسیں ترننجناں وچّ جاں بہنیاں ہاں، سانوں گاونا ایس دا گیت ہے نی ۔ دنہیں چھیڑ مجھیں وڑے جھل بیلے، ایس منڈڑے دی ایہا ریت ہے نی ۔ راتیں آن اﷲ نوں یاد کردا، وارث شاہ نال ایہدی میت ہے نی ۔ (بتیت=کہانی، انانیت=میرے وقار دا معاملہ، رکھاں چا مسہف قرآن=سر تے قرآن رکھ کے قسم کھاواں، مسہف=قرآن دی چھوٹی کاپی جہڑی عامَ لوکیں گل پا کے رکھدے ہن) 169. تتھا نی میں گھول گھتی ایہدے مکھڑے توں، پاؤ ددھ چاول ایہدا کوت ہے نی ۔ الّ-للاہ دیاں جلیاں پانودا ہے، ذکر ہیّ تے 'لایموت' ہے نی ۔ نہیں بھابیاں تھیں کرتوت کائی، سبھا لڑن نوں بنی مضبوط ہے نی ۔ جدوں تساں دے سی گالیاں دیندیاں ساؤ، اہتاں اؤتنی دا کوئی اوت ہے نی ۔ ماریا تساں دے میہنے گالھیاں دا، ایہہ تاں سک کے ہویا تابوت ہے نی ۔ سونپ پیراں نوں جھلّ وچّ چھیڑن مہیاں، ایہدی مدتے خضر تے لوط ہے نی ۔ وارث شاہ پھرے اوہدے مگر لگا، اج تک اوہ رہا انچھوت ہے نی ۔ (ہیّ لایموت=سدا امر رہن والا، الّ-للاہ=ربّ دا ناں، کوت= خوراک، تابوت=لاش والا صندوق،بکسا. مدتے=مدد کردے ہن، لوط=اک پرسدھ پیغمبر) 170. رانجھے دیاں بھرجائیاں دا اتر ساڈا مال سی سو تیرا ہو گیا، ذرا ویکھنا برا خدائیاں دا ۔ توں ہی چٹیا سی توں ہی پالیا سی، نہ ایہہ بھابیاں دا تے نہ بھائیاں دا ۔ شاہوکار ہو بیٹھی ایں مار تھیلی، کھوہ بیٹھی ہے مال توں سائیاں دا ۔ اگّ لین آئی گھر سامبھیوئی، ایہہ تیرا ہے، باپ نہ مائیاں دا ۔ غنڈہ ہتھ آیا تساں گنڈیاں نوں ،انھیں چوہی تے تھوتھیاں دھائیاں دا ۔ وارث شاہ دی مار ای وگے ہیرے، جیہا کھوہیو ای ویر توں بھائیاں دا ۔ (برا=فصل دی جنس جہڑی ٹیکس دے طور تے وصول کیتی جاندی سی، برا خدائیاں دا=خدائی ٹیکس، تھوتھیاں=خالی، دھائیاں=دھان) 171. ہیر دا اتر تسیں ایس دے خیال نہ پوو اڑیؤ ! نہیں کھٹی کجھ ایس وپار اتوں ۔ نی میں جیوندی ایس بن رہاں کیکوں، گھول گھول گھتی رانجھے یار اتوں ۔ جھلاں بیلیاں وچّ ایہہ پھرے بھوندا، سر ویچدا میں گناہ گار اتوں ۔ میرے واسطے کار کمانودا ہے، میری جند گھولی ایہدی کار اتوں ۔ تدوں بھابیاں ساک نہ بندیاں سن، جدوں سٹیا پکڑ پہاڑ اتوں ۔ گھروں بھائیاں چا جواب دتا، اےنہاں بھوئیں دیاں پتیاں چار اتوں ۔ ناؤمید ہو وطن نوں چھڈ ٹریا، موتی ترے جیوں پٹّ دی تار اتوں ۔ بنا محنتاں مسکلے لکھ پھیرو، نہیں مورچہ جائے تلوار اتوں ۔ ایہہ مہنا لہیگا کدے ناہیں، ایس سیالاں دی سبھّ سلواڑ اتوں ۔ نڈھی آکھسن جھگڑدی نال لوکاں، ایس سوہنے بھنڑے یار اتوں ۔ وارث شاہ سمجھا توں بھابیاں نوں، ہن مڑے نہ لکھ ہزار اتوں ۔ ( مسکلا=تلوار نوں پالش کرن والا جاں چمکاؤن والا پتھر، مورچہ=جنگال، سلواڑ=جویں سارے جٹاں لئی 'جٹواڑ' کیہا جاندا ہے اویں سارے 'سیالاں' لئی سلواڑ کیہا گیا ہے) 172. چوچک دی اپنے بھراواں نال صلاحَ چوچک سدّ بھائی پرھے لا بیٹھا، کتے ہیر نوں چا پرنائیے جی ۔ آکھو رانجھے نال وواہ دیساں، اکے بنڑے چا مکائیے جی ۔ ہتھیں اپنی کتے سامان کیچے، جان بجھ کے لیک نہ لائیے جی ۔ بھائیاں آکھیا چوچکا ایہہ مسلت، اسیں کھولھ کے چا سنائیئے جی ۔ وارث شاہ فقیر پریم شاہی، ہیر اوس تھوں پچھ منگائیے جی ۔ (مسلت= مصلحت،صلاحَ مشورہ) 173. بھائیاں دا چوچک نوں اتر رانجھیاں نال نہ کدی ہے ساک کیتا، نہیں دتیاں اساں کڑمائیاں وو ۔ کتھوں رلدیاں گولیاں آیاں نوں، دیسو ایہہ سیالاں دیاں جائیاں وو ۔ نال کھیڑیاں دے ایہہ ساک کیچے، دتی مسلت سبھناں بھائیاں وو ۔ بھلیاں ساکاں دے نال چا ساک کیچے، دھروں ایہہ جے ہندیاں آئیاں وو ۔ وارث شاہ انگیاریاں بھکھدیاں بھی، کسے وچّ بارود چھپائیاں وو ۔ (گولہ=نوکر) 174. کھیڑیاں نے کڑمائی لئی نائی بھیجنا کھیڑیاں بھیجیاں اساں تھے اک نائی، کرن منتاں چا احسان کیچے ۔ بھلے جٹ بوہے اتے آ بیٹھے، ایہہ چھوکری اوہناں نوں دان کیچے ۔ اساں بھائیاں ایہہ صلاحَ دتی، کیہا اساں سو سبھ پروان کیچے ۔ انّ دھن دا کجھ وساہ ناہیں، اتے باہاں دا نہ گمان کیچے ۔ جتھے رب دے ناؤں دا ذکر آیا، لکھ بیٹیاں چا قربان کیچے ۔ وارث شاہ میاں ناہیں کرو آکڑ، فرؤن جہیاں ول دھیان کیچے ۔ (فرؤن=مصر دے پرانے بادشاہ اپنے آپ نوں فرؤن کہاؤندے سن ۔ قرآن وچّ جس فراؤن دا ذکر ہے اوہنوں سکھیا دین اتے اوہدا مقابلہ کرن لئی حضرت موسیٰ نوں بھیجیا گیا ۔موسیٰ فرؤن دی پتنی آسیا دی گود وچّ، اوہدے ساہمنے پلدا سی ۔ بھاویں نجومیاں دے کہے تے فرؤن نے بنی اسرائیل دے سارے پتر مار دتے سن ۔جدوں موسیٰ نے فرؤن نوں رب دا سنیہا دتا تاں اوہ موسیٰ دا جانی دشمن بن گیا ۔ جد حضرت موسیٰ بنی اسرائیل نوں نال لے کے مصر توں نکلیا تاں نیل ندی نے ربّ دی قدرت نال اوہنوں پار جان لئی رستہ دتا اتے موسیٰ راضی اتے سلامت پار ہو گیا ۔ فرؤن اتے اوہدی فوج موسیٰ دا پچھا کردی نیل ندی وچّ غرق ہو گئی ۔ اج وی کاہرا شہر دے اجائب گھر وچّ فرؤن دی لاش رکھی دسی جاندی ہے) 175. چوچک نے پینچا نوں سدنا چوچک پھیر کے گنڈھ سدا گھلے، آون چودھری ساریاں چکراں دے ۔ ہتھ دے روپیہ پلے پا شکر، سوال پانودے چھوہراں بکراں دے ۔ لاگیاں آکھیا سنّ نوں سنّ ملیا، تیرا ساک ہویا نال ٹھکراں دے ۔ دھریا ڈھول جٹیٹیاں دین ویلاں، چھنے لیانودیاں دانیاں شکراں دے ۔ رانجھے ہیر سنیا دلگیر ہوئے، دوویں دین گالیں نال اکراں دے ۔ (گنڈھ پھیری=سنیہا بھیجیا، چکراں=پنڈاں،چکاں، بکراں=کواریاں، لڑکیاں، ٹھکر=ٹھاکر،، اکراں=ویر،روسا،ناراضگی) 176. کھیڑیاں نوں ودھائیاں ملی جائ ودھائی جاں کھیڑیاں، نوں لڈی مار کے جھمراں گھتدے نی ۔ چھالاں لان اپٹھیاں خوشی ہوئے، لائِ مجلساں کھیڈدے وتدے نی ۔ بھلے کڑم ملے سانوں شرم والے، رجے جٹّ وڈے اہل پتّ دے نی ۔ وارث شاہ دی شیرنی ونڈیا نے، وڈے دیگچے دودھ تے بھتّ دے نی ۔ (جھمر=جھمبر،اک ناچ، اہل پت=عزت والے) 177. ہیر دا ماں نال کلیش ہیر ماؤں دے نال آ لڑن لگی، تساں ساک کیتا نال زوریاں دے ۔ کدو منگیا منس میں آکھ تینوں، ویر کڈھیوئی کنھاں کھوریاں دے ۔ ہن کریں ولا کیوں اساں کولوں، ایہہ کم نہ ہندے نی چوریاں دے ۔ جہڑے ہون بے عقل چا لانودے نی، اٹّ ماڑیاں دی وچّ موریاں دے ۔ چائ چغد نوں کونج دا ساک دتو، پری بدھیا جے گل ڈھوریاں دے ۔ وارث شاہ میاں گنا چکھّ سارا، مزے وکھ نے پوریاں پوریاں دے ۔ (ولا=پردہ، ماڑی=محل، ڈھور=پشو، چغد=الو) 178. ہیر نے رانجھے نال صلاحَ کرنی ہیر آکھدی رانجھیا قہر ہویا، ایتھوں اٹھ کے چل جے چلنا ای ۔ دونوں اٹھ کے لمڑے راہ پئیے، کوئی اساں نے دیس نہ ملنا ای ۔ جدوں جھگڑے وڑی میں کھیڑیاں دے، کسے اساں نوں موڑ نہ گھلنا ای ۔ ماں باپ نے جدوں ویاہ ٹوری، کوئی اساں دا وسّ نہ چلنا ای ۔ اسیں عشقے دے آن میدان ردھے، برا سورمے نوں رنوں ہلنا ای ۔ وارث شاہ جے عشقَ فراقَ چھٹے، ایہہ کٹک پھر آکھ کس جھلنا ای ۔ (ردھے=رجھے،آ گئے) 179. رانجھے دا ہیر نوں اتر ہیرے عشقَ نہ مول سواد دندا، نال چوریاں اتے ادھالیاں دے ۔ کڑاں پوندیاں مٹھے ساں دیس وچوں، کسے سنے سن کھوہنیاں گالیاں دے ۔ ٹھگی نال توں مجھیں چرا لئیاں، ایہو راہ نے رناں دیاں چالیاں دے ۔ وارث شاہ صراف سبھ جاندے نی، عیب کھوٹیاں بھنیاں رالیاں دے ۔ (کڑاں=خبراں،ویر، بھنیاں=توڑیاں، کھوٹیاں=نقلی، رالیاں=رلا کیتے ہوئے) 180. ہیر دے ویاہ دی تیاری چوچک سیال نے قول وسار گھتے، جدوں ہیر نوں پایا مائیاں نے ۔ کڑیاں جھنگ سیال دیاں دھملا ہو، سبھے پاس رنجھیٹے دے آئیاں نے ۔ اوہدے ویاہ دے سبھ سامان ہوئے، گنڈھیں پھیریاں دیس تے نائیاں نے ۔ ہن تیری رنجھیٹیا گلّ کیکوں، توں بھی رات دنہُ مہیں چرائیاں نے ۔ آ وے مورکھا پچھ توں نڈھڑی نوں، میرے نال توں کیہیاں چائیاں نے ۔ ہیرے قہر کیتو رل نال بھائیاں، سبھا گلو گل چا گوائیاں نے ۔ جے توں انت مینوں پچھا دیونا سی، ایڈیاں محنتاں کاہے کرائیاں نے ۔ ایہی حد ہیرے تیرے نال ساڈی، محل چاڑھ کے پوڑیاں چائیاں نے ۔ تینوں ویاہ دے ہار شنگار بدھے، اتے کھیڑیاں گھریں ودھائیاں نے ۔ کھا قسم سوگند توں گھول پیتی، ڈوب سٹؤّ پوریاں پائیاں نے ۔ باہوں پکڑ کے ٹور دے کڈھ دیسوں، اوویں توڑ نیناں جویں لائیاں نے ۔ یار یار تھیں جدا کر دور ہووے، میرے باب تقدیر لکھائیاں نے ۔ وارث شاہ نوں ٹھگیو دغا دے کے، جیہیاں کیتیاں سو اساں پائیاں نے ۔ (دھملا=اکٹھیاں ہو کے) 181. رانجھے دا اتر رانجھے آکھیا مونہوں کی بولنا ایں، گھٹ وٹّ کے دکھڑا پیونا ایں ۔ میرے صبر دی داد جے ربّ دتی، کھیڑیں ہیر سیال نہ جیونا ایں ۔ صبر دلاں دے مار جہان پٹن، اچی کاسنوں اساں بکیونا ایں ۔ تسیں کملیاں عشقَ تھیں نہیں واقف، نہں لاونا نمّ دا پیوناں ایں ۔ وارث شاہ جی چپ تھیں داد پائیے، اچی بولیاں نہیں وہیونا ایں ۔ 182. سہیلیاں نے ہیر کول آؤنا رل ہیر تے آئیاں پھیر سبھے، رانجھے یار تیرے سانوں گھلیا ای ۔ سوٹا ونجھلی کمبلی سٹ کے تے، چھڈّ دیس پردیس نوں چلیا ای ۔ جے توں انت اوہنوں پچھا دیونا سی، اس دا کالجا کاس نوں سلیا ای ۔ اساں ایتنی گلّ معلوم کیتی، تیرا نکل ایمان ہن چلیا ای ۔ بے صدق ہوئینئے صدق ہاریوئی، تیرا صدق ایمان ہن ہلیا ای ۔ اوہدا ویکھکے حالَ احوال سارا، ساڈا روندیاں نیر نہ ٹھلیا ای ۔ ہائے ہائے مٹھی پھریں ٹھگّ ہے نی، اوہنوں سکھنا کاس نوں گھلیا ای ۔ نراس وی راس لے عشقَ کولوں، سکلات دے بئیاں نوں چلیا ای ۔ وارث حق دے تھوں جدوں حق کھتھا، عرش ربّ دا تدوں ترتھلیا ای ۔ (سکلات=گلناری رنگ دے، بئیاں=بئیے دا بہو-وچن،بجڑے) 183. ہیر دا اتر ہیر آکھیا اوس نوں کڑی کرکے، بکل وچّ لکا لیایا جے ۔ میری ماؤں تے باپ توں کرو پردہ، گلّ کسے نہ مول سنایا جے ۔ آہموں-سامہنا آئکے کرے جھیڑا، تسیں منصف ہوئِ مکایا جے ۔ جہڑے ہون سچے سوئی چھٹ جاسن، ڈنّ جھوٹھیاں نوں تسیں لایا جے ۔ میں آکھ تھکی اوس کملڑے نوں، لے کے اٹھ چل وقت گھسایا جے ۔ میرا آکھنا اوس نہ کنّ کیتا، ہن کاس نوں ڈسکنا لایا جے ۔ وارث شاہ میاں ایہہ وقت گھتھا، کسے پیر نوں ہتھ نہ آیا جے ۔ (نہ کنّ کیتا=نہ منیا، گھتھا=بیتیا) 184. رانجھے دا ہیر کول آؤنا راتیں وچّ رلائکے ماہیڑے نوں، کڑیاں ہیر دے پاس لے آئیاں نی ۔ ہیر آکھیا جاندے نوں بسملا، اج دولتاں میں گھریں پائیاں نی ۔ لوکاں آکھیا ہیر دا ویاہ ہندا، اسیں دیکھنے آئیاں مائیاں نی ۔ سورج چڑھیگا مغربو جویں قیامت، طوبہ ترک کر کل برائییاں نی ۔ جنہاں مجھیں دا چاک ساں سنے نڈھی، سوئی کھیڑیاں دے ہتھ آئیاں نی ۔ اوسے وقت جواب ہے مالکاں نوں، ہک دھاڑویاں دے اگے لائیاں نی ۔ ایہہ سہیلیاں ساک تے سین تیرے، سبھے ماسیاں پھپھیاں تائیاں نی ۔ تساں وہٹیاں بنن دی نیت بدھی، لیکاں حد تے پجّ کے لائیاں نی ۔ اساں کیہی ہن آس ہے نڈھیئے نی، جتھے کھیڑیاں زراں وکھائیاں نی ۔ وارث شاہ اﷲ نوں سونپ ہیرے، سانوں چھڈّ کے ہور دھر لائیاں نی ۔ (ماہیڑے=رانجھے نوں، مغرب=پچھم، زراں=زر دا بہو-وچن،دولت) 185. کھیڑیاں دا براہمناں توں صاحا کڈھاؤنا کھیڑیاں صاحا سدھایا باہمناں توں، بھلی تتھّ مہورت تے وار میاں ۔ ناویں ساونوں رات سی ویرواری، لکھ گھلیا ایہہ نروار میاں ۔ پہر رات نوں آن نکاح لینا، ڈھل لاونی نہیں زنہار میاں ۔ اوتھے کھیڑیاں پج سامان کیتے، ایتھے سیال بھی ہوئے تیار میاں ۔ رانجھے دعا کیتی جنج آنودی نوں، پئے غیب دا کٹک کہ دھاڑ میاں ۔ وارث شاہ سربالڑا نال ہویا، ہتھ تیر کانی تلوار میاں ۔ (صاحا سدھایا=ویاہ دی تاریخ بارے باہمناں توں پتری کھلوائی، زنہار=بالکل) 186. شیرنی دی تیاری لگے نگدیاں تلن تے شکر پارے، ڈھیر لا دتے وڈے گھیوراں دے ۔ طلے خوب جلیب گل بہشت بوندی، لڈو ٹکیاں بھمبری میوراں دے ۔ میدا کھنڈ تے گھیؤ پا رہے جپھی، بھابی لاڈلی نال جیوں دیوراں دے ۔ قلا قند مکھانیاں سواد مٹھے، پکوان گنھے نال تیوراں دے ۔ ٹکا والیاں نتھّ ہمیل جھانجر، بازوبند مالا نال نیوراں دے ۔ (مٹھائیاں=نگدے،شکرپارے،جلیب،گل بہشت،بوندی،لڈو، ٹکیاں،بھمبری،میور،قلا قند،مکھانے، گہنے=ٹکا،والیاں، نتھّ، ہمیل، جھانجر، بازوبند،مالا،نیور) 187. تتھا مٹھی ہور کھجور پراکڑی وی، بھرے کھونچے نال سموسیاں دے ۔ اندرسے کچوریاں اتے لچی، وڑے کھنڈ دے کھرنیاں کھوسیاں دے ۔ پیڑے نال خطائیاں ہور گپچپّ، بیدانیاں نال پلوسیاں دے ۔ رانجھا جوڑ کے پرھے فریاد کردا، دیکھو کھسدے ساک بے دوسیاں دے ۔ وارث شاہ نصیب ہی پین جھولی، کرم ڈھین ناہیں نال جھوسیاں دے ۔ (کھسدے=کھوہ لیندے، جھوسے=ہلونے، ڈھین ناہیں=ڈگدے نہیں، بے دوسے=بے قصور) 188. روٹی دتی منڈے ماس چاول دال دہیں دھگڑ، ایہہ ماہیاں پاہیاں راہیاں نوں ۔ سبھو چوہڑے چپڑے رجّ تھکے، راکھے جہڑے سامبھدے واہیاں نوں ۔ کامے چاک چوبر سیری دھگڑاں نوں، دہیں روٹی دے نال بھلاہیاں نوں ۔ دال شوربا رسا تے مٹھا منڈے، ڈوما ڈھولیاں کنجراں نائیاں نوں ۔ (دھگڑ=موٹی روٹی،روٹ، پاہیاں=دوجے پنڈ دا مظارا) 189. فریاد رانجھے دی ساک ماڑیاں دے کھوہ لین ڈھاڈے، انپجدے اوہ نہ بولدے نے ۔ نہیں چلدا وس لاچار ہو کے، موئے سپّ وانگو وسّ گھولدے نے ۔ کدی آکھدے ماریئے آپ مریئے، پئے اندروں باہروں ڈولدے نے ۔ گن ماڑیاں دے سبھے رہن وچے، ماڑے ماڑیاں تھے دکھ پھولدے نے ۔ شاندار نوں کرے نہ کوئی جھوٹھا، ماڑا کنگلا جھوٹھا کر ٹوردے نے ۔ وارث شاہ لٹائندے کھڑے ماڑے، مارے خوف دے مونہوں نہ بولدے نے ۔ (انپجدے=غریب، وس گھولدے=کھجھدے، خوف=ڈر) 190. چولاں دیاں قسماں مشکی چاولاں دے بھرے آن کوٹھے، سوئن پتیئے جھونڑے چھڑیدے نی ۔ باسمتی مسافری بیغمی سن، ہرچند تے زردیئے دھریدے نی ۔ سٹھی کرچکا سیؤلا گھرت کنٹل، انوکیکلا تیہرا سری دے نی ۔ باریک سفید کشمیر قابل، خرش جہڑے حور تے پری دے نی ۔ گلیاں سچیاں نال کھوہریاں دے، موتی چور لمبوہاں جڑیدے نی ۔ وارث شاہ ایہہ زیوراں گھڑن خاطر، پنڈ پنڈ سنیارڑے پھڑیدے نی ۔ (گلیاں=سونا، سٹھی=سٹھا دناں وچّ پکن والا چول) 191. گہنیاں دی سجاوٹ کنگن نال زنجیریاں پنج منیاں، ہار نال لونگیر پرائیو نے ۔ ترگاں نال کپوراں دے جٹّ سچے، توڑے پاؤنٹے گجریاں چھائیو نے ۔ پہنچی چونکیاں نال ہمیل مالا، مہر بچھوئے نال گھڑائیو نے ۔ سوہنیاں الیاں پان پازیب پکھے، گھنگریالڑے گھنگرو لائیو نے ۔ جویں نال نوگرہی تے چونپ کلیاں، قان پھول تے سیس بنائیو نے ۔ وارث شاہ گہنہ ٹھیک چاک آہا، سوئی کھٹڑے چا پوائیو نے ۔ 192. تتھا اسکندری نیوراں بیر-بلیاں، پپل پترے جھمکے ساریاں نے ۔ ہس کڑے چھڑکنننا نال بولاں، ودھی ڈول میاننڑا دھاریاں نے ۔ چننہار لوہلاں ٹکا نال بیڑا، اتے جگنی چا سواریا نے ۔ بانکاں چوڑیاں مشک-بلائیاں بھی، نال مچھلیاں والڑو ساریاں نے ۔ سوہنی آرسی نال انگوٹھیاں دے، عطر-دان لٹکن ہریاریا نے ۔ داج گھتّ کے تونک صندوق بدھے، سنو کی کی داج رنگایا نے ۔ وارث شاہ میاں اصل داج رانجھا، اک اوہ بدرنگ کرایا نے ۔ (میاننڑا=شریف لوکاں دی پردیدار پالکی) 193. کپڑیاں دیاں بھانتاں لال پنکھیاں اتے متاع لاچے، کھنّ ریشمی کھیس سلاریاں نے ۔ مانگ چونک پٹانگلاں چوڑیئے سن، بونداں اتے پنجدانیاں ساریاں نے ۔ چونپ چھائلاں تے نال چار سوتی، چنداں موراں دے بانھنوں چھاریاں نے ۔ سالو پترے چادراں باپھتے دیاں، نال بھوچھناں دے پھلکاریاں نے ۔ وارث شاہ چکنی سروپاؤ خاصے، پوشاکیاں نال دیاں بھاریاں نے ۔ (بافتا=قصور وچّ بنیا کپڑا، بھوچھناں=پشاکاں) 194. داج دا سامان لال گھگرے کاڈھویں نال مشرو، مشکی پگاں دے نال تسیلڑے نی ۔ دریائی دیاں چولیاں نال مہتے، کیمخاب تے چنیاں پیلڑے نے ۔ بوک بند تے عنبری بادلا سی، ضری خاص چوتار رسیلڑے نی ۔ چارخانیئے ڈوریئے ململاں سن، چونپ چھائلاں نپٹ سکھیلڑے نی ۔ الہٰ تے جالیاں جھمیاں سن، شیر شکر گلبدن رسیلڑے نی ۔ وارث شاہ دو اوڈھنیاں ہیر رانجھا، سکے تیلڑے تے برے ہیلڑے نی ۔ (مشرو=مشروہ،شرع انوسار، بوک بند=قیمتی کپڑے ڈھکن لئی غلاف، جھمی=زنانہ دشالا، نپٹ سکھیلڑا=پورا آرام، برے ہیلڑے=مندے حالَ) 195. بھانڈیاں دی سجاوٹ سرمیدانیاں تھالیاں تھال چھنے، لوح کڑچھ دے نال کڑاہیاں دے ۔ قول نال سن بگنے سن تبلبازاں، قاب اتے پرات برواہیاں دے ۔ چمچے بیلوئے ودھنے دیگچے بھی، نال کھونچے طاس بادشاہیاں دے ۔ پٹ انے پٹیہڑاں داج رتے، جگر پاٹ گئے ویکھ کے راہیاں دے ۔ گھمیاراں نے مٹاں دے ڈھیر لائے، ڈھکے بہت بالن نال کاہیاں دے ۔ دیگاں کھچدے گھت زنجیر رسے، توپاں کھچدے کٹک بادشاہیاں دے ۔ وارث شاہ میاں چاؤ ویاہ دا سی، سننجے پھرن کھندھے منگو ماہیاں دے ۔ (بگنا=تنگ منہ والا بھانڈا، قاب=تھالی، طاس=کٹورے) 196. سیالاں دا میل ڈاراں خوباں دیاں سیالاں دے میل آئیاں، حور پری دے ہوش گواؤندیاں نے ۔ لکھ جٹیاں مشک لپیٹیاں نے، اتن پدمنی وانگ سہاؤندیاں نے ۔ باراں ذات تے ستّ سنات ڈھکی، رنگ رنگ دیاں صورتاں آؤندیاں نے ۔ اتے بھوچھن سن پنج ٹولیئے دے، اتے لنگیاں تیڑ جھناؤں دیاں نے ۔ لکھ سٹھنی دین تے لین گالیں، واہ واہ کیہ سہرا گانؤدیاں نے ۔ پریزاد جٹیٹیاں نین خونیں نال، ہیک مہین دے گاؤندیاں نے ۔ نال آرسی مکھڑا ویکھ سندر، کھولھ عاشقاں نوں ترساؤندیاں نے ۔ اک کھولھ کے چادراں کڈھ چھاتی، اپرواڑیوں جھاتیاں پاؤندیاں نے ۔ اک وانگ بساتیاں کڈھ لاٹو، ویرارادھ دی ناف وکھاؤندیاں نے ۔ اک تاڑیاں ماردیاں نچدیاں نے، اک ہسدیاں گھوڑیاں گاؤندیاں نے ۔ اک گاؤں کے کوئلاں کانگ ہوئیاں، اک راہ وچّ دوہرڑے لاؤندیاں نے ۔ اک آکھدیاں مور نہ مار میرا، اک وچ ممولڑا گاؤندیاں نے ۔ وارث شاہ جیوں شیر گڑھ پٹن مکے، لکھ سنگتاں زیارتیں آؤندیاں نے ۔ (خوباں=سہنیاں، اتن=اوہ تھاں جتھے ساریاں کڑیاں کھیڈن لئی اکٹھیاں ہندیاں ہن، سنات=نیچ ذات، آرسی=شیشہ، لاٹو=چھاتیاں تے جوبن دا ابھار، بساتی=منیار، ناف=دھنی) 197. تتھا جویں لوک نگاہے تے رتن حاجی، ڈھول ماردے تے رنگ لانودے نے ۔ بھڑتھو مار کے پھمنیاں گھتدے نے، اک آنودے تے اک جانودے نے ۔ جہڑے صدق دے نال چل آنودے نے، قدم چمّ مراد سبھ پانودے نے ۔ وارث شاہ دا چورما کٹ کے تے، دے فاتحہ ونڈ ونڈانودے نے ۔ 198. کھیڑیاں دی جنج دی چڑھت چڑھ گھوڑیاں کھیڑیاں گنڈھ پھیری، چڑھے گبھرو ڈنک وجائِ کے جی ۔ کاٹھیاں سرخ بنات دیاں ہتھ نیزے، دارو پی کے دھرگ وجائکے جی ۔ گھوڑیں پاکھراں سونے دیاں ساکھتاں نے، لوہلاں ہور ہمیل چھنکائکے جی ۔ کیسر بھنڑے پگاں دے پیچ بدھے، وچّ کلغیاں جگا لگائکے جی ۔ سہرے پھلاں دے تریاں نال لٹکن، ٹکے دتے نی لکھ لٹائکے جی ۔ ڈھاڈی بھگتیئے کنجریاں نقلیئے سن، اتے ڈوم سرود وجائکے جی ۔ کشمیری تے دکھنی نال واجے، بھیری توتیاں وجیاں چائکے جی ۔ وارث شاہ دے مکھ تے بنھ مکٹا، سوئن سہرے بنھ بنھائکے جی ۔ (پاکھراں=لڑائی وچّ گھوڑے تے پاؤن والی لوہے دی پوشاک، ساکھت= گھوڑے دی پوچھ تے پاؤن والا ساز، جگا=پگڑی اتے لاؤن والا گہنہ، بھگتیئے=نچن والے،راسدھاریئے، بھیری=بگل وجاؤن والا) 199. آتشبازی آتش بعضیاں چھٹدیاں پھل جھڑیاں، پھوہی چھٹے تے باز ہوا میاں ۔ ہاتھی مور تے چرخیاں جھاڑ چھٹن، تاڑ تاڑ پٹاکیاں پا میاں ۔ ساون بھادوں کمچیاں نال چہکے، ٹنڈ چوہیاں دی کرے تا میاں ۔ مہتابیاں ٹوٹکے چادراں سن، دیون چکیاں وڈے رسا میاں ۔ (رسا=سواد) 200. کھیڑے جنج لے کے ڈھکے ملے میل سیالناں جنج آندی، لگیاں سون سپتّ کراونے نوں ۔ گھتّ سرم سلائیاں دین گالھیں، اتے کھڈکنے نال کھڈاونے نوں ۔ مولی نال چا کچھیا گبھرو نوں روڑی لگیاں آن کھوواونے نوں ۔ بھری گھڑی-گھڑولی تے کڑی نھاتی، آئیاں پھیر نکاح پڑھاونے نوں ۔ مولی نال چا کچھیا گبھرو نوں، روڑی لگیاں آن کھواونے نوں ۔ وارث شاہ ویاہ دے گیت مٹھے، قاضی آیا میل ملاونے نوں ۔ (سون سپت=اس بھانت دی سوگندھ جہدے وچّ ویاہندڑ وچن دندا ہے کہ اوہ اپنی ویاہی جان والی ساتھن توں بغیر ہور ہر استری نوں اپنی ماں، بھین جاں پتری سمجھیگا، کھڈکنے=ویاہ دی رسم جہدے وچّ کڑیاں آٹے دیاں کھیڈاں بنا کے لاڑے توں لاگ لیندیاں ہن، روڑی=گڑ، گھڑی- گھڑولی=ویاہ دی اک رسم جہدے وچّ کڑیاں لاڑے لاڑی نوں کھوہ وچوں پانی دے ڈول کھچن لئی کہندیاں اتے اک گھڑا بھرن لئی آکھدیاں ہن) 201. تتھا بھیٹک منگدیاں سالیاں چیچ چھلا، ددھ دے انیدھڑی چڑی دا وے ۔ ددھ دے گوہیرے دا چو جٹا، نالے دچھنا کھنڈ دی پڑی دا وے ۔ لونگاں منجڑا ندی وچّ کوٹ کردے، گھٹ گھٹّ چھلا کڑی چڑی دا وے ۔ بناں بلداں دے کھوہ دے گیڑ سانوں، ویکھاں ککراں اوہ وی گڑی دا وے ۔ تنبو تان دے خاں سانو باجھ تھماں، پہنچا دے خاں سوئنے دی چڑی دا وے ۔ اک منس کسیرے دا کھری منگے، ہاتھی پائِ کجے وچّ پھڑی دا وے ۔ ساڈے پنڈ دے چاک نوں دے اماں، لیکھا نال تیرے اویں وری دا وے ۔ وارث شاہ جیجا کھڑیا وانگ پھلاں، جویں پھل گلاب کھڑی دا وے ۔ (بھیٹک=بھیٹا، گہیرا=جنگل وچّ کھڈاں دے وچّ رہن والا زہریلہ گرگٹ، ککراں=کویں، پہنچا=پیر، کسیرے دا منس= نکما آدمی، کھری=ودھیا،شدھ، وری=لاڑے والے پاسے ولوں لاڑی لئی لیاندے کپڑے اتے گہنے آدی) 202. سیدا انی سوہنیئے چھیل ملوک کڑیئے، ساتھوں ایتنا جھیڑ نہ جھڑی دا نی ۔ سئیاں تنّ سو سٹھّ بلقیس رانی، ایہہ لے چیچ چھلا اس دی پڑی دا نی ۔ چڑھیا ساون تے باغ بہار ہوئی، دبھ کاہ سرکڑا کھڑی دا نی ۔ ٹنگیں پا ڈھنگا دوہنیں پور کڈھی، ایہہ لے ددھ انیدھڑی چڑی دا نی ۔ ددھ لیا گوہیرے دا چو کڑیئے، ایہہ لے پی جے باپ نہ لڑی دا نی ۔ سوہیاں ساویاں نال بہار تیری، مشک آنودا لونگاں دی دھڑی دا نی ۔ کھنڈ پڑی دی دچھنا دیاں تینوں، تکا لاویئے وچلی دھڑی دا نی ۔ چال چلیں مرگائیاں تے تریں تاری، بولیاں پھل گلاب دا جھڑی دا نی ۔ کوٹ ندی وچّ لے سنے لونگ منجا، تیرے سون نوں کون لو وڑی دا نی ۔ اک گلّ بھلی میرے یاد آئی، روٹ سکھیا پیر دا دھڑی دا نی ۔ باجھ بلداں دے کھوہ بھجا دتا، اڈا کھڑکدا کاٹھ دی کڑی دا نی ۔ جھب نہا لے بکّ بھر چھیل کڑیئے، چاؤ کھوہ دا نال لے کھڑی دا نی ۔ ہور کون ہے نی جہڑی منس منگے، اساں منس لدھا جوڑ جڑی دا نی ۔ اساں بھال کے سارا جہان آندا، جہڑا ساڑیاں مول نہ سڑیدا نی ۔ اک چاک دی بھین تے تسیں سبھے، چلو نال میرے جوڑ جڑی دا نی ۔ وارث شاہ گھیرا کاہنوں گھتیو جے، جیہا چن پروار وچّ وڑیدا نی ۔ (جھیڑ=جھگڑا، پڑی=بانس دی چھوٹی جہی پٹاری، ڈھنگا پا کے=جٹ پا کے، کھنڈ پڑی=سہاگ پٹاری، کوٹ ندی وچّ=ندی دے وچالے سکی تھاں، دھڑی=جہدا بھار اک دھڑی ہووے، چن پروار=اسمان وچّ چند دوآلے چانن دا اک چکر) 203. قاضی نال ہیر دے سوال جواب قاضی سدیا پڑھن نکاح نوں جی، نڈھی وہر بیٹھی نہیں بولدی ہے ۔ میں تاں منگ رنجھیٹے دی ہو چکی، ماؤں کفر تے غیب کیوں تولدی ہے ۔ نزاع وقت شیطان جیوں دے پانی، پئی جان غریب دی ڈولدی ہے ۔ اساں منگ درگاہ تھیں لیا رانجھا، صدق سچ زبان تھیں بولدی ہے ۔ مکھن نظر رنجھیٹے دے اساں کیتا، سنجی ماؤں کیوں چھاہ نوں رولدی ہے ۔ وارث شاہ میاں انھے میؤ وانگوں، پئی موت وچّ مچھیاں ٹولدی ہے ۔ (وہر بیٹھنا=باغی ہو جانا، نزھا=مرن کنڈھا، چھاہ=لسی، میؤ=مچھیاں پھڑن والا) 204. قاضی قاضی محکمے وچّ ارشاد کیتا، منّ شرع دا حکم جے جیونا ای ۔ بعد موت دے نال ایمان ہیرے، داخل وچّ بہشت دے تھیونا ای ۔ نال ذوق دے شوق دا نور شربت وچّ جنتل-ادنل دے پیونا ای ۔ چادر نال ہیا دے سطر کیجے، کاہ درج حرام دی سیونا ای ۔ (ارشاد کیتا=حکم دتا،کیہا، جنتل-ادنل=بہشت، ہیا=شرم، سطر=پردہ درج=چھوٹی جہی کاتر، کاہ=کیوں) 205. ہیر ہیر آکھدی جیونا بھلا سوئی، جہڑا ہووے بھی نال ایمان میاں ۔ سبھو جگّ فانی ہکو رب باقی، حکم کیتا ہے رب رحمٰن میاں ۔ 'کلے شیہئن خلکنا زوجئینے'، حکم آیا ہے وچّ قرآن میاں ۔ میرے عشقَ نوں جاندے دھول باشک، لوہ قلم تے زمیں آسمان میاں ۔ ( کلے شیہئن خلکنا زوجئین=(قرآن مزید وچوں) اسیں ہر اک چیز دے جوڑے بنائے ہن، دھؤل=دھرتی ہیٹھلا بلد، باشک=سپّ) 206. قاضی جوبن روپ دا کجھ وساہ ناہیں، مان متیئے مشک پلٹیئے نی ۔ نبی حکم نکاح فرما دتا، 'فئنکہو' من لے جٹیئے نی ۔ کدی دین اسلام دے راہ ٹریئے، جڑھ کفر دی جیؤ توں پٹیئے نی ۔ جہڑے چھڈ حلال حرام تکن، وچّ ہاویئے دوزکھے سٹیئے نی ۔ کھیڑا حق حلال قبول کر توں، وارث شاہ بن بیٹھیئیں وہٹیئے نی ۔ ('ربّ فئن کہو'=ربّ نے فرمایا ہے کہ عورتاں دا نکاح کرو) 207. ہیر کلوبل-مومنین عرش اﷲ تالھا، قاضی عرش خدائِ دا ڈھاہ ناہیں ۔ جتھے رانجھے دے عشقَ مقام کیتا، اوتھے کھیڑیاں دی کوئی واہ ناہیں ۔ ایہی چڑھی گولیر میں عشقَ والی، جتھے ہور کوئی چاڑھ لاہ ناہیں ۔ جس جیونے قان ایمان ویچاں، ایہا کون جو انت فنا ناہیں ۔ جیہا رنگھڑاں وچّ نہ پیر کوئی، اتے لدھڑاں وچّ بادشاہ ناہیں ۔ وارث شاہ میاں قاضی شرع دے نوں، نال اہل-تریکتاں راہ ناہیں ۔ (ہاویا=دوزخ بھاوَ نرک دا ساریاں توں اوکھا حصہ، کلوبلمومنین= ربّ، چاڑھ لاہ=اترنا چڑھنا، قان=کارن، اہلے طریقت=طریقت والے، کمال=خوبی،پورنتا) 208. قاضی درے شرع دے مار ادھیڑ دیساں، کراں عمر خطاب دا نیاؤں ہیرے ۔ گھت ککھاں دے وچّ میں ساڑ سٹاں، کوئی ویکھسی پنڈ گراؤں ہیرے ۔ کھیڑا کریں قبول تاں خیر تیری، چھڈّ چاک رنجھیٹے دا ناؤں ہیرے ۔ اکھیں میٹ کے وقت لنگھا موئیے، ایہہ جہان ہے بدلاں چھاؤں ہیرے ۔ وارث شاہ ہن آسرا رب دا ہے، جدوں وٹرے باپ تے ماؤں ہیرے ۔ (وٹرے=ناراض ہوئے، عمر خطاب= مسلماناں دے دوجے خلیفہ، ایہناں نے 634 توں 644 ای تکّ خلافت کیتی ۔ ایہہ انصاف لئی مشہور ہن) 209. ہیر رلے دلاں نوں پکڑ وچھوڑ دیندے، بری بان ہے تنھاں ہتیاریاں نوں ۔ نت شہر دے فکر غلطان رہندے، ایہو شامتاں ربّ دیاں ماریاں نوں ۔ کھاون وڈھیاں نت ایمان ویچن، ایہو مار ہے قاضیاں ساریاں نوں ۔ رب دوزخاں نوں بھرے پا بالن، کیہا دوس ہے اساں وچاریاں نوں ۔ وارث شاہ میاں بنی بہت اوکھی، نہیں جاندے ساں ایہناں کاریاں نوں ۔ (رلے=آپو وچّ ملے، بان=عادت، غلتان=پھسے ہوئے) 210. قاضی جہڑے چھڈّ کے راہ حلال دے نوں، تکن نظر حرام دی ماریئنگے ۔ قبر وچّ بہائکے نال گرزاں، اوتھے پاپ تے پنّ نواریئنگے ۔ روز حشر دے دوزخی پکڑ کے تے، گھتّ اگّ دے وچّ نگھاریئنگے ۔ کوچ وقت نہ کسے ہے ساتھ رلنا، خالی دست تے جیب بھی جھاڑیئنگے ۔ وارث شاہ ایہہ عمر دے لال مہرے، اک روز نوں عاقبت ہاریئنگے ۔ (نواریئنگے=پڑتال کرنگے، عاقبت=انت،مرن پچھوں) 211. ہیر 'کالو-بلاو' دے دنہُ نکاح بدھا، روح نبی دی آپ پڑھایا ای ۔ قطب ہوئِ وکیل وچّ آئِ بیٹھا، حکم ربّ نے آپ کرایا ای ۔ جبرائیل میکائیل گواہ چارے، عزرائیل اسرافیل آیا ای ۔ اگلا توڑ کے ہور نکاح پڑھنا، آکھ ربّ نے کدوں فرمایا ای ۔ ( کالو بلا=جس دن ربّ نال وچن کیتا سی، قطب=وکیل، جبرائیل، میکئیل، عزرائیل اتے اسرافیل=فرشتاں دے ناں) 212. تتھا جہڑے عشقَ دی اگّ دے تاؤ تپے، تنھاں دوزخاں نال کی واسطہ ای ۔ جنہاں اک دے ناؤں تے صدق بدھا، اونھاں فکر اندیسڑا کاس دا ای ۔ آخر صدق یقین تے کم پوسی، موت چرغ ایہہ پتلا ماس دا ای ۔ دوزخ موریاں ملن بے صدق جھوٹھے، جنہاں بان تکن آس پاس دا ای ۔ (تاؤ=گرمی، اندیسڑا=اندیشہ،ڈر، چرغ=شکاری پرندہ) 213. قاضی لکھیا وچّ قرآن کتاب دے ہے، گناہ گار خدا دا چور ہے نی ۔ حکم ماؤں تے باپ دا منّ لینا، ایہو راہ طریقت دا زور ہے نی ۔ جنہاں نہ منیا پچھوتائ روسن، پیر ویکھ کے جھوردا مور ہے نی ۔ جو کجھ ماؤں تے باپ تے اسیں کریئے، اوتھے تدھ دا کجھ نہ زور ہے نی ۔ 214. ہیر قاضی ماؤں تے باپ اقرار کیتا، ہیر رانجھے دے نال ویاہنی ہے ۔ اساں اوس دے نال چا قول کیتا، لبے-گور دے تیک نباہنی ہے ۔ انت رانجھے نوں ہیر پرنا دینی، کوئی روز دی ایہہ پراہنی ہے ۔ وارث شاہ نہ جاندی میں کملی، خرش شیر دی گدھے نوں ڈاہنی ہے ۔ (لبے-گور=مرن تکّ، خرش=خوراک) 215. قاضی قرب وچّ درگاہ دا تنھاں نوں ہے، جہڑے حق دے نال نکاہیئنگے ۔ ماؤں باپ دے حکم دے وچّ چلے، بہت ذوق دے نال وواہیئنگے ۔ جہڑے شرع نوں چھڈّ بیہکم ہوئے، وچّ ہاویئے جوزخے لاہیئنگے ۔ جہڑے حق دے نال پیار ونڈن، اٹھ بہشت بھی اوہناں نوں چاہیئنگے ۔ جہڑے نال تکبری آکڑنگے، وانگ عید دے بکرے ڈھاہیئنگے ۔ تن پال کے جنہاں خود-روئی کیتی، اگے اگّ دے عاقبت ڈاہیئنگے ۔ وارث شاہ میاں جہڑے بہت سیانے، کاؤں وانگ پلک وچّ پھاہیئنگے ۔ (قرب=نیڑتا، تکبری=غرور،ہنکار، خدروئی=غرور،گھمنڈ) 216. ہیر جہڑے اک دے نانؤں تے محو ہوئے، منظور خدا دے راہ دے نے ۔ جنہاں صدق یقین تحقیق کیتا، مقبول درگاہ اﷲ دے نے ۔ جنہاں اک دا راہ درست کیتا، تنھاں فکر اندیسڑے کاہ دے نے ۔ جنہاں نام محبوب دا ورد کیتا، او صاحب مرتبہ جاہ دے نے ۔ جہڑے رشوتاں کھائِ کے حق روڑھن، اوہ چور اچکڑے راہ دے نے ۔ ایہہ قرآن مزید دے مائنے نے، جہڑے شعر؎ میاں وارث شاہ دے نے ۔ (تحقیق=بھال، ورد کیتا=جپیا) 217. قاضی دا سیالاں نوں اتر قاضی آکھیا ایہہ جے روڑ پکا، ہیر جھگڑیاں نال نہ ہاردی ہے ۔ لیاؤ پڑھو نکاح منہ بنھ اسدا، قصہ گوئی فساد گزاردی ہے ۔ چھڈّ مسجداں دائریاں وچّ وڑدی، چھڈّ بکریاں سوریاں چاردی ہے ۔ وارث شاہ مدھانی ہے ہیر جٹی، عشقَ دہیں دا گھیؤ نتاردی ہے ۔ (قصہ گو=کہانیاں گھڑن والی، دائریاں وچّ وڑدی=چنگے کم چھڈ کے برے پاسے لگی) 218. قاضی ولوں نکاح کرکے ہیر نوں کھیڑیاں نال تور دینا قاضی پڑھ نکاح تے گھتّ ڈولی، نال کھیڑیاں دے دتی ٹور میاں ۔ طیور بیوراں نال جڑاؤ گہنے، دم دولتاں نئمتاں ہور میاں ۔ ٹمک مہیں تے گھوڑے اٹھ دتے، گہنہ پترا ڈھگڑا ڈھور میاں ۔ ہیر کھیڑیاں نال نہ ٹرے مولے، پیا پنڈ دے وچّ ہے شور میاں ۔ کھیڑے گھنّ کے ہیر نوں رواں ہوئے، جیوں مال نوں لے وگے چور میاں ۔ (دم=دام،پیسے، پتر=سونے دا پترا، جدوں لوڑ پوے تاں اس دا جو مرضی بنوا لوو، رواں ہوئے=تر پئے) 219. رانجھے بناں گائیاں مجھاں دا قابو نہ آؤنا مہیں ٹرن نہ باجھ رنجھیٹڑے دے، بھوہے ہوئکے پنڈ بھجائیو نے ۔ پٹّ جھگیاں لوکاں نوں ڈھڈّ مارن، بھانڈے بھنّ کے شور گھتائیو نے ۔ چور چائکے بوتھیاں اتانہ کرکے، شوکاٹ تے دھملا لائیو نے ۔ لوکاں آکھیا رانجھے دی کرو منت، پیر چمّ کے آن جگائیو نے ۔ چشمہ پیر دی خاک دا لا متھے، وانگ سیوکاں سخی منائیو نے ۔ بھڑتھو ماریو نے دوالے رانجھنے دے، لال بیگ دا تھڑا پجائیو نے ۔ پکوال تے پنیا رکھ اگے، بھولو رام نوں خوشی کرائیو نے ۔ مگر مہیں دے چھیڑ کے نال شفقت، سر ٹمک چا چوائیو نے ۔ واہو داہی چلے راتو رات کھیڑے، دنہُ ذائقے پنڈ چڑھائیو نے ۔ دے چوری تے کھچڑی دیاں ستّ برکاں، نڈھا دیورا گود بہائیو نے ۔ اگوں لین آئیاں سئیاں وہٹڑی نوں، 'جے توں آندڑی وے ویریا' گائیو نے ۔ سروں لاہ ٹمک بھورا کھسّ لیتا، آدم بہشت تھیں کڈھ تراہیو نے ۔ وارث شاہ میاں ویکھ قدرتاں نی، بھکھا جنتوں روح کڈھائیو نے ۔ (چور=پوچھ، بھولو رام=بھولے ناتھ،بے گناہ بچہ، شفقت=مہربانی، پیار) 220. ہیر نے رانجھے نوں کیہا لے وے رانجھیا واہ میں لا تھکی، ساڈے وسّ تھیں گلّ بے بس ہوئی ۔ قاضی ماپیاں ظالماں بنھ ٹوری، ساڈی تیندڑی دوستی بھسّ ہوئی ۔ گھر کھیڑیاں دے نہیں وسنا میں ساڈی اوہناں دے نال خرخسّ ہوئی ۔ جاہ جیوانگی ملانگی رب میلے، حالَ سال تاں دوستی بسّ ہوئی ۔ لگا تیر جدائی دا میاں وارث، ساڈے وچ کلیجڑے دھسّ ہوئی ۔ (بھسّ=مٹی، خرخسّ=لڑائی جھگڑا، حالَ سال=اس ویلے) 221. رانجھے دا اتر جو کجھ وچّ رضائِ دے لکھ چھٹا، مونہوں بسّ نہ آکھیئے بھیڑیئے نی ۔ سننجا سکھنا چاک نوں رکھیوئی، متھے بھوریئے چندریئے بہڑیئے نی ۔ منتر کیل نہ جانیئے ڈومنے دا، ایویں ستڑے ناگ نہ چھیڑیئے نی ۔ اک یار دے ناں تے فدا ہوئیے، مہرا دے کے اکے نبیڑیئے نی ۔ دغا دیونا ای ہووے جہڑے نوں، پہلے روز ہی چا کھدیڑیئے نی ۔ جے نہ اتریئے یار دے نال پورے، ایڈے پٹنے نہ سہیڑیئے نی ۔ وارث شاہ جے پیاس نہ ہووے اندر، شیشے شربتاں دے ناہیں چھیڑیئے نی ۔ (سننجاں سکھنا=خالی، متھے بھوری والی=بھیڑی قسمت والی، فدا= قربان، پورا نہ اترنا=وفا نہ کرنی؛ پاٹھ بھید: وارث شاہ جے پیاس نہ ہووے اندر، شیشے شربتاں دے ناہیں چھیڑیئے نی= وارث توڑ نبھاونی دسّ سانوں، نہیں دیئ جواب چائ ٹوریئے نی) 222. ہیر دا اتر تینوں حالَ دی گلّ میں لکھ گھلاں، ترت ہوئِ فقیر تیں آونا ای ۔ کسے جوگی تھے ذائقے بنیں چیلا، سواہ لائکے کنّ پڑاونا ای ۔ سبھا ذات صفات برباد کرکے، اتے ٹھیک تیں سیس مناونا ای ۔ توں ہی جینودا دیدنا دئیں سانوں، اساں وتّ نہ جیوندیاں آونا ای ۔ (دیدنا=دیدار، وتّ=پھر) 223. رانجھے نے سیالاں نوں گالھاں کڈھنیاں رانجھے آکھیا سیال گل گئے سارے، اتے ہیر وی چھڈ ایمان چلی ۔ سر ہیٹھاں کر لیا پھیر مہر چوچک، جدوں ستھّ وچّ آن کے گلّ ہلی ۔ دھیاں ویچدے قول زبان ہارن، محراب متھے اتے دھون چلی ۔ یارو سیالاں دیاں داڑھیاں ویکھدے ہو، جیہا منڈ منگواڑ دی مسر پلی ۔ وارث شاہ میاں دھی سوہنی نوں، گل وچّ چا پانودے ہین ٹلی ۔ ( قول زبان ہارن=مکر جاون، منڈ منگواڑ دی مسر پلی= جویں پشواں نے پلے ہوئے مسر کھا کے رڑے کر دتے ہون) 224. تتھا یارو جٹّ دا قول منظور ناہیں، غوز شطر ہے قول گستائیاں دا ۔ پتاں ہون اکی جس جٹ تائیں، سوئی اصل بھرا ہے بھائیاں دا ۔ جدوں بہن اروڑی تے عقل آوے، جویں کھوتڑا ہووے گسائیاں دا ۔ سروں لاہ کے چتڑاں ہیٹھ دندے، مزہ آونے تدوں صفایاں دا ۔ جٹی جٹ دے سانگ 'تے ہون راضی، پھڑے مغل تے ویس گیلائیاں دا ۔ دھیاں دینیاں کرن مسافراں نوں ویچن، ہور دھرے مال جوائیاں دا ۔ وارث شاہ نہ معتبر جاننا جے، قول جٹّ سنیار قصائیاں دا ۔ (غوز شطر=اٹھ دا پدّ، گستائی=گنوار،پینڈو، اروڑی=روڑی،ڈھیر، غصائیں=سنیاسی، گیلائی=گیلانی) 225. تتھا پینچاں پنڈ دیاں سچ تھیں ترک کیتا، قاضی رشوتاں مار کے کور کیتے ۔ پہلاں ہورناں نال اقرار کرکے، تئما ویکھ داماد پھر ہور کیتے ۔ گلّ کریئے ایمان دی کڈھ چھڈن، پینچ پنڈ دے ٹھگ تے چور کیتے ۔ اشراف دی گلّ منظور ناہیں، چور چودھری اتے لنڈور کیتے ۔ کاؤں باغ دے وچّ کلول کردے، کوڑا پھولنے دے اتے مور کیتے ۔ زورو زور ویاہ لے گئے کھیڑے، اساں رو بہتے رڑے شور کیتے ۔ وارث شاہ جو اہل ایمان آہے، تنھاں جا ڈیرے وچّ گور کیتے ۔ (ویس=بھیس، کور=انھے، تئما=ماس دا ٹکڑا جہڑا باز دے منہ نوں سواد لئی لاؤندے ہن، اشراپھ=شریف دا بہو-وچن،بھلامانس، لنڈور=لنڈر،بدمعاش، اہلے ایمان=ایمان والے لوک، گور=قبر) 226. تتھا یارو ٹھگّ سیال تحقیق جانو، دھیاں ٹھگنیاں سبھ سکھانودے جے ۔ پتر ٹھگّ سرداراں دے مٹھیاں ہو، اوہنوں مہیں دا چاک بنانودے جے ۔ قول ہار زبان دا ساک کھوہن، چا پیوند ہن ہور دھر لانودے جے ۔ داڑھی شیخ دی چھرا قصائیاں دا، بیٹھ پرھے وچّ پینچ سدانودے جے ۔ جٹّ چور تے یار تراہ مارن، ڈنڈی مونہدے تے سنھاں لانودے جے ۔ وارث شاہ ایہہ جٹّ نے ٹھگّ سبھے، تری ٹھگّ نے جٹّ جھنھاں دے جے ۔ ( تحقیق=سچ، پیوند=جوڑ،رشتہ، تراہ=تنّ راہ، ڈنڈی موہنا=راہ وچّ راہی لٹنے، تری ٹھگ=مہاں ٹھگّ) 227. تتھا ڈوگر جٹّ ایمان نوں ویچ کھاندے، دھیاں ماردے تے پاڑ لانودے جے ۔ ترک قول حدیث دے نت کردے، چوری یاریاں ویاج کمانودے جے ۔ جیہے آپ تھیون تیہیاں عورتاں نے، بیٹے بیٹیاں چوریاں لانودے جے ۔ جہڑا چور تے راہ زن ہووے کوئی، اس دی وڈی تعریف سنانودے جے ۔ جہڑا پڑھے نماز حلال کھاوے، اوہنوں مہنا مشکری لانودے جے ۔ مونہوں آکھ کڑمائیاں کھوہ لیندے، ویکھو ربّ تے موت بھلانودے جے ۔ وارث شاہ میاں دو دو خصم دیندے، نال بیٹیاں ویر کمانودے جے ۔ (ترک کردے=چھڈّ دندے، پاڑ لاؤندے=کندھ پاڑ کے چوری کردے، تیہیاں=اسے طرحاں دیاں) 228. ہیر دے گانے دی رسم جدوں گانڑے دے دن آن پگے، لسی مندری کھیڈنے آئیاں نے ۔ پئی دھم کیہا گانڑے دی، پھرن خوشی دے نال سوائیاں نے ۔ سیدا لال پیہڑے اتے آ بیٹھا، کڑیاں وہٹڑی پاس بہائیاں نے ۔ پکڑ ہیر دے ہتھ پرات پائے، باہاں مردیاں وانگ پلمائیاں نے ۔ وارث شاہ میاں نیناں ہیر دیاں، وانگ بدلاں جھمبراں لائیاں نے ۔ (لسی مندری=ویاہ دی اک رسم، جھمبراں=چھہبراں،جھڑیاں) 229. ہیر دے جان پچھوں رانجھا حیران تے بھابیاں دا خط گھر کھیڑیاں دے جدوں ہیر آئی، چک گئے تگادڑے اتے جھیڑے ۔ وچّ سیالاں دے چپ چانگ ہوئی، اتے خوشی ہو پھردے نے سبھ کھیڑے ۔ فوجدار تغیر ہو آن بیٹھا، کوئی اوس دے پاس نہ پائے پھیرے ۔ وچّ تخت ہزارے دے ہون گلاں، اتے رانجھے دیاں بھابیاں کرن جھیڑے ۔ چٹھی لکھ کے ہیر دی عذر خواہی، جویں موئے نوں پچھیئے ہو نیڑے ۔ ہوئی لکھی رضا دی رانجھیا وے، ساڈے الڑے گھا سن توں اچیڑے ۔ مڑ کے آ نہ وگڑیا کم تیرا، لٹکندڑا گھریں توں پا پھیرے ۔ جہڑے پھلّ دا نت توں رہیں راکھا، اوس پھلّ نوں توڑ لے گئے کھیڑے ۔ جیندے واسطے پھریں توں وچّ جھلاں، جتھے باگھ بگھیلے تے شینہ بیڑھے ۔ کوئی نہیں وساہ کنواریاں دا، ایویں لوک نکمڑے کرن جھیڑے ۔ توں تاں محنتاں سیں دنہُ رات کردا، ویکھ قدرتاں ربّ دیاں کون پھیرے ۔ اوس جوہ وچّ پھیر نہ پین پانی، خوس جان جاں کھپراں مونہوں ہیڑے ۔ کلس ضری دا چاڑھیئے جا روضے، جس ویلڑے آن کے وڑیں ویہڑے ۔ وارث شاہ ایہہ نظر سی اساں منی، خواجہ خضر چراغ دے لئے پیڑے ۔ (چکّ گئے=مکّ گئے، تگادڑے=تقاضے،جھگڑے، تغیر=بدلی، عذر خواہی=معافی چاہن دا بھاوَ، رضا=قسمت، بیڑھے=بگھیاڑ، کھسّ جان=کھوہ لئے جان، کھپر=کاسہ، ہیڑے=شکاری، چراغ=دیوا) 230. رانجھے دا اتر بھابی خزاں دی رتّ جاں آن پنی، بھور آسرے تے پئے جالدے نی ۔ سیون بلبلاں بوٹیاں سکیاں نوں، پھیر پھلّ لگن نال ڈالدے نی ۔ اساں جدوں کدوں اوہناں پاس جانا، جہڑے محرم اساڈڑے حالَ دے نی ۔ جنہاں سولیاں 'تے لئے جائ جھوٹے، منصور ہوریں ساڈے نال دے نی ۔ وارث شاہ جو گئے سو نہیں مڑدے، لوک اساں تھوں آونا بھالدے نی ۔ (خزاں=پتجھڑ، پنی=پجی، جالدے نے=گزارا کردے ہن) 231. تتھا موجو چودھری دا پتّ چاک لگا، ایہہ پیکھنے جلّ-جلال دے نی ۔ ایس عشقَ پچھے مرن لڑن سورے، صفاں ڈوبدے کھوہنیاں گالدے نی ۔ بھابی عشقَ تھوں نسّ کے اوہ جاندے، پتر ہون جو کسے کنگال دے نی ۔ مارے بولیاں دے گھریں نہیں وڑدے، وارث شاہ ہوریں پھرن بھالدے نی ۔ ( پیکھنے=نظارے، جلّ-جلال=مہان اتے جلال والا،ربّ، کنگال= کمینہ) 232. رانجھا جگّ دی ریت بارے گئے عمر تے وقت پھر نہیں مڑدے، گئے کرم تے بھاگ نہ آنودے نی ۔ گئی گلّ زبان تھیں تیر چھٹا، گئے روح قلبوت نہ آنودے نی ۔ گئی جان جہان تھیں چھڈّ جسا، گئے ہور سیانے فرمانودے نی ۔ مڑ ایتنے پھیر جے آنودے نی، رانجھے یار ہوریں مڑ آنودے نی ۔ وارث شاہ میاں سانوں کون سدے، بھائی بھابیاں ہنر چلانودے نی ۔ ( قلبوت=سریر، ہنر چلاؤنا=چلاکی کرنا) 233. تتھا اگے واہیؤں چا گوائیو نے، ہن عشقَ تھیں چا گوانودے نے ۔ رانجھے یار ہوراں ایہا ٹھاٹھ چھڈی، کتے ذائقے کنّ پڑانودے نے ۔ اکے اپنی جند گوانودے نے، اکے ہیر جٹی بنھ لیانودے نے ۔ ویکھو جٹّ ہن پھندھ چلانودے نے، بن چیلڑے گھون ہو آنودے نے ۔ (بنھ لیاؤنی=ویاہ لیاؤنی) 234. ہیر دے سوہریاں دی صلاحَ مسلت ہیر دیاں سوہریاں ایہہ کیتی، مڑ ہیر نہ پیئیڑے گھلنی جے ۔ مت چاک مڑ چمبڑے وچّ سیالاں، ایہہ گلّ کساکھ دی چلنی جے ۔ آخر رنّ دی ذات بے وفا ہندی، جائ پیئیڑے گھریں ایہہ ملنی جے ۔ وارث شاہ دے نال نہ ملن دیجے، ایہہ گلّ نہ کسے اتھلنی جے ۔ (پیئیڑے=پیکیں، کساکھ=بے بھروسگی، اتھلنی=الٹاؤنی، ملنی= پہلواننی) 235. اک وہوٹی ہتھ ہیر دا سنیہا اک وہٹڑی ساہورے چلی سیالیں، آئی ہیر تھے لے سنیہیاں نوں ۔ تیرے پیئیڑے چلی ہاں دیہہ گلاں، کھولھ قصیاں جیہیاں کیہیاں نوں ۔ تیرے سہریاں تدھ پیار کیہا، کرو گرم سنیہیاں بیہیاں نوں ۔ تیری گبھرو نال ہے بنی کیہی، وہٹیاں دسدیا نے اساں جیہیاں نوں ۔ ہیر آکھیا اوس دی گلّ ایویں، ویر ریشماں نال جیوں لیہیاں نوں ۔ وارث کاخ تے الف تے لام بولے، کی آکھنا ایہیاں تیہیاں نوں ۔ (لیہا=اونی کپڑے نوں کھان والا کرم، کنڈیالی بوٹی جو کپڑے نوں چمبڑ جاندی ہے) 236. ہیر دا سنیہا ہتھ بنھ کے گل وچّ پا پلہ، کہیں دیس نوں دعا سلام میرا ۔ گھٹ ویریاں دے وسّ پائیو نے، سئیاں چائ وساریا نام میرا ۔ مجھو واہ وچّ ڈوبیا ماپیاں نے، اوہناں نال ناہیں کوئی کام میرا ۔ ہتھ جوڑ کے رانجھے دے پیر پکڑیں، اک ایتنا کہیں پیغام میرا ۔ وارث نال بیوارساں رحم کیجے، مہربان ہو کے آؤ شام میرا ۔ (ہتھ جوڑ، گل وچّ پا پلہ=پورے ادب ستکار نال، گھٹ=گل گھٹ کے، شام=کرشن، جس دا رنگ کالا سی) 237. ہیر نوں رانجھے دی طلب ترٹے قہر کلور سر تتڑی دے، تیرے برہا فراقَ دی کٹھیاں میں ۔ سنجی تراٹ کلیجڑے وچّ دھانی ،نہیں جیونا مرن تے اٹھیاں میں ۔ چور پون راتیں گھر ستیاں دے، ویکھو دہیں بازار وچّ مٹھیاں میں ۔ جوگی ہوئکے آ جے ملے مینوں، کسے انبروں مہر دیؤں ترٹھیاں میں ۔ نہیں چھڈ گھر بار اجاڑ ویساں، نہیں وسنا تے ناہیں وٹھیاں میں ۔ وارث شاہ پریم دیاں چھٹیاں نے، مار پھٹیاں جٹیاں کٹھیاں میں ۔ (ترٹے=ٹٹ پئے، قہر کلور=وڈی مصیبت، برہا فراقَ=جدائی، اٹھیاں=تیار، پھٹیاں=زخمی کیتیاں، جٹیاں=کسّ کے بنہی ہوئی ہاں) 238. وہوٹی دی پچھ گچھّ وہوٹی آن کے ساہرے وڑی جس دن، پچھے چاک سیالاں دا کیہڑا نی ۔ منگو چاردا سی جہڑا چوچکے دا، منڈا تخت ہزارے دا جیہڑا نی ۔ جہڑا عاشقاں وچّ مشہور رانجھا، سر اوس دے عشقَ دا سہرا نی ۔ کتے دائرے اکے مسیت ہندا، کوئی اوس دا کتے ہے وہڑھا نی ۔ عشقَ پٹّ ترٹیاں گالیاں نے، اجڑ گئیاں دا وہڑھا کہڑا نی ۔ (پٹے ترٹے=برباد کیتے) 239. سیالاں دیاں کڑیاں کڑیاں آکھیا چھیل ہے مسّ بھنا، چھڈّ بیٹھا ہے جگ دے سبھ جھیڑے ۔ سٹّ ونجھلی اہل فقیر ہویا، جس روز دے ہیر لے گئے کھیڑے ۔ وچّ بیلیاں کوکدا پھرے کملا، جتھے باگھ بگھیلے تے شینہ بیڑھے ۔ کوئی اوس دے نال نہ گلّ کردا، باجھ منتروں ناگ نوں کون چھیڑے ۔ کڑیاں آکھیا جاؤ ولاؤ اس نوں، کویں گھیر کے ماندری کرو نیڑے ۔ (ولاؤ=گھر لیاؤ) 240. کڑیاں اوہنوں رانجھے کول لے گئیاں کڑیاں جائ ولایا رانجھنے نوں، پھرے دکھ تے درد دا لدیا ای ۔ آ گھن سنیہڑا سجناں دا، تینوں ہیر سیال نے سدیا ای ۔ تیرے واسطے ماپیاں گھروں کڈھی، اساں ساہرا پیئیئڑا ردیا ای ۔ تدھ باجھ نہیں جیونا ہوگ میرا، وچّ سیالاں دے جیو کیوں اڈیا ای ۔ جھبّ ہو فقیر تے پہنچ مینتھے، اوتھے جھنڈڑا کاس نوں گڈیا ای ۔ وارث شاہ اس عشقَ دی نوکری نے، دماں باجھ غلام کر چھڈیا ای ۔ ( آ گھن=لے جا، دماں باجھ غلام=بن تنخواہ دے نوکر) 241. رانجھے نے ہیر نوں چٹھی لکھوائی مئیں رانجھے نے ملاں نوں جا کیہا، چٹھی لکھو جی سجناں پیاریاں نوں ۔ تساں ساہرے جا آرام کیتا، اسیں ڈھوئے ہاں سول انگیاریاں نوں ۔ اگّ لگّ کے زمیں اسمان ساڑے، چا لکھاں جے دکھڑیاں ساریاں نوں ۔ میتھوں ٹھگ کے مہیں چرائ لئیؤں، رناں سچ نے توڑدیاں تاریاں نوں ۔ چاک ہوکے وتّ فقیر ہوساں، کیہا ماریو اساں وچاریاں نوں ۔ گلہ لکھو جے یار نے لکھیا اے، سجن لکھدے جویں پیاریاں نوں ۔ وارث شاہ نہ ربّ بن ٹانگ کائی، کویں جتیئے معاملیاں ہاریاں نوں ۔ (ڈھوئے=لاگے،نیڑے، ٹانگ=سہارا،آسرا) 242. تتھا تینوں چا سی وڈا ویاہ والا، بھلا ہویا جے جھبّ وہیجیئیں نی ۔ ایتھوں نکل گئییں برے دہاں وانگوں، انت ساہرے جا پتیجیئیں نی ۔ رنگ رتیئے وہٹیئے کھیڑیاں دیئے، قیدو لنگے دی ساک بھتیجیئیں نی ۔ چلیں پا پانی دکھاں نال پالی، کرم سیدے دے ماپیاں بیجیئیں نی ۔ قاصد ذائقے ہیر نوں خط دتا، ایہہ لے چاک دا لکھیا لیجیئیں نی ۔ (دہاں=دناں، رنگ رتیئے=گرہستھ دیاں موجاں مانن ول سنکیت ہے) 243. اتر ہیر تیرے واسطے بہت اداس ہاں میں، ربا میل توں چریں وچھنیاں نوں ۔ ہتھیں ماپیاں دتی ساں ظالماں نوں، لگا لون کلیجیاں بھنیاں نوں ۔ موت اتے سنجوگ نہ ٹلے مولے، کون موڑدا ساہیاں پنیاں نوں ۔ جوگی ہوئکے آ توں سجناں وو، کون جاندا جوگیاں منیاں نوں ۔ کسے تتڑے وقت سی نہں لگا، وارث بیجیا دانیاں بھنیاں نوں ۔ (چریں وچھنے=دیر دے وچھڑے، ساہیاں پنیاں نوں=وقت پورا ہوئے نوں) 244. تتھا قائد آبکھور دے کھچی وانگ قسمت، کوئل لنک دے باغ دی گئی دلی ۔ مینا لئی بنگالِaں چاک کملے، کھیڑا پیا ازغیب دی آن بلی ۔ چستی اپنی پکڑ نہ ہار ہمت، ہیر ناہیؤں عشقَ دے وچّ ڈھلی ۔ کوئی ذائقے پکڑ فقیر کامل، فقر ماردے وچّ رضا کلی ۔ وارث شاہ مستانڑا ہو للھی، سیلھی گودڑی بنھ ہو شیخ چلی ۔ (قائد=قافلے دا سردار،لیڈر، آبکھورا=دانہ پانی،قسمت، ماردے رضا وچّ کلی=ریکھ وچّ میخ ماردے، للھی=گودڑی پہنن والا فقیر،کملا) 245. ہیر دی چٹھی دتی ہیر لکھائکے ایہہ چٹھی، رانجھے یار دے ہتھ لے جا دینی ۔ کتے بیٹھ نویکلا سدّ ملاں، ساری کھولھ کے بات سنا دینی ۔ ہتھ بنھ کے میریاں سجناں نوں، رو رو سلام دعا دینی ۔ مر چکیاں جان ہے نکّ اتے، ہکّ وار جے دیدنا آ دینی ۔ ۔ کھیڑے ہتھ نہ لانودے منجڑی نوں، ہتھ لائکے گور وچّ پا دینی ۔ ککھ ہو رہیاں غماں نال رانجھا، ایہہ چنگ لے ذائقے لا دینی ۔ میرا یار ہیں تاں میتھے پہنچ میاں، کنّ رانجھے دے ایتنی پا دینی ۔ میری لئیں نشانڑی بانک چھلا، رانجھے یار دے ہتھ لجا دینی ۔ وارث شاہ میاں اوس کملڑے نوں، ڈھنگ زلف زنجیر دی پا دینی ۔ (دیدنا=دیکھنا،ککھ=تیلا، چنگ=چنگیاڑی،اگّ) 246. تتھا اگے چونڈیاں نال ہنڈھایا ای، زلف کنڈلاندار ہن ویکھ میاں ۔ گھت کنڈلی ناگ سیاح پلمے، ویکھے اوہ بھلا جس لیکھ میاں ۔ ملے وٹنا لوڑھ دنداسڑے دا، نین خونیاں دے بھرن بھیکھ میاں ۔ آ حسن دی دید کر ویکھ زلفاں، خونی نیناں دے بھیکھ نوں دیکھ میاں ۔ وارث شاہ فقیر ہو پہنچ مینتھے، فقر ماردے ریکھ وچّ میخ میاں ۔ ( چونڈیاں=لمے وال، کنڈلی=چکر،ول، لیکھ=قسمت) 247. ہیر دی چٹھی قاصد رانجھے کول لیایا قاصد آن رنجھیٹے نوں خط دتا، نڈھی موئی ہے نکّ تے جان آئی ۔ کوئی پا بھلاوڑا ٹھگیوئی، سر گھتیو چا مسان میاں ۔ تیرے واسطے رات نوں گنے تارے، کشتی نوح دی وچّ طوفان میاں ۔ اک گھڑی آرام نہ آؤندا ای، کیہا ٹھوکیو پریم دا بان میاں ۔ تیرا نانؤں لے کے نڈھی جیوندی ہے، بھاویں جان تے بھاویں نہ جان میاں ۔ مونہوں رانجھے دا نام جاں کڈھ بہندی، اوتھے نت پوندے گھمسان میاں ۔ راتیں گھڑی نہ سیج تے مول سوندی، رہے لوگ بہتیرڑا ران میاں ۔ جوگی ہوئکے نگر وچّ پا پھیرا، موجاں نال توں نڈھڑی مان میاں ۔ وارث شاہ میاں سبھو کم ہندے، جدوں ربّ ہندا مہربان میاں ۔ (نکّ تے جان=مرن کنڈھے، بھلاوڑا=بھلیکھا، ران=کہہ رہے) 248. رانجھے دی اتر لئی فرمائش چٹھی ناؤں تیرے لکھی نڈھڑی نے، وچے لکھے سو درد فراقَ سارے ۔ رانجھا ترت پڑھائکے فرش ہویا، دلوں آہ دے ٹھنڈڑے ساہ مارے ۔ میاں لکھ توں درد فراقَ میرا، جہڑا انبروں سٹدا توڑ تارے ۔ گھا لکھ جو دلے دے دکھڑے دے، لکھن پیاریاں نوں جویں یار پیارے ۔ (فرش ہویا=دھرتی تے لیٹ گیا) 249. رانجھے دا اتر لکھنا لکھیا ایہہ جواب رنجھیٹڑے نے، جدوں جیؤ وچّ اوس دے شور پئے ۔ اوسے روز دے اسیں فقیر ہوئے، جس روز دے حسن دے چور ہوئے ۔ پہلے دعا سلام پیاریاں نوں، مجھو واہ فراقَ دے بوڑ ہوئے ۔ اساں جان تے مال درپیش کیتا، اٹی لگڑی پریت نوں توڑ گئے ۔ ساڈی ذات صفات برباد کرکے، لڑ کھیڑیاں دے نال جوڑ گئے ۔ آپ ہسّ کے ساہرے ملیونے، ساڈے نیناں دا نیر نکھوڑ گئے ۔ آپ ہو محبوب جا سطر بیٹھے، ساڈے روپ دا رسا نچوڑ گئے ۔ وارث شاہ میاں ملیاں واہراں تھوں، دھڑویل ویکھو زورو زور گئے ۔ (درپیش کیتا=حاضر کر دتا، اٹی=پکی، سوت دی اٹی وانگو اک دوجی وچّ پھسائی ہوئی، اٹیاں نوں آپو وچ پھساؤن دا اک خاص ڈھنگ ہندا ہے اتے اوہ سوکھیاں جدا نہیں ہندیاں، نکھوڑ گئے=ختم کر گئے) 250. اتر رانجھے ولوں ساڈی خیر ہے چاہندے خیر تینڈی، پھر لکھو حقیقتاں ساریاں جی ۔ پاک ربّ تے پیر دی مہر باجھوں، کٹے کون مصیبتاں بھاریاں جی ۔ موجو چودھری دے پت چاک ہو کے، چوچک سیال دیاں کھولیاں چاریاں جی ۔ دغا دے کے آپ چڑھ جان ڈولی، چنچل-ہاریاں ایہہ کواریاں جی ۔ سپّ رسیاں دے کرن مار منتر، تارے دیندیاں نے ہیٹھ کھاریاں جی ۔ پیکے جٹاں نوں مار فقیر کرکے، لید ساہرے جائ گھمکاریاں جی ۔ آپ نال سہاگ دے جا رپن، پچھے لا جاون پچکاریاں جی ۔ سرداراں دے پتر فقیر کرکے، آپ ملدیاں جاں سرداریاں جی ۔ وارث شاہ نہ ہاردیاں اساں کولوں، راجے بھوج تھیں ایہہ نہ ہاریاں جی ۔ ( چنچل-ہاریاں=چلاک، کھاری=ٹوکری، گھمکاری=چرخے دی آواز، رپن=رجھّ جان، کھاریاں=ٹوکرے) 251. رانجھا اپنے دل نال رانجھے آکھیا لٹیں دی ہیر دولت، جرم گالیئے تاں اوہنوں جا لئیے ۔ اوہ ربّ دے نور دا خوان یغمہ شہدے ہوئکے رنگ وٹا لئیے ۔ اک ہوونا رہیا فقیر میتھوں، رہیا ایتنا وس سو لا لئیے ۔ مکھن پالیا چیکنا نرم پنڈا، ذرا خاک دے وچّ رما لئیے ۔ کسے جوگی تھیں سکھیئے سحر کوئی، چیلے ہوئکے کنّ پڑوا لئیے ۔ اگے لوکاں دے جھگڑے بال سیکے، ذرا اپنے نوں چنگ لا لئیے ۔ اگے جھنگ سیالاں دا سیر کیتا، ذرا کھیڑیاں نوں جھوک لا لئیے ۔ اوتھے خدی گمان منظور ناہیں، سر ویچیئے تاں بھیت پا لئیے ۔ وارث شاہ محبوب نوں تدوں پائیے، جدوں اپنا آپ گوا لئیے ۔ (جرم=جنم، خان یغمہ=سدا برت، سحر=جادو، جھوک=عارضی ڈیرہ) 252. رانجھے دا جوگی بنن دا ارادہ بجھی عشقَ دی اگّ نوں واؤ لگی، سماں آیا ہے شوق جگاونے دا ۔ بالناتھ دے ٹلے دا راہ پھڑیا، متا جاگیا کنّ پڑاونے دا ۔ پٹے پال ملائیاں نال رکھے، وقت آیا ہے رگڑ مناونے دا ۔ جرم کرم تیاگ کے ٹھان بیٹھا، کسے جوگی دے ہتھ وکاونے دا ۔ بندے سوئنے دے لاہ کے چائ چڑھیا، کنّ پاڑ کے مندراں پاونے دا ۔ کسے ایسے گردیو دی ٹہل کریئے، سحر دسّ دے رنّ کھسکاونے دا ۔ وارث شاہ میاں ایہناں عاشقاں نوں، فکر ذرا نہ جند گواونے دا ۔ (متا جاگیا=ارادہ ہویا) 253. رانجھے دا ہوکا ہوکا پھرے دندا پنڈاں وچّ، سارے آؤ کسے فقیر جے ہوونا جے ۔ منگ کھاونا کم نہ کاج کرنا، نہ کو چارنا تے نہ ہی چوونا جے ۔ ذرا کنّ پڑائکے سواہ ملنی، گورو سارے ہی جگّ دا ہوونا جے ۔ نہ دہاڑ نہ کسب روزگار کرنا، ناڈھو شاہ پھر مفت دا ہوونا جے ۔ نہیں دینی ودھائی پھر جمدے دی، کسے موئے نوں مول نہ روونا جے ۔ منگ کھاونا اتے مسیت سونا، نہ کجھ بوونا تے نہ کجھ لوونا جے ۔ نالے منگنا تے نالے گھورنا ای، دیندار نہ کسے دا ہوونا جے ۔ خشی اپنی اٹھنا میاں وارث، اتے اپنی نیند ہی سوونا جے ۔ (دہاڑ=دہاڑی کرنی،مزدوری کرنی، کسب=کم، بوونا=بیجنا، لوونا=وڈھنا) 254. ٹلے جاکے جوگی نال رانجھے دی گلّ بات ٹلے ذائقے جوگی دے ہتھ جوڑے، سانوں اپنا کرو فقیر سائیں ۔ تیرے درس دیدار دے دیکھنے نوں، آیاں دیس پردیس میں چیر سائیں ۔ صدق دھار کے نال یقین آیا، اسیں چیلڑے تے تسیں پیر سائیں ۔ بادشاہ سچا ربّ عالماں دا، فقر اوس دے ہین وزیر سائیں ۔ بناں مرشداں راہ نہ ہتھ آوے، ددھ باجھ نہ ہووے ہے کھیر سائیں ۔ یاد حق دی صبر تسلیم نہچا، تساں جگ دے نال کی سیر سائیں ۔ فقر کل جہان دا آسرا ہے، تابہ فقر دی پیر تے میر سائیں ۔ میرا ماؤں نہ باپ نہ ساک کوئی، چاچا تایا نہ بھین نہ ویر سائیں ۔ دنیاں وچّ ہاں بہت اداس ہویا، پیروں ساڈیوں لاہ زنجیر سائیں ۔ تینوں چھڈّ کے جاں میں ہور کس تھے، نظر آنودا ظاہرا پیر سائیں ۔ (نہچا=یقین، سیر=سانجھیداری، سانجھ، تھے=کتھے،کہڑی تھاں) 255. ناتھ ناتھ دیکھ کے بہت ملوک چنچل، اہل تبھا تے سوہنا چھیل منڈا ۔ کوئی حسن دی کھان ہشناک سندر، اتے لاڈلا ماaں تے باپ سندا ۔ کسے دکھ توں رس کے اٹھ آیا، اکے کسے دے نال پے گیا دھندا ۔ ناتھ آکھدا دسّ خاں سچ مینتھے، توں ہیں کہڑے دکھ فقیر ہندا ۔ (اہل تباء=روح والا، ہشناک=شقین، دھندا=جھگڑا) 256. تتھا ایہہ جگ مقام فنا دا ہے، سبھا ریت دی کندھ ایہہ جیونا ہے ۔ چھاؤں بدلاں دی عمر بندیاں دی، عزرائیل نے پاڑنا سیونا ہے ۔ اج کلھ جہان دا سہج میلہ، کسے نت نہ حکم تے تھیونا ہے ۔ وارث شاہ میاں انت خاک ہونا، لکھ آب-ہیات جے پیونا ہے ۔ 257. تتھا ہتھ کنننا پہنچیاں فب رہیاں، کنی چھنکدے سوہنے بندڑے نے ۔ منجھ پٹ دیاں لنگیاں کھیس اتے، سر بھنے پھلیل دے جنڈڑے نے ۔ سر کچکے باریاندار چھلے، کجل بھنڑے نین نچندڑے نے ۔ کھان پین پہرن سروں ماپیاں دے، تساں جہے فقیر کیوں ہندڑے نے ۔ ( کچکے=چھوٹے کنڈلدار وال، نچندڑے=نچدے) 258. تتھا خواب رات دا جگّ دیاں سبھ گلاں، دھن مال نوں مول نہ جھوریئے جی ۔ پنج بھوت وکار تے ادر پاپی، نال صبر سنتوکھ دے پوریئے جی ۔ اشن سیت دکھ سکھ سامان جاپے، جہے شال مشرو تہے بھوریئے جی ۔ بھو آتما وس رس کس تیاگے، ایویں گورو نوں کاہِ وڈوریئے جی ۔ (پنج بھوت=1. اگّ، 2. پانی، 3. مٹی، 4. ہوا، 5. اکاش، انھاں وچّ خرابی نال وکار جاں خرابی پے جاندی ہے، ادر=پیٹ، اشن=گرمی، سیت=ٹھنڈ،سردی، سامان=برابر، مشرو=ریشم، مسلمان سرھا وچ ریشم پہننا منع ہے پر اس وچّ کجھ سوتی دھاگے پا لئے جاندے ہن ۔ایتھے ریشم، گرم بھورا اتے شال نوں برابر جاں اک سامان جانن ولّ اشارہ ہے، وس، رس، کس= دکھ سکھ، وڈوریئے=بدنام کرنا) 259. تتھا بھوگ بھوگنا ددھ تے دہیں پیویں، پنڈا پال کے رات دہوں دھوونا ہیں ۔ کھری کٹھن ہے فقر دی واٹ جھاگن، مونہوں آکھ کے کاہ وگوونا ہیں ۔ واہیں ونجھلی تریمتاں نت گھوریں، گائیں مہیں ولائکے چوونا ہنے ۔ سچ آکھ جٹا کہی بنی تینوں، سواد چھڈّ کے کھیہہ کیوں ہوونا ہیں ۔ (بھوگ بھوگنا=سواد ماننے، واٹ=راہ، جھاگنا=ترنا، وگوونا= ناس کرنا) 260. رانجھا جوگی چھڈّ جہان فقیر ہوئے، ایس جگّ وچّ بہت خواریاں نے ۔ لین دین تے دغا انیاں کرنا، لٹ گھسٹ تے چوریاں یاریاں نے ۔ اوہ پرکھ نربان پد جا پہنچے، جنہاں پنجے ہی اندریاں ماریاں نے ۔ جوگ دیہو تے کرو نہال مینوں، کیہیاں جیؤ تے گھنڈیاں چاڑھیاں نے ۔ ایس جٹ غریب نوں تار اوویں، جویں اگلیاں سنگتاں تاریاں نے ۔ وارث شاہ میاں رب شرم رکھے، جگّ وچّ مسیبتاں بھاریاں نے ۔ (نربان=نروان، مکتی، جیؤ تے گھنڈھیاں چاڑھیاں=ناراضگی) 261. ناتھ مہاں دیوَ تھوں جوگ دا پنتھ بنیاں، کھری کٹھن ہے جوگ مہم میاں ۔ کوڑا بکبکا سواد ہے جوگ سندا، جہی گھول کے پیونی نمّ میاں ۔ 'جہاں سن سمادھ کی منڈلی ہے،' اتے جھوٹنا ہے رمّ جھمّ میاں ۔ تہاں بھسم لگائکے بھسم ہونا، پیش جائے ناہیں غرب ڈمھ میاں ۔ (غرب=غرور، ڈمھ=فریب،پکھنڈ) 262. رانجھا تسیں جوگ دا پنتھ بتاؤ سانوں، شوق جاگیا حرف نگینیاں دے ۔ ایس جوگ دے پنتھ وچّ آ وڑیاں، چھپن عیب صواب کمینیاں دے ۔ حرص اگّ تے صبر دا پوے پانی، جوگ ٹھنڈ گھتے وچّ سینیاں دے ۔ ہک فقر ہی رب دے رہن ثابت، ہور تھڑکدے اہل کھزینیاں دے ۔ تیرے دوار تے آن محتاج ہوئے، اسیں نوکر ہاں باجھ مہینیاں دے ۔ تیرا ہوئِ فقیر میں نگر منگاں، چھڈاں وعدے اےنہاں روزینیاں دے ۔ (صواب=پنّ، حرص=لالچ،تمھاں، اہل کھزینا=خزانے دے مالک، روزینہ=اک دن دی مزدوری) 263. ناتھ ایس جوگ دے وعدے بہت اوکھے، ناد انہت تے سنّ وجاونا وو ۔ جوگی جنگم گودڑی جٹا دھاری، منڈی نرملا بھیکھ وٹاونا وو ۔ تاڑی لائکے ناتھ دا دھیان دھرنا، دسویں دوار ہے ساس چڑھاونا وو ۔ جمے آئے دا ہرخ تے سوگ چھڈے، نہیں مویاں گیاں پچھوتاونا وو ۔ ناؤں فقر دا بہت آسان لینا، کھرا کٹھن ہے جوگ کماونا وو ۔ دھو دھائکے جٹاں نوں دھوپ دینا، سدا انگ ببھوت رماونا وو ۔ ادیان واسی جتی ستی جوگی، جھات استری تے ناہیں پاونا وو ۔ لکھ خوبصورت پری حور ہووے، ذرا جیؤ ناہیں بھرماونا وو ۔ کند مول تے پوست افیم بجیا، نشہ کھائکے مست ہو جاونا وو ۔ جگ امب خیال ہے سپن ماتر، ہو کملیاں ہوش بھلاونا وو ۔ گھتّ مندراں جنگلاں وچّ رہنا، بین کنگ تے سنکھ وجاونا وو ۔ جگن ناتھ گوداوری گنگ جمنا، سدا تیرتھاں تے جا نھاونا وو ۔ میلے سدھاں دے کھیلناں دیس پچھم، نواں ناتھاں دا درشن پاونا وو ۔ کام کرودھ تے لوبھ ہنکار مارن، جوگی خاک در خاک ہو جاونا وو ۔ رناں گھوردا گانودا پھریں وحشی، تینوں اؤخڑا جوگ کماونا وو ۔ وارث جوگ ہے کم نراسیاں دا ،تساں جٹاں کی جوگ تھوں پاونا وو ۔ (انہت ناد=بنا پھوک مارے وجن والا نرسنگا، جنگم=گھنٹی وجاؤن والے، منڈی=گھون مون، نرملا=سادھاں دا اک پنتھ، ہرکھ= خوشی، ادیان واسی=شہر توں دور جنگل وچّ ڈیرہ لاؤن والے، رماونا=لاؤنا، کند مول=جڑھاں آدی، بجیا=بھنگ،سکھا، نراسے=بیاسے،ناؤمید) 264. رانجھا تساں بخشنا جوگ تاں کرو کرپا، دان کردیاں ڈھل نال لوڑیئے جی ۔ جہڑا آس کرکے ڈگے آن دوارے، جیؤ اوس دا چا نہ توڑیئے جی ۔ صدق بنھ کے جہڑا چرن لگے، پار لائیے وچّ نہ بوڑیئے جی ۔ وارث شاہ میاں جیندا کوئی ناہیں، مہر اوس تھوں نہ وچھوڑیئے جی ۔ (جیندا=جسدا، دوارے آ ڈگے=در تے آ کے بینتی کرے) 265. ناتھ گھوڑا صبر دا ذکر دی واگ دے کے، نفس مارنا کم بھجنگیاں دا ۔ چھڈّ زراں تے حکم فقیر ہوون، ایہہ کم ہے ماہنوناں چنگیاں دا ۔ عشقَ کرن تے تیغ دی دھار کپن، نہیں کم ایہہ بھکھیاں ننگیاں دا ۔ جہڑے مرن سو فقر تھیں ہو واقف، نہیں کم ایہہ مرن تھیں سنگیاں دا ۔ ایتھے تھاں ناہیں اڑبنگیاں دا، فقر کم ہے سراں تھوں لنگھیاں دا ۔ شوق مہر تے صدق یقین باجھوں، کیہا فائدہ ٹکڑیاں منگیاں دا ۔ وارث شاہ جو عشقَ دے رنگ رتے، کندی آپ ہے رنگ دیاں رنگیاں دا ۔ (نفس=ہؤمے،بھیڑا من، بھجنگی=سپّ،کالا ناغ، ماہنوناں=مرداں، تیغ= تلوار، اڑبنگے=اڑب، کندی=کپڑیاں دے وٹّ کڈھن والا جنتر) 266. تتھا جوگ کرے سو مرن تھیں ہوئِ استھر، جوگ سکھیئے سکھنا آیا ای ۔ نہچا دھار کے گورو دی سیوَ کریئے، ایہہ ہی جوگیاں دا فرمایا ای ۔ نال صدق یقین دے بنھ تقویٰ، دھنے پتھروں ربّ نوں پایا ای ۔ سنسے جیؤ ملین دے نشٹ کیتے، ترت گورو نے ربّ وکھایا ای ۔ بچہ سنّ جو وچّ قلبوت خاکی، سچے ربّ نے تھاؤں بنایا ای ۔ وارث شاہ میاں 'ہماں اوست' جاپے، سرب-مئیب بھگوان نوں پایا ای ۔ (استھر=پکے پیریں، تقویٰ=پرہیزگاری، سنسے=فکر،شک، ملین=گندہ، نشٹ=ختم، ہماں اوست=اوہ (ربّ) سبھ کجھ ہے) 267. تتھا مالا منکیاں وچّ جیوں اک دھاگہ، تویں سرب کے بیچ سمائِ رہیا ۔ سبھا جیواں دے وچّ ہے جان وانگو، نشہ بھنگ افیم وچّ آئِ رہیا ۔ جویں پتریں مہندیؤں رنگ رچیا، تویں جان جہان وچّ آئِ رہیا ۔ جویں رقت سریر وچّ ساس اندر، تویں جوت میں جوت سمائِ رہیا ۔ رانجھا بنھ کے خرچ ہے مگر لگا، جوگی اپنا زور سبھ لائِ رہیا ۔ تیرے دوار جوگا ہو رہیا ہاں میں، جٹّ جوگی نوں گیان سمجھائِ رہیا ۔ وارث شاہ میاں جہنوں عشقَ لگا، دین دنی دے کم تھیں جائ رہیا ۔ (سرب=ساریاں، پتریں=پتیاں وچّ، رقت=لہو، خرچ بنھ کے=پکے ارادے نال) 268. رانجھے تے ناتھ دا مہربان ہونا اتے چیلیاں دے طعنے جوگی ہو لاچار جاں مہر کیتی، تدوں چیلیاں بولیاں ماریاں نی ۔ جیبھاں سان چڑھائکے گرد ہوئے، جویں تکھیاں تیز کٹاریاں نی ۔ دیکھ سوہنا روپ جٹیٹڑے دا، جوگ دین دیاں کرن تیاریاں نی ۔ ٹھرک منڈیاں دے لگے جوگیاں نوں، متاں جنہاں دیاں ربّ نے ماریاں نی ۔ جوگ دین نہ مول نمانیاں نوں، جنہاں کیتیاں محنتاں بھاریاں نی ۔ وارث شاہ خوشامد اے سہنیاں دی، گلاں حق دیاں نہ نرواریاں نی ۔ (سان چڑھاکے=تکھی کرکے، نروار=فرق،وکھ وکھ کرنا، خوشامد= چاپلوسی) 269. ناتھ دا چیلیاں نوں اتر غیبت کرن بیگانڑی تائت اوگن، ستے آدمی ایہہ گنھاگار ہندے ۔ چور کرتگھن چغل تے جھوٹھ-بولے، لوتی لاونا ستواں یار ہندے ۔ اساں جوگ نوں گل نہیں بنھ بہنا، تسیں کاس نوں ایڈ بے زار ہندے ۔ وارث جنہاں امید نہ تانگ کائی، بیڑے تنھاں دے عاقبت پار ہندے ۔ (غیبت=چغلی،نندا، تائت=تابع داری،کرتگھن=کسے دے کیتے نوں بھل جان والا، اساں جوگ نوں گل نہیں بنھ رکھنا=میں جوگ تہانوں ہی دے دینا ہ، اپنے کول نہیں رکھی رکھنا) 270. چیلیاں نے غصہ کرنا رل چیلیاں کاوشاں کیتیاں نے، بال ناتھ نوں پکڑ پتھلیو نے ۔ چھڈّ دوار اکھاڑ بھنڈار چلے، جا رند تے واٹ سبھ ملیو نے ۔ سیلھیاں ٹوپیاں مندراں سٹ بیٹھے، موڑ گودڑی ناتھ تھے گھلیو نے ۔ وارث رب بخیل نہ ہوئے میرا، چارے راہ نصیب دے ملیو نے ۔ (کاوشاں=دشمنی، دوار اکھاڑ بھنڈار چلے=ڈیرہ چھڈّ کے تر چلے، رند=کھیتاں وچوں سدھا راہ، بخیل=ایرکھالو،کنجوس) 271. رانجھا سننجا لوک بخیل ہے باب مینڈے، میرا ربّ بخیل نہ لوڑیئے جی ۔ کیجے غور تے کم بنا دجے، ملے دلاں نوں نہ وچھوڑیئے جی ۔ ایہہ حکم تے حسن نہ نت رہندے، نال عاجزاں کرو نہ زوریئے جی ۔ کوئی کم غریب دا کرے ضایع، سگوں اوس نوں ہٹکیئے ہوڑیئے جی ۔ بیڑا لدیا ہووے مسافراں دا، پار لائیے وچّ نہ بوڑیئے جی ۔ زمیں نال نہ ماریئے پھیر آپے، ہتھیں جنہاں نوں چاڑھیئے گھوڑیئے جی ۔ بھلا کردیاں ڈھل نہ مول کریئے، قصہ طول دراز نہ ٹوریئے جی ۔ وارث شاہ یتیم دی غور کریئے، ہتھ عاجزاں دے نال جوڑیئے جی ۔ (سننجا لوک=سارے لوک، باب مینڈے=میرے واسطے، طول دراز=لمبا چوڑا، ہتھ جوڑیئے=مدد کریئے) 272. ناتھ دھروں ہندڑے کاوشاں ویر آئے، بریاں چغلیاں دھروہ بخیلیاں وو ۔ مینوں ترس آیا دیکھ زہد تیرا، گلاں مٹھیآں بہت رسیلیاں وو ۔ پانی ددھ وچوں کڈھ لین چاتر، جدوں چھلّ کے پاؤندے تیلیاں وو ۔ گورو دبکیا مندراں جھبّ لیاؤ، چھڈّ دیہو گلاں انکھیلیاں وو ۔ نہیں ڈرن ہن مرن تھیں بھور عاشق، جنہاں سولیاں سراں تے سیلیاں وو ۔ وارث شاہ پھر ناتھ نے حکم کیتا، کڈھ اکھیاں نیلیاں پیلیاں وو ۔ (کاوش=دشمنی،ویر، زہد=پرہیزگاری) 273. چیلیاں نے ناتھ دا حکم منّ لینا چیلیاں گورو دا حکم پروان کیتا، جائ سرگ دیاں مٹیاں میلیاں نے ۔ سبھا تنّ سو سٹھّ جاں بھویں تیرتھ، واچ گراں دے منتراں کیلیاں نے ۔ نویں ناتھ بونجڑا بیر آئے، چونسٹھ جوگناں نال رسیلیاں نے ۔ چھ جتی تے دسے اوتار آئے، وچّ آب ہیات دے جھیلیاں نے ۔ (میلیاں=اکٹھیاں کیتیاں، واچ کے=پڑھ کے، نویں=نوں، بونجڑا= بونجا، چونسٹھ جوگنی=درگا دیوی دیاں چونہٹ سہیلیاں، دس اوتار= وشنوں دے دس اوتار ایہہ ہن:-1. رام، 2. کرشن، 3. بدھ، 4. نر سنگھ، 5.وامن، 6. مچھّ، 7. کچھپ، 8. برھا، 9. پرس رام 10. کلکی) 274. چیلیاں نے رانجھے لئی تیار کیتیاں مندراں لیاندیاں دن چار بنائِ سکائ مندراں، بال ناتھ دی نظر گزاریا نے ۔ غصے نال وگاڑ کے گلّ ساری، ڈردے گورو تھیں چا سواریا نے ۔ زوراوراں دی گلّ ہے بہت مشکل، جان بجھ کے بدی وساریا نے ۔ گورو کیہا سو اےنہاں پروان کیتا، نرداں پٹھیاں تے بازی ہاریا نے ۔ گھٹ وٹ کے کرودھ نوں چھما کیتا، کائی موڑ کے گلّ نہ ساریا نے ۔ لیائ استرہ گورو دے ہتھ دتا، جوگی کرن دی نیت چا دھاریا نے ۔ وارث شاہ ہن حکم دی پئی پھیٹی، لکھ ویریاں دھک کے ماریا نے ۔ (نظر گزاریا=بال ناتھ نوں پیش کیتیاں، چھما کیتا=معاف کیتا، نرداں=کوڈیاں، بازی=شطرنج، پھیٹی=دھکہ، اوٹھ اتے گھوڑے دے پیٹ دا روگ جہدے نال اوہ مر جاندے ہن، چھل کے تیلے=پچھلے زمانے وچّ دودھ وچّ رلائے پانی نوں دیکھن لئی، کانے نوں چھل کے جو گدا اندروں نکلے اوہدیاں لمبیاں لمبیاں نلکیاں دودھ وچّ لٹکا دندے اتے دودھ وچوں پانی گدے وچّ چڑھ جاندا) 275. بال ناتھ نے رانجھے نوں جوگ دینا بال ناتھ نے سامھنے سدّ دھیدو، جوگ دین نوں پاس بہالیا سو ۔ روڈ بھوڈ ہویا سواہ ملی منہ تے، سبھو کوڑمے دا ناؤں گالیا سو ۔ کنّ پاڑکے جھاڑ کے لوبھ بودے، اک پلک وچّ منّ وکھالیا سو ۔ جویں پتراں تے کرے مہر جننی، جاپے ددھ پوا کے پالیا سو ۔ چھار انگ رمائ سر منّ اکھیں، پا مندراں چا نوالیا سو ۔ خبراں کل جہان وچّ کھنڈ گئیاں، رانجھا جوگیڑا سار وکھالیا سو ۔ وارث شاہ میاں سنیار وانگوں، جٹ پھیر مڑ بھنّ کے گالیا سو ۔ (کنّ پاڑن=کنّ پاڑن نال کامک ریجھاں جاندیاں لگدیاں ہن، جننی=ماں، چھار=سواہ، نوالیا سو=بخشش کیتی، سار وکھالیا= اپنی شرن وچّ لے لیا) 276. رانجھے نوں جوگی نے نصیحت دینی دتی دیکھیا رب دی یا دسی، گر جوگ دے بھیت نوں پائیے جی ۔ نہا دھوئ پربھات وبھوت ملیئے، چائ کسوت انگ وٹائیے جی ۔ سنگی پھاہڑی کھپری ہتھ لے کے، پہلے ربّ دا ناؤں دھیائیئے جی ۔ نگر الکھ جگائکے جا وڑیئے، پاپ جان جے ناد وجائیے جی ۔ سکھی دوار وسے جوگی بھیکھ مانگے، دئیے دعا اسیس سنائیئے جی ۔ اسی بھانت سوں نگر دی بھیکھ لے کے، مست لٹکدے دوار کو آئیے جی ۔ وڈی ماؤں ہے جان کے کرو نسچا، چھوٹی بھین مثال کرائیے جی ۔ وارث شاہ یقین دی کلھا پہدی، سبھو ستّ ہے ستّ ٹھہرائیے جی ۔ (پربھات=سویرے، کسوت=کپڑے،پوشاک، کلھا=کلا، ٹوپی) 277. رانجھا ناتھ اگے وٹر گیا رانجھا آکھدا مگر نہ پوو میرے، کدی قہر دے واک ہٹائیے جی ۔ گورو مت تیری سانوں نہیں پنہدی، گل گھٹّ کے چائ لنگھائیے جی ۔ پہلے چیلیاں نوں چا ہیز کریئے، پچھوں جوگ دی ریت بتائیے جی ۔ اک وار جو دسنا دسّ چھڈو، گھڑی گھڑی نہ گورو اکائیے جی ۔ کرتوت جے ایہا سی سبھ تیری، منڈے ٹھگ کے لیک نال لائیے جی ۔ وارث شاہ شاگرد تے چیلڑے نوں، کوئی بھلی ہی مت سکھائیئے جی ۔ (ہیز=خسی،ہیجڑا) 278. ناتھ کہے ناتھ رنجھیٹیا سمجھ بھائی، سر چائیوئی جوگ بھروٹڑی نوں ۔ الکھ ناد وجائکے کرو نسچا، میل لیاونا ٹکڑے روٹڑی نوں ۔ اسیں مکھ آلود نہ جوٹھ کریئے، چار لیاویئے اپنی کھوتڑی نوں ۔ وڈی ماؤں برابر جاننی ہے، اتے بھین برابراں چھوٹڑی نوں ۔ جتی ستی نمانیاں ہو رہیئے، ثابت رکھیئے ایس لنگوٹڑی نوں ۔ وارث شاہ میاں لے کے چھری کائی، وڈھّ دور کریں ایس بوٹڑی نوں ۔ (بھروٹڑی=گٹھڑی، میل لیاؤنا=منگ لیاؤنا، آلود=گندہ، جتی=لنگ بھکھ تے قابو رکھن ولا فقیر، ستی=لنگوٹے دا ست قایم رکھن والا) 279. رانجھا ثابت ہوئے لنگوٹڑی سنیں ناتھا، کاہے جھگڑا چائ اجاڑدا میں ۔ جیبھ عشقَ تھوں رہے جے چپ میری، کاہے ایڈڑے پاڑنے پاڑدا میں ۔ جیؤ مار کے رہن جے ہوئے میرا، ایڈے معاملے کاسنوں دھاردا میں ۔ ایس جیؤ نوں نڈھڑی موہ لیتا، نت فقر دا ناؤں چتاردا میں ۔ جے تاں مست اجاڑ وچّ جا بہندا، مہیں سیالاں دیاں کاسنوں چاردا میں ۔ سر روڑ کرائِ کیوں کنّ پاٹن، جے تاں کبر ہنکار نوں ماردا میں ۔ جے میں جاندا ہسنوں منع کرنا، تیرے ٹلے 'تے دھار نہ ماردا میں ۔ جے میں جاندا کنّ توں پاڑ مارو، ایہہ مندراں مول نہ ساڑدا میں ۔ اکے کنّ سوار دے پھیر میرے، اکے گھتوں ڈھلیت سرکار دا میں ۔ ہور وعدہ فکر نہ کوئی مینتھے، وارث رکھدا ہاں غم یار دا میں ۔ (ڈھلیت=سپاہی،چوکیدار) 280. ناتھ کھائِ رزق حلال تے سچ بولیں، چھڈّ دے توں یاریاں چوریاں وو ۔ اوہ چھڈّ تقصیر معاف تیری، جہڑیاں پچھلیاں صفاں نکھوریاں وو ۔ اوہ چھڈّ چالے گوارپنے والے، چنی پاڑ کے گھتیو موریاں وو ۔ پچھا چھڈّ جٹا لیا سانبھ خصمہ، جہڑیاں پاڑیؤں کھنڈ دیاں بوریاں وو ۔ جوئ راہکاں جوترے لا دتے، جہڑیاں ارلیاں بھنیاں دھوریاں وو ۔ دھو دھائ کے مالکاں ورت لئیاں، جہڑیاں چاٹیاں کیتیوں کھوریاں وو ۔ رلے وچّ تیں ریڑھیا کم چوریں، کوئی خرچیاں ناہیؤں بوریاں وو ۔ چھڈّ سبھ بریائیاں خاک ہو جا، نہ کر نال جگت دے زوریاں وو ۔ تیری عاجزی عجز منظور کیتے، تاں میں مندراں کنّ وچّ سوریاں وو ۔ وارث شاہ نہ عادتاں جاندیاں نے، بھانویں کٹیئے پوریاں پوریاں وو ۔ (صفاں نگھوریاں=ماڑے کم، راہک=واہک،حل واہن والا کرسان، کھوریاں=کھرلیاں، بوریاں=رقماں، سوریاں=ارداس کرکے پائیاں) 281. رانجھا ناتھا جیوندیاں مرن ہے کھرا اوکھا، ساتھوں ایہہ نہ وعدے ہوونے نی ۔ اسیں جٹ ہاں ناڑیاں کرن والے، اساں کچکڑے نہیں پروونے نی ۔ ایویں کنّ پڑائکے خوار ہوئے، ساتھوں نہیں ہندے ایڈے روونے نی ۔ ساتھوں کھپری ناد نہ جان سامبھے، اساں ڈھگے ہی انت نوں جوونے نی ۔ رناں نال جو ورجدے چیلیاں نوں، اوہ گورو نہ بنھ کے چوونے نی ۔ ہسّ کھیڈنا تساں چا منع کیتا، اساں دھونئیں دے گوہے کہے ڈھوونے نی ۔ وارث شاہ کی جانیئے انت آخر، کھٹے چوونے کہ مٹھے چوونے نی ۔ (کھرا=بہت، ناڑیاں=ہرنالیاں، کچکڑے=کچ دے منکے، ورجدے= روکدے، کھٹے=کوڑے، مٹھے=اصیل) 282. ناتھ چھڈّ یاریاں چوریاں دغا جٹا بہت اؤکھیا ایہہ فقیریاں نی ۔ جوگ جالنا سار دا نگلنا ہے، اس جوگ وچّ بہت زہیریاں نی ۔ جوگی نال نصیحتاں ہو جاندے، جویں اٹھ دے نکّ نکیریاں نی ۔ تومبا سمرنا کھپری ناد سنگی، چمٹا بھنگ نلیئیر زنجیریاں نی ۔ چھڈ تریمتاں دی جھاک ہوئِ جوگی، فقر نال جہان کی سیریاں نی ۔ وارث شاہ ایہہ جٹ فقیر ہویا، نہیں ہندیاں گدھے تھوں پیریاں نی ۔ (سار=لوہا، زہیری=اوکھیائی، نکیری=نکیل، نلیئیر=ناریئل، سمرنا=مالا، جھاک=آس) 283. رانجھا سانوں جوگ دی ریجھ تدوکنی سی، جدوں ہیر سیال محبوب کیتے ۔ چھڈ دیس شریک کبیلڑے نوں، اساں شرم دا ترک ہجوب کیتے ۔ رل ہیر دے نال سی عمر جالی، اساں مزے جوانی دے خوب کیتے ۔ ہیر چھتیاں نال میں مسّ بھنا، اساں دوہاں نے نشے مرغوب کیتے ۔ ہویا رزق اداس تے گل ہلی، ماپیاں ویاہ دے چا اسلوب کیتے ۔ دہاں کنڈ دتی بھویں بری سائت، نال کھیڑیاں دے منسوب کیتے ۔ پیا وقت تاں جوگ وچّ آن پھاتھے، ایہہ وعدے آن مطلوب کیتے ۔ ایہہ عشقَ نہ ٹلے پیغمبراں تھوں، تھوتھے عشقَ تھیں ہڈّ عیوب کیتے ۔ عشقَ نال فرزند عزیز یوسف، نعرے درد دے بہت یعقوب کیتے ۔ ایس زلف زنجیر محبوب دی نے، وارث شاہ جہے مجزوب کیتے ۔ (ہجوب=پردے، اسلوب=طریقے،وطیرہ، نشے مرغوب کیتے=موجاں مانیاں، منسوب کیتے=منگنی کر دتی، پھاتھے=پھس گئے، مطلوب= چاہ،منگ، فرزند=پتر، مجزوب=رب دے دھیان وچّ ڈبا چپ چاپ فقیر) 284. بال ناتھ نے درگاہ اندر عرض کیتی ناتھ میٹ اکھاں درگاہ اندر، نالے عرض کردا نالے سنگدا جی ۔ درگاہ لاؤبالی ہے حق والی، اوتھے آدمی بولدا ہنگدا جی ۔ زمیں اتے اسمان دا وارسی توں، تیرا وڈا پسار ہے رنگ دا جی ۔ رانجھا جٹّ فقیر ہو آن بیٹھا، لاہ آسرا نام تے ننگ دا جی ۔ سبھ چھڈیاں بریائیاں بنھ تقویٰ، ناہ آسرا ساک تے انگ دا جی ۔ مار ہیر دے نیناں نے خوار کیتا، لگا جگر وچّ تیر کھدنگ دا جی ۔ ایس عشقَ نے مار حیران کیتا، سڑ گیا جیوں انگ پتنگ دا جی ۔ کنّ پاڑ منائکے سیس داڑھی، پیئے بہہ پیالڑا بھنگ دا جی ۔ جوگی ہو کے دیس تیاگ آیا، رزق روہی جیوں کونج کلنگ دا جی ۔ تسیں ربّ غریب مہمان نواز صاحب، سوال سننا ایس ملنگ دا جی ۔ کیکوں حکم ہے کھولھ کے کہو اصلی، رانجھا ہو جوگی ہیر منگدا جی ۔ پنجاں پیراں درگاہ وچّ عرض کیتی، دیؤ فقر نوں چرم پلنگ دا جی ۔ ہویا حکم درگاہ تھیں ہیر بخشی، بیڑا لا دتا اساں ڈھنگ دا جی ۔ وارث شاہ ہن جنہاں نوں رب بخشے، تنھاں نال کی محکمہ جنگ دا جی ۔ (لاؤبالی=بے پرواہ، ننگ=شرم ہیا، پتنگ=پتنگا،پروانہ، کلنگ= لمڈھینگ، چرم=کھلّ، پلنگ=چیتا، ڈھنگ=پیکھڑ جو رک رک کے چلن لئی مجبور کردا ہے) 285. ناتھ ناتھ کھولھ اکھیں کیہا رانجھنے نوں، بچہ جاہ تیرا کم ہویا ای ۔ پھل آن لگا اوس بوٹڑے نوں، جہڑا وچّ درگاہ دے بویا ای ۔ ہیر بخش دتی سچے رب تینوں، موتی لال دے نال پروئیا ای ۔ چڑھ دوڑ کے جت لے کھیڑیاں نوں، بچہ سؤن تینوں بھلا ہویا ای ۔ قمر کسّ اداسیاں بنھ لئیاں، جوگی ترت تیار وی ہویا ای ۔ خوشی دے کے کرو وداع مینوں، ہتھ بنھ کے آن کھلویا ای ۔ وارث شاہ جاں ناتھ نے وداع کیتا، ٹلیوں اتردا پترا ہویا ای ۔ (سؤن=شگن) 286. رانجھا ٹلے تو تر پیا جوگی ناتھ تھوں خوشی لے وداع ہویا، چھٹا باز جیوں تیز تراریاں نوں ۔ پلک جھلک وچّ کم ہو گیا اسدا، لگی اگّ جوگیلیاں ساریاں نوں ۔ مڑ کے دھیدو نے اک جواب دتا، اوہناں چیلیاں ہینسیاریاں نوں ۔ بھلے کرم جے ہون تاں جوگ پائیے، جوگ ملے نہ کرماں دے ماریاں نوں ۔ اسیں جٹّ انجان ساں پھس گئے، کرم کیتا سو اساں وچاریاں نوں ۔ وارث شاہ جاں اﷲ کرم کردا، حکم ہندا ہے نیک ستاریاں نوں ۔ (جوگیلا=نقلی جوگی، ہینسیارے=ہتیارے، کرم=بخشش) 287. تتھا جدوں کرم اﷲ دا کرے مدد، بیڑا پار ہو جائے نمانیاں دا ۔ لہنا قرض ناہیں بوہے جائ بہیئے، کیہا تان ہے اساں نتانیاں دا ۔ میرے کرم سولڑے آن پہنچے، کھیت جمیاں بھنیاں دانیاں دا ۔ وارث شاہ میاں وڈا وید آیا، سردار ہے سبھ سیانیاں دا ۔ 288. لوکاں دیاں گلاں جہڑے پنڈ 'چ آوے تے لوک پچھن، ایہہ جوگیڑا بالڑا چھوٹڑا نی ۔ کنیں مندراں ایس نوں نہ پھبن، ایہدے تیڑ نہ بنے لنگوٹڑا نی ۔ ستّ جرم کے حمیں ہیں ناتھ پورے، کدی واہیا ناہیں جوترا نی ۔ دکھ بھنجن ناتھ ہے نام میرا، میں دھنونتری وید دا پوترا نی ۔ جے کو اساں دے نال دم ماردا ہے، ایس جگ توں جائیگا اؤترا نی ۔ ہیرا ناتھ ہے وڈا گورو دیوَ لیتا، چلے اوس کا پوجنے چوترا نی ۔ وارث شاہ جو کوئی لئے خوشی ساڈی، دودھ پتراں دے نال سونترا نی ۔ (دھنونتری=وڈا وید،ہندو ویدگی دا پتاما، جرم=جنم، اؤترا= اؤنترا،بے اولاد، سونترا=اؤنترے دا الٹ،اؤلادوالا) 289. رانجھے نے چالے پا دتے دھائ ٹلیوں رند لے کھیڑیاں دا، چلیا مینہہ جیوں آنودا وٹھ اتے ۔ کعبہ رکھ متھے رب یاد کرکے، چڑھیا کھیڑیاں دی سجی گٹھّ اتے ۔ نشے نال جھلاردا مست جوگی، جویں سندری جھولدی اٹھ اتے ۔ چپی کھپری پھاہڑی ڈنڈا کونڈا، بھنگ پوست بدھے چا پٹھ اتے ۔ ایویں سرکدا آنودا کھیڑیاں نوں، جویں فوج سرکار دی لٹّ اتے ۔ بیراگ سنیاس جیوں لڑن چلے، رکھ ہتھ تلوار دی مٹھّ اتے ۔ وارث شاہ سلطان جیوں دوڑ کیتی، چڑھ آیا ای متھرا دی لٹّ اتے ۔ (وٹھ اتے=ورھن لئی چڑھدا ہے،، جھلاردا=جھولدا، لٹھ اتے=کسے تھاں نوں اگّ لاؤن لئی حملہ کرنا) 290. جوگی بن کے رانجھا رنگ پور آیا رانجھا بھیس وٹائکے جوگیاں دا اٹھ ہیر دے شہر نوں دھانودا اے ۔ بھکھا شیر جیوں دوڑدا مار اتے، چور وٹھ اتے جویں آنودا اے ۔ چا نال جوگی اوتھوں سرک ٹریا، جویں مینہہ اندھیر دا آنودا اے ۔ دیس کھیڑیاں دے رانجھا آ وڑیا، وارث شاہ اال بلانودا اے ۔ (مار=شکار، وٹھ=رات نوں دیکھی بھالی تھاں، االی=آجڑی) 291. آجڑی اتے رانجھے دے سوال جواب جدوں رنگ پور دی جوہ جا وڑیا، بھیڈاں چارے االی وچّ بار دے جی ۔ نیڑے آئکے جوگی نوں ویکھدا ہے، جویں نین ویکھن نین یار دے جی ۔ جھسّ چور تے چغل دی جیبھ وانگوں، گجھے رہن نہ دیدڑے یار دے جی ۔ چور یار تے ٹھگ نہ رہن گجھے، کتھے چھپدے آدمی کار دے جی ۔ تسیں کہڑے دیس دے فقر سائیں، سخن دسکھاں کھولھ نرواردے جی ۔ حمیں لنک باشی چیلے اگست منِ دے، حمیں پنچھی سمندروں پار دے جی ۔ باراں برس بیٹھے باراں برس پھردے، ملن والیاں دی کل تاردے جی ۔ وارث شاہ میاں چارے چک بھوندے، حمیں قدرتاں کوں دید ماردے جی ۔ (گجھے=لکے ہوئے، سخن=گلّ بات، نروار=کھولھ کے، چار چکّ=ساری دنیاں، دید مار دے=نظارے کردے) 292. آجڑی توں تاں چاک سیالاں دا ناؤں دھیدو، چھڈّ خچر پو کل ہنجار دے جی ۔ مجھیں چوچکے دیا جدوں چاردا سیں، نڈھی ماندا سیں وچّ بار جی ۔ تیرا میہنا ہیر سیال تائیں، عامَ خبر سی وچ سنسار دے جی ۔ نسّ جا ایتھوں مار سٹنیگے، کھیڑے اتّ چڑھے بھرے بھاردے جی ۔ دیس کھیڑیاں دے ذرا خبر ہووے، جان تخت ہزارے نوں مار دے جی ۔ بھجّ جا متاں کھیڑے لادھ کرنی، پیادے بنھ لے جان سرکار دے جی ۔ مار چور کر سٹنے ہڈّ گوڈے، ملک گور عذابِ قہار دے جی ۔ وارث شاہ جیوں گور وچّ ہڈّ کڑکن، گرزاں نال عاصی گنھاگار دے جی ۔ (خچر پو=مکاری،چلاکیاں، لادھ کرنی=جے خبر کر دتی، پیادے= سپاہی، عذابِ=دکھ تکلیف، بھار=اٹھ ہزار تولے دے وزن دا وٹا، قہار=قہر، عاصی=گناہ گار) 293. آجڑی نال رانجھے دی گلّ بات اجڑ چارنا کم پیغبراں دا، کیہا عمل شیطان دا تولیو ای ۔ بھیڈاں چار کے تہمتاں جوڑناں ایں، کیہا غضب فقیر تے بولیو ای ۔ اسیں فقر اﷲ دے ناگ کالے، اساں نال کی کوئلہ گھولیو ای ۔ واہی چھڈّ کے کھولیاں چاریاں نی، ہوئیوں جوگیڑا جیؤ جاں ڈولیو ای ۔ سچ منّ کے پچھانہ مڑ جاہ جٹا، کیہا کوڑ دا گھولنا گھولیو ای ۔ وارث شاہ ایہہ عمر نت کریں ضایع، شکر وچّ پیاز کیوں گھولیو ای ۔ (تہمتاں=اوجاں کولا گھولنا=دوش لاؤنا، شکر وچّ پیاز گھولنا= چنگے کم جاں چنگی وسط نوں وگاڑنا) 294. آجڑی اوے سنی چاکا سواہ لا منہ تے، جوگی ہوئکے نظر بھوا بیٹھوں ۔ ہیر سیال دا یار مشہور رانجھا، موجاں مان کے کنّ پڑوا بیٹھوں ۔ کھیڑے ویاہ لیائے منہ مار تیرے، ساری عمر دی لیک لوا بیٹھوں ۔ تیرے بیٹھیاں ویاہ لے گئے کھیڑے، داڑھی پرھے دے وچّ منا بیٹھوں ۔ منگ چھڈیئے نہ جے جان ہووے، ونی دتیاں چھڈ ہیا بیٹھوں ۔ جدوں ڈٹھوئی داؤ نہ لگے کوئی، بوہے ناتھ دے انت نوں جا بیٹھوں ۔ اک عمل نہ کیتوئی غافلا وو، ایویں کیمیاں عمر گوا بیٹھوں ۔ سر وڈھّ کر سن تیرے چا بیرے، جس ویلڑے کھیڑیں توں جا بیٹھوں ۔ وارث شاہ تریاق دی تھاں ناہیں، ہتھیں اپنے زہر توں کھا بیٹھوں ۔ (لیک لوا بیٹھاں=بدنامی کرا لئی، ونی=وہوٹی،بہو، ڈٹھوئی= دیکھیا، کیمیا=اکسیر،ایتھے ارتھ ہے قیمتی، بیرے=ٹوٹے، تریاق=توڑ،زہر نوں دور کرن دی دوا، تھاں=تھاہ،پتہ) 295. رانجھا ست جرم کے حمیں فقیر جوگی، نہیں نال جہان دے سیر میاں ۔ اساں سیلھیاں کھپراں نال ورتن، بھیکھ کھائکے ہوناں وہیر میاں ۔ بھلا جان جٹا کہیں چاک سانوں، اسیں فقر ہاں ظاہرا پیر میاں ۔ ناؤں مہریاں دے لیاں ڈرن آوے، رانجھا کون تے کہڑی ہیر میاں ۔ جتی ستی ہٹھی تپی ناتھ پورے، ست جنم کے گہر گمبھیر میاں ۔ جٹ چاک بناؤن ناہیں جوگیاں نوں، ایہی جیؤ آوے سٹوں چیر میاں ۔ تھرا تھر کمبے غصے نال جوگی، اکھیں روہ پلٹیا نیر میاں ۔ ہتھ جوڑ اال نے پیر پکڑے، جوگی بخش لے ایہہ تقصیر میاں ۔ تسیں پار سمندروں رہن والے، بھل گیا چیلا بخش پیر میاں ۔ وارث شاہ دا عرض جناب اندر، سن ہوئِ ناہیں دلگیر میاں ۔ (سیر=واہ، گہر گمبھیر=سنجیدہ،ڈونگھا، روہ=غصہ) 296. آجڑی بھتے بیلیاں وچّ لے جائے جٹی، پینگھاں پینگھدی نال پیاریاں دے ۔ ایہہ پریم پیالڑا جھوکیوئی، نین مست سن وچّ خماریاں دے ۔ واہیں ونجھلی تے پھرے مگر لگی، ہانجھ گھن کے نال کواریاں دے ۔ جدوں ویاہ ہویا تدوں وہر بیٹھی، ڈولی چاڑھیا نے نال خواریاں دے ۔ دھاراں کھانگڑاں دیاں جھوکاں ہانیاں دیاں، مزے کھوباں دے گھول کواریاں دے ۔ مساں نینگراں دیاں لاڈ نڈھیاں دے، عشقَ کواریاں دے مزے یاریاں دے ۔ جٹی ویاہ دتی رہیوں نیدھرا توں، سننجے سکھنے طوق پٹاریاں دے ۔ کھیڈن والیاں ساہرے بنھ کھڑیاں، رلن چھمکاں ہیٹھ بخاریاں دے ۔ بڈھا ہوئکے چور مسیت وڑدا، رل پھردا ہے نال مداریاں دے ۔ گنڈی رنّ بڈھی ہو بنے حاجن، پھیرے مورچھر گرد پیاریاں دے ۔ پرھاں جا جٹا مار سٹنیگے، نہیں چھپدے یار کواریاں دے ۔ کاریگری موقوف کر میاں وارث، تیتھے ول ہیں پاون چھاریاں دے ۔ (خماری=مستی، ہانجھ گھن کے=پورے دل نال، کھانگڑ=مجھ، گاں، جھوکاں=ڈیرے، پنڈ، خوباں=سوہنیاں، ندھرا=کسے دھر جاں پاسے دا نہ، تونک=ٹمک، بخاری=دانے پاؤن والی کوٹھی، کھڑیاں=لے گئے، حاجن= حج کرن والی،بھگتنی، مور چھر=مور چھڑ،مور دے کھنبھاں دا پکھا، موقوف کر=چھڈّ،ختم کر) 297. رانجھے منیاں کہ آجڑی ٹھیک اے تسیں عقل دے کوٹ اال ہندے، لقمان حکیم دستور ہے جی ۔ باز بھور بگلا لوہا لونگ کالو، شاہیں شیہنی نال کستور ہے جی ۔ لوہا پشم پستا ڈبہ موت صورتَ، کالو عزرائیل منظور ہے جی ۔ پنجے باز جیہے لک وانگ چیتے، پہنچا وگیا مرگ سبھ دور ہے جی ۔ چکّ شینہ وانگوں گجّ مینہہ وانگوں، جس نوں دند مارن ہڈّ چور ہے جی ۔ کسے پاس نہ کھولنا بھیت بھائی، جو کجھ آکھیو سبھ منظور ہے جی ۔ آ پیا پردیس وچّ کم میرا، لئیے ہیر اکے سر دور ہے جی ۔ وارث شاہ ہن بنی ہے بہت اوکھی، اگے سجھدا قہر کلور ہے جی ۔ (کوٹ=گڑھ، لقمان=اک پرسدھ حکیم جس دا ذکر بائیبل اتے قرآن وچّ وی آیا ہے، پر اس بارے ہور کجھ پتہ تھوہ نہیں ملدا، سارے مندے ہن کہ اوہ بہت سیانا اتے منتکی سی، دستور=مثال،نمونہ، باز،بھور،کستور،لوہا،ڈبہ=سارے کتیاں دے ناں ہن، مرگ=موت، چکّ مارنا= دندی جاں برکی وڈھنی، قہر کلور=موت ورگی وڈی مصیبت) 298. رانجھا بھیت دسنا مرد دا کم ناہیں، مرد سوئی جو ویکھ دمّ گھٹ جائے ۔ گلّ جیؤ دے وچّ ہی رہے خفیہ، کاؤں وانگ پیخال نہ سٹّ جائے ۔ بھیت کسے دا دسنا بھلا ناہیں، بھانویں پچھ کے لوک نکھٹّ جائے ۔ وارث شاہ نہ بھیت-صندوق کھولن، بھاویں جان دا جندرا ٹٹّ جائے ۔ (پیخال=بٹھّ، نکھٹّ=ختم) 299. آجڑی مار عاشقاں دی لجّ لاہیائی، یاری لائکے گھنّ لے جاونی سی ۔ انت کھیڑیاں ہیر لے جاونی سی، یاری اوس دے نال کیوں لاونی سی ۔ ایڈی دھم کیوں مورکھا پاونی سی، نہیں یاری ہی مول نہ لاونی سی ۔ اس دے نال نہ قول قرار کردوں، نہیں یاری ہی سمجھکے لاونی سی ۔ کٹک تخت ہزارے دا لیا کے تے، حاضر کد سبھ جنج بناونی سی ۔ تیری فتح سی مورکھا دوہیں داہیں، ایہہ وار نہ مول گواونی سی ۔ اکے ہیر نوں مار کے ڈوب دیندے، اکے ہیر ہی مار مکاونی سی ۔ اکے ہیر وی کڈھ لے جاونی سی، اکے کھوہ دے وچ پاونی سی ۔ نال سیہریاں ہیر ویاہونی سی، ہیر اگے شہیدی پاونی سی ۔ بنیں غازی جے مریں شہید ہوویں، ایہہ خلق تیرے ہتھ آونی سی ۔ تیرے منہ تے جٹّ ہنڈھانودا اے، زہر کھائِ کے ہی مر جاونی سی ۔ اکے یاری تیں مول نہ لاونی سی، چڑی باز دے مونہوں چھڈاونی سی ۔ لے گئے ویاہ کے جیوندا مر جائیں، ایہہ لیک توں کاہے لاونی سی ۔ مر جاوناں سی در یار دے تے، ایہہ صورتَ کیوں گدھے چڑھاونی سی ۔ وارث شاہ جے منگ لے گئے کھیڑے، داڑھی پرے دے وچّ مناونی سی ۔ (صورتَ گدھے چڑھاونی=بری شکل بناؤنی) 300. رانجھا اکھیں ویکھ کے مرد ہن چپّ کردے، بھانویں چور ای جھگڑا لٹ جائے ۔ دینا نہیں جے بھیت وچّ کھیڑیاں دے، گلّ خوار ہووے کہ کھنڈ فٹ جائے ۔ تودا کھیڑیاں دے بوہے اڈیا اے، متاں چانگ نشانڑا چٹ جائے ۔ ہاتھی چور گلیر تھیں چھٹ جاندے، ایہا کون جو عشقَ تھیں چھٹ جائے ۔ (جھگڑا=گھر،جھگا، کھنڈ فٹ=کھنڈ پنڈ، تودا=چاندماری لئی بنایا مٹی دا کچا تھڑا، چانگ=لوکاں دی بھیڑ، متاں نشانڑا چھٹ جائے=اےداں نہ ہووے کہ نشانہ ٹکانے تے نہ لگے، ہاتھی چور گلیر چھٹ جاندے=کوی دا اشارہ ایتھے اک سنیارے دی کہانی ولّ ہے ۔ اک راجے نے دس من سونے دا ہاتھی بناؤن لئی اک سنیارا اپنے محل وچ اس کم تے لا دتا اتے اس دی پوری نگرانی رکھی ۔ سنیارے نے اک پتل دا دس من دا ہاتھی اپنے گھر بنا کے نال وگدی ندی وچّ لکا دتا ۔جدوں محل وچّ ہاتھی تیار ہو گیا تاں اوہ ہاتھی نوں راجے دے بندیاں دی مدد نال وگدے پانی وچّ رگڑ کے صاف کرن دے بہانے ندی وچ لے گیا ۔ اوہ سونے دا ہاتھی پتل دے ہاتھی نال بدل کے موڑ لیایا ۔کجھ سمیں پچھوں اوہدی بے ایمانی دا پتہ لگن تے اوہنوں موت دی سزا دا حکم ہویا ۔مرن توں پہلاں اوہنے اپنی آخری منگ وچّ دس میٹر ریشم دی پگڑی منگ کے لئی ۔اوہدے وچّ اک کل اتے ہتھوڑی لکا لئی راجے نے روایت انسر اس نوں بناں کسے راشن پانی گلیر بھاوَ اک اچے منارے اتے چڑھا دتا تاں کہ اوہ اوتھے ہی بھکھا تیاہیا مر جاوے ۔سنیار رات نوں لوکاں دے جان پچھوں ہتھوڑی نال کلّ گڈّ کے اپروں ریشم دی پگڑی نال اتر کے دوڑ گیا ۔راجے نے اعلان کیتا کہ جے اوہ سیانا سنیار آ جاوے تاں اوہنوں اوہ اپنا وزیر بنا دیویگا ۔سنیار نے آ کے راجے نوں اپنی کہانی دسی اتے راجے نے اپنا وچن پورا کیتا) 301. آجڑی اساں رانجھیا ہسّ کے گلّ کیتی، جا لا لے داؤ جے لگدا ای ۔ لاٹ رہے نہ جیؤ دے وچّ لکی، ایہہ عشقَ المبڑا اگّ دا ای ۔ جا ویکھ معشوق دے نین خونی، تینوں نت الانہبڑا جگ دا ای ۔ سماں یار دا تے گھسا باز والا، جھٹ چور دا تے داؤ ٹھگ دا ای ۔ لے کے نڈھڑی نوں چھنک جا چاکا، سیدا ساک نہ ساڈڑا لگدا ای ۔ وارث کنّ پاٹے مہیں چار مڑیوں، اجے مکا نہ مہنا جگّ دا ای ۔ (المبڑا=لامبو، چھنک جا=دوڑ جا) 302. تتھا سن مورکھا پھیر جے داؤ لگے، نال سہتی دے جھگڑا پاونا ای ۔ سہتی وڈی جھگڑیل مریکنی ہے، اوہدے نال متھا جا لاونا ای ۔ ہوسی جھگڑیوں مشکل آسان تیری، نالے گھورنا تے نالے کھاونا ای ۔ چوداں طبق دے مکر اوہ جاندی اے، ذرا اوس دے مکر نوں پاونا ای ۔ قدم پکڑسی جوگیا آئِ تیرے، ذرا سہتی دا جیؤ ٹھہراونا ای ۔ وارث شاہ ہے وڈی اشٹنڈ سہتی، کوئی کشف دا زور وکھاونا ای ۔ (کشف=کرامات) 303. رانجھا مرد باجھ مہری پانی باجھ دھرتی، عاشق ڈٹھڑے باجھ نہ رجدے نے ۔ لکھ سریں اولّ سولّ آون، یار یاراں تھوں مول نہ بھجدے نے ۔ بھیڑاں بندیاں انگ وٹائ دیندے، پردے عاشقاں دے مرد کجدے نے ۔ دا چور تے یار دا اک سائت، نہیں وسدے مینہہ جو گجدے نے ۔ (مہری=زنانی، سریں=سر تے، اولّ سولّ=اوکھ سوکھ، انگ وٹائ دیندے=صورتاں بدل دندے، کجدے=ڈھکدے، اک سائت=بہت تھوڑھا سماں) 304. رانجھا رنگ پور کھیڑیں پجا رانجھے اگے اال نے قسم کھادھی، نگر کھیڑیاں دے جائ دھسیا ای ۔ یارو کون گراؤں سردار کہڑا، کون لوک کدوکنا وسیا ای ۔ اگے پنڈ دے کھوہ تے بھرن پانی، کڑیاں گھتیا ہسّ خرکھسیا ای ۔ یار ہیر دا بھاویں تے ایہہ جوگی، کسے لبھیا تے ناہیں دسیا ای ۔ پانی پی ٹھنڈا چھانویں گھوٹ بوٹی، سن پنڈ دا ناؤں کھڑ ہسیا ای ۔ ایہدا ناؤں ہے رنگ پور کھیڑیاں دا، کسے بھاگ بھری چا دسیا ای ۔ اری کون سردار ہے بھات کھانی، سخی شوم کیہا لیا جسیا ای ۔ اجو نام سردار تے پت سیدا، جس نے حق رنجھیٹے دا کھسیا ای ۔ باغ باغ رنجھیٹڑا ہو گیا، جدوں ناؤں جٹیٹیاں دسیا ای ۔ سنگی کھپری بنھ تیار ہویا، لکّ چا فقیر نے کسیا ای ۔ کدی لئے ہولاں کدی جھولدا اے، کدی رو پیا کدی ہسیا ای ۔ وارث شاہ کرسان جیوں ہن راضی، مینہہ اوڑ دے دہاں تے وسیا ای ۔ (خرکھسّ=جھگڑا، بھات کھانی=چول کھانی،قسمت والی. سخی=پیسے ٹکے ولوں کھلھ دل، سوم=سخی دا الٹ،ہتھ گھٹ، ہولاں=ٹھنڈے ساہ، اوڑ=مینہہ ولوں سوکا) 305. رانجھے دوآلے گبھرو آ جوگیا کیہا ایہہ دیس ڈٹھو، پچھن گبھرو بیٹھ وچّ داریاں دے ۔ اوتھے جھلّ مستانیاں کرے گلاں، سخن سنو کنّ پاٹیاں پیاریاں دے ۔ کراں کون صلاحَ میں کھیڑیاں دی، ڈار پھرن چوترف کواریاں دے ۔ مار عاشقاں نوں کرن چا بیرے، نین تکھڑے نوک کٹاریاں دے ۔ دین عاشقاں نوں توڑے نال نیناں، نین رہن ناہیں ہریاریاں دے ۔ ایس جوبنے دیاں ونجاریاں نوں، ملے آن سوداگر یاریاں دے ۔ سرمہ پھل دنداسڑا سرخ مہندی، لٹ لئے نے ہٹّ پساریاں دے ۔ نیناں نال کلیجڑا چھک کڈھن، دسن بھولڑے مکھ وچاریاں دے ۔ جوگی ویکھ کے آن چوگرد ہوئیاں، چھٹے پرھے وچّ ناغ پٹاریاں دے ۔ اوتھے کھولھ کے اکھیاں ہسّ پوندا، ڈٹھے خواب وچّ میل کواریاں دے ۔ آن گرد ہوئیاں بیٹھا وچّ جھولے، بادشاہ جیوں وچّ اماریاں دے ۔ وارث شاہ نہ رہن نچلڑے بہہ، جنہاں نراں نوں شوق نے ناریاں دے ۔ (توڑے دینا=دکھاوا کرنا کہ اوہناں نوں کوئی پرواہ نہیں، چھکّ کڈھن=کڈھ لین، اماریاں=ہاتھی اتے بیٹھن لئی پربندھ، نچلڑے= چپ چاپ) 306. رانجھا ماہی منڈیو گھریں نہ جا کہنا، جوگی مست کملا اک آئِ وڑیا ۔ کنیں مندراں سیلھیاں نین سندر، داڑھی پٹے سر بھواں منائ وڑیا ۔ جہاں ناؤں میرا کوئی جا لیندا، مہا دیوَ لے دولتاں آئِ وڑیا ۔ کسے نال قدرت پھلّ جنگلے تھیں، کویں بھل بھلاوڑے آئِ وڑیا ۔ وارث کم سوئی جہڑے ربّ کرسی، میں تاں اوس دا بھیجیا آئِ وڑیا ۔ (ماہی منڈیو =رانجھا منڈیاں نوں الٹا کہہ رہا کہ تسیں گھر جا کے نہ دسیو کہ جوگی آیا ہے کیونکہ اوہنوں پتہ ہے اےداں کہن نال ماہی منڈے ضرور گھر جا کے دسنگے ۔جہڑا کم کرواؤنا ہووے استوں الٹ کرن لئی آکھنا، جنگلے=جنگل دا، جہاں ناؤں =جتھے کوئی میرا ناں لیندا ہے شو جی مہاراج آپ نال لے کے آؤندے ہن) 307. کڑیاں دیاں گھر جا کے گلاں کڑیاں ویکھ کے جوگی دی تباء ساری، گھریں ہسدیاں ہسدیاں آئیاں نے ۔ مائی اک جوگی ساڈے نگر آیا، کنیں مندراں اوس نے پائیاں نے ۔ نہیں بولدا برا زبان وچوں، بھاویں بھچھیا ناہیؤں پائیاں نے ۔ ہتھ کھپری پھاہڑی موڈھیاں تے، گل سیلھیاں عجب بنائیاں نے ۔ ارڑانودا واگ جلالیاں دے، جٹاں وانگ مداریاں چھائیاں نے ۔ نہ اوہ منڈیا گودڑی ناتھ جنگم، نہ اداسیاں وچّ ٹھہرائیاں نے ۔ پریم-متیاں اکھیاں رنگ بھریاں، سدا گوڑھیاں لال سوائیاں نے ۔ خونی بانکیاں نشے دے نال بھریاں، نیناں کھیویاں سان چڑھائیاں نے ۔ کدی سنگلی سٹّ کے شگن واچے، کدی اؤنسیاں سواہ تے پائیاں نے ۔ کدی کنگ وجائکے کھڑھا رووے، کدی سنکھ تے ناد گھوکائیاں نے ۔ اٹھے پہر اﷲ نوں یاد کردا، خیر اوس نوں پاؤندیاں مائیاں نے ۔ نشے باجھ بھواں اوہدیاں متیاں نے، مرگانیاں گلے بنائیاں نے ۔ جٹاں سنہدیاں چھیل اوس جوگیڑے نوں، جویں چند دوالے گھٹاں آئیاں نے ۔ نہ کوئِ ماردا نہ کسے نال لڑیا، نیناں اوس دیاں جھمبراں لائیاں نے ۔ کوئی گورو پورا اوس نوں آن ملیا، کنّ چھید کے مندراں پائیاں نے ۔ وارث شاہ چیلا بالناتھ دا اے، جھوکاں پریم دیاں کسے تے لائیاں نے ۔ (جلالی=سید شاہ جلالی دے مرید،جوشیلے اتے غصیلے سبھا والے ملنگ، مداری=حضرت شاہ مدار دے مرید منڈی، گودڑی اتے جنگم= فقیراں دے فرقے ہن، شاہ مدار=ایہناں دا مزار مکنپر (اودھ) بھارت وچّ ہے،ایہدے چیلے سر تے بہت سنگھنیاں جٹاں رکھدے ہن ۔ مداری سادھ بھنگ بہت گھوٹدے اتے پیندے ہن، اوہناں نوں بخش ہے کہ سپّ دے کٹے دا علاج کر سکدے ہن، جے زہریلہ سپّ ایہناں دی حد وچّ آ جاوے تاں دسدے ہن کہ اوہ انھاں ہو جاندا سی، مرگانیاں=ہرن، شیر جاں چیتے دی کھل، جھمبراں=چھہبراں) 308. ہیر دی ننان سہتی نے ہیر نوں جوگی بارے دسنا گھر آئِ ننان نے گلّ کیتی، ہیرے اک جوگی نواں آیا نی ۔ کنیں اوس دے درشنیں مندراں نے، گل ہینکلا عجب سہاہیا نی ۔ پھرے ڈھونڈدا وچّ حویلیاں دے، کوئی اوس نے لال گوایا نی ۔ نالے گانودا تے نالے رونودا اے، وڈا اوس نے رنگ وٹایا نی ۔ ہیرے کسے رجونس دا اوہ پتر، روپ تدھ تھیں دون سوایا نی ۔ وچّ ترننجناں گانودا پھرے بھوندا، انت اوسدا کسے نہ پایا نی ۔ پھرے ویکھدا وہٹیاں چھیل کڑیاں، من کسے تے نہیں بھرمایا نی ۔ کائی آکھدی پریم دی چاٹ لگی، تاں ہی اوس نے سیس منایا نی ۔ کائی آکھدی کسے دے عشقَ پچھے، بندے لاہ کے کنّ پڑایا نی ۔ کہن تخت ہزارے دا ایہہ رانجھا، بال ناتھ توں جوگ لیایا نی ۔ وارث ایہہ فقر تاں نہیں خالی، کسے کارنے تے اتے آیا نی ۔ (عجب=عجیب، سہایا=سجایا، رجونس=راجونس،شاہی خاندان، کارنے اتے=کارا کرن) 309. ہیر مٹھی مٹھی ایہہ گلّ نہ کرو بھیناں، میں سندیاں ای مر گئی جے نی ۔ تساں ایہہ جدوکنی گلّ ٹوری، کھلی تلی ہی میں لہہ گئی جے نی ۔ گئے ٹٹ ستران تے عقل ڈبی، میرے دھکھ کلیجڑے پئی جے نی ۔ کیکوں کنّ پڑائکے جینودا اے، گلاں سندیاں ہی جند گئی جے نی ۔ روواں جدوں سنیاں اوسدے دکھڑے نوں، مٹھی میٹ کے میں بہہ گئی جے نی ۔ مسُ-بھنے دا ناؤں جاں لیندیاں ہو، جند سندیاں ہی لڑھ گئی جے نی ۔ کویں ویکھیئے اوس مستانڑے نوں، جس دی ترننجناں وچّ دھم پئی جے نی ۔ ویکھاں کہڑے دیس دا اوہ جوگی، اوس تھوں کین پیاری رسّ گئی جے نی ۔ اک پوست دھتورا بھنگ پی کے، موت اوس نے ملّ کیوں لئی جے نی ۔ جس دا ماؤں نہ باپ نہ بھین بھائی، کون کریگا اوس دی رئی جے نی ۔ بھاویں بھکھڑا راہ وچّ رہے ڈھٹھا، کسے خبر نہ اوس دی لئی جے نی ۔ ہائے ہائے مٹھی اوہدی گلّ سن کے، میں تاں نگھڑا بوڑ ہو گئی جے نی ۔ نہیں رب دے غضب توں لوک ڈردے، متھے لیکھ دی ریکھ وہِ گئی جے نی ۔ جس دا چن پتر سواہ لا بیٹھا، دتا رب دا ماؤں سہِ گئی جے نی ۔ جس دے سوہنے یار دے کنّ پاٹے، اوہ تاں نڈھڑی چوڑ ہو گئی جے نی ۔ وارث شاہ پھرے دکھاں نال بھریا، خلق مگر کیوں اوس دے پئی جے نی ۔ (مٹھی مٹھی=دہائی دے شبد ہن،ہائے لوکا میں دھوکھے وچّ لٹی گئی، جدوکنی=جدوں دی، لہہ گئی=دھرتی وچّ نگھر گئی، ستران=طاقت، کلیجڑے دھکھ لگی=کالجا سڑن لگا، چوڑ ہو گئی=برباد ہو گئی) 310. تتھا ربّ جھوٹھ نہ کرے جے ہوئے رانجھا، تاں میں چوڑ ہوئی مینوں پٹیا سو ۔ اگے اگّ فراقَ دی ساڑ سٹی، سڑی بلی نوں موڑ کے پھٹیا سو ۔ نالے رنّ گئی نالے کنّ پاٹے، آکھ عشقَ تھیں نفع کی کھٹیا سو ۔ میرے واسطے دکھڑے پھرے زردہ، لوہا تائ جیبھے نال چٹیا سو ۔ بکل وچّ چوری چوری ہیر رووے، گھڑا نیر دا چا پلٹیا سو ۔ ہویا چاک ملی پنڈے خاک رانجھے، لاہ ننگ ناموس نوں سٹیا سو ۔ وارث شاہ اس عشقَ دے ونج وچوں، جفا جال کی کھٹیا وٹیا سو ۔ (زردہ=جھلدا،سہندا، تاء کے=گرم کرکے، نیر=پانی،ہنجھو، ننگ ناموس=شرم ہیا، جفا جال کے=دکھ جھلّ کے) 311. ہیر کڑیاں نوں گلیں لائکے کویں لیاؤ اسنوں، رل پچھیئے کہڑے تھانؤندا ای ۔ کھیہہ لائکے دیس وچّ پھرے بھوندا، اتے ناؤں دا کون کہانؤندا ای ۔ ویکھاں کہڑے دیس دا چودھری ہے، اتے ذات دا کون سداؤندا ای ۔ ویکھاں روہیؤں، ماجھیوں پٹیؤں ہے، راوی بیاس دا اکے جھناؤں دا ای ۔ پھرے ترننجنا وچّ خوار ہندا، وچّ وہڑیاں پھیریاں پاؤندا ای ۔ وارث شاہ مڑ ٹوہ ایہہ کاس دا نی، کوئی ایس دا بھیت نہ پاؤندا ای ۔ (بھوندا=گھمدا، روہی=بہاول پور چولستان بیکانیر دا علاقہ) 312. کڑیاں جوگی کول لین جوگی نوں آئیاں دھمبلا ہو، چلو گلّ بنائِ سواریئے نی ۔ سبھے بولیاں 'وے نمسکار جوگی'، کیوں نی سائیں سواریئے پیاریئے نی ۔ وڈی مہر ہوئی ایس دیس اتے، ویہڑے ہیر دے نوں چل تاریئے نی ۔ نگر منگ اتیت نے اجے کھانا، باتاں شوق دیاں چائ وساریئے نی ۔ میلے کمبھ دے حمیں اتیت چلے، نگر ذائقے بھیکھ چتاریئے نی ۔ وارث شاہ تمہیں گھروں کھائِ آئیاں، نال چاوڑاں لؤ گٹکاریئے نی ۔ (دھمبلا=گروہ بن کے، اتیت=جوگی، بیراگی، سائیں سواری=جہدے اتے رب آپ مہر کرے، گٹکاریئے=گٹکنا؛ پاٹھ بھید: گٹکاریئے=گھمکاریئے) 313. کڑیاں 'رسم جگ دی کرو اتیت سائیں'، ساڈیاں صورتاں ول دھیان کیچے ۔ اجو کھیڑے دے ویہڑے نوں کرو پھیرا، ذرا ہیر دی طرف دھیان کیچے ۔ وہڑھا مہر دا چلو وکھا لیائیے، سہتی موہنی تے نظر آن کیچے ۔ وارث ویکھیئے گھراں سردار دیاں نوں، اجی صاحبو ! نہ گمان کیچے ۔ (موہنی=موہ لنے والی،سوہنی) 314. رانجھا حمیں بڈے فقیر ست پیڑھیئے ہاں، رسم جگ دی حمیں نہ جانتے ہاں ۔ کند مول اجاڑ وچّ کھائکے تے، بن باس لے کے موجاں مانتے ہاں ۔ بگھیاڑ شیر عر مرگ چیتے، حمیں تنھاں دیاں صورتاں جھانتے ہاں ۔ تمہیں سندراں بیٹھیاں خوبصورت، حمیں بوٹیاں جھانیاں چھانتے ہاں ۔ نگر بیچ نہ آتما پرچدا اے، ادیان پکھی تنبو تانتے ہاں ۔ گورو تیرتھ جوگ بیراگ ہووے، روپ تنھاں دے حمیں پچھانتے ہاں ۔ (عر=اتے، جھانتے=ویکھدے، جھانیاں=ویکھدے، ادیان=وسوں توں دور، جنگل وچّ پکھی تنبو=جھگی،دو بانس جاں لکڑاں سدھیاں گڈّ کے اوہناں دے سریاں اپر وچکار اک ہور لکڑ بنھ کے، اپر پائی ڈھالو چھت) 315. کجھ ہور کڑیاں پچھوں ہور آئیاں مٹیار کڑیاں، ویکھ رانجھنے نوں مورچھت ہوئیاں ۔ اکھیں ٹڈیاں رہیوں نے مکھ میٹے، ٹنگاں باہاں وگا بیستّ ہوئیاں ۔ انی آؤ خاں پچھیئے نڈھڑے نوں، دیہیاں ویکھ جوگی ادمت ہوئیاں ۔ دھپے آن کھلوتیاں وینہدیاں نے، مڑھکے ڈبیاں تے رتو-رتو ہوئیاں ۔ (مورچھت=بے سدھ، ٹڈیاں=اڈیاں ہوئیاں، وگا=چٹا، بیست= بنا ساہ ست دے، ادمت=مست،حیران) 316. کڑیاں آپو وچّ سئیؤ ویکھو تے مست الست جوگی، جیندا رب دے نال دھیان ہے نی ۔ ایہناں بھوراں نوں آسرا رب دا ہے، گھر بار نہ تان نہ مان ہے نی ۔ سوئنے ونڑی دیہی نوں کھیہہ کرکے، چلنا خاک وچّ فقر دی بان ہے نی ۔ سوہنا پھل گلاب معشوق نڈھا، راج پتر تے سگھڑ سجان ہے نی ۔ جنہاں بھنگ پیتی سواہ لائِ بیٹھے، اونھاں ماہنوآں دی کیہی کان ہے نی ۔ جویں اسیں مٹیار ہاں رنگ بھریاں، تویں ایہہ بھی اساڈڑا ہان ہے نی ۔ آؤ، پچھیئے کہڑے دیس دا ہے، اتے ایس دا کون مکان ہے نی ۔ (بھور=عاشق، کان=شرم،پرواہ، مکان=تھاں) 317. کڑیاں رانجھے نوں سنی جوگیا گبھروآ چھیل بانکے، نیناں کھیویا مست دیوانیا وے ۔ کنیں مندراں کھپری ناد سنگی، گل سیلھیاں تے ہتھ گانیا وے ۔ وچوں نین ہسن ہوٹھ بھیت دسن، اکھیں میٹدا نال بہانیا وے ۔ کس منیوں کنّ کس پاڑیو نی، تیرا وطن ہے کون دیوانیا وے ۔ کون ذات ہے کاس توں جوگ لیتو، سچو سچ ہی دسّ مستانیا وے ۔ ایس عمر کی وعدے پئے تینوں، کیوں بھونا ایں دیس بیگانیا وے ۔ کسے رنّ بھابی بولی ماریا ای، ہکّ ساڑیا سو نال طعنیاں وے ۔ وچّ ترننجنا پوے وچار تیری، ہووے ذکر تیرا چکی-ہانیاں وے ۔ بیبا دسّ شتاب ہو جیؤ جاندا، اسیں دھپ دے نال مر جانیاں وے ۔ کرن منتاں مٹھیاں بھرن لگیاں، اسیں پچھ کے ہی ٹر جانیاں وے ۔ وارث شاہ گمان نہ پویں میاں، اوے ہیر دیا مال خزانیا وے ۔ (وعدے=دکھ، چکی ہانا=چکی-خانا، شتاب=چھیتی، جیؤ جاندا= گرمی نال دل گھبرا رہا) 318. رانجھا رانجھا آکھدا خیال نہ پوو میرے، سپّ شینہ فقیر دا دیس کیہا ۔ کونجاں وانگ ممولیاں دیس چھڈے، اساں ذات صفات تے بھیس کیہا ۔ وطن دماں دے نال تے ذات جوگی، سانوں ساک کبیلڑا خیش کیہا ۔ جیہڑا وطن تے ذات ول دھیان رکھے، دنیاندار ہے اوہ درویش کیہا ۔ دنیاں نال پیوند ہے اساں کیہا، پتھر جوڑنا نال سریش کیہا ۔ سبھا خاک در خاک فنا ہونا، وارث شاہ پھر تنھاں نوں عیش کیہا ۔ (کبیلڑا=ٹبر،کٹمبھ، دماں=ساہاں) 319. تتھا سانوں نہ اکاؤ ری بھات کھانی، کھنڈا کرودھ کا حمیں نہ سوتنے ہاں ۔ جے کر اپنی آئی تے آ جائیے، کھلھی جھنڈ سر تے اسیں بھوتنے ہاں ۔ گھر مہراں دے کاسنوں اساں جانا، سر مہریاں دے اسیں موتنے ہاں ۔ وارث شاہ میاں ہیٹھ بال بھامبڑ، الٹے ہوئکے رات نوں جھوٹنے ہاں ۔ 320. کڑیاں تے رانجھا اساں عرض کیتا تینوں گورو کرکے، بال ناتھ دیاں تسیں نشانیاں ہو ۔ تن چھیدیا ہے کویں ظالماں نے، کشمیر دیاں تسیں خرمانیاں ہو ۔ ساڈی عاجزی تسیں نہ مندے ہو، غصے نال پسار دے آنیاں ہو ۔ اساں آکھیا مہر دے چلو ویہڑے، تسیں نہیں کردے مہربانیاں ہو ۔ سبھے سونہدیاں ترننجنیں شاہ پریاں، جویں تکرشاں دیاں تسیں کانیاں ہو ۔ چل کرو انگشت فرشتاں نوں، تسیں اصل شیطان دیاں نانیاں ہو ۔ تساں شیخ سعدی نال مکر کیتا، تسیں وڈے شرر دیاں بانیاں ہو ۔ اسیں کسے پردیس دے فقر آئے، تسیں نال شریکاں دے سانیاں ہو ۔ جاؤ واسطے رب دے خیال چھڈو، ساڈے حالَ تھیں تسیں بیگانیاں ہو ۔ وارث شاہ فقیر دیوانڑے نے، تسیں دانیاں اتے پردھانیاں ہو ۔ (تن چھیدیا=سریر وچّ گلیاں کیتیاں، آنیاں پساردے=ڈیل کڈھدے ہو، ترکش=تیراں دا بھتھا، انگشت=انگلی،اشارہ، شیخ سعدی= ایران دے بہت وڈے شاعر، 'گلستاں' اتے 'بوستاں' دو جگت پرسدھ کتاباں دے رچیتا ہن ۔دسیا جاندا ہے کہ اوہ بھارت وی آئے سن۔ اوہناں عورتاں دے چلتراں بارے سنیا ہویا سی ۔اک پنڈ جا کے سبھ توں ودھ بھلیمانس عورت دا پتہ کیتا ۔جدوں اوہ کھوہ تے پانی بھرن آئی تاں اوہنوں چلتراں بابت پچھیا ۔اوہ کہن لگی کہ اوہنوں نہیں آؤندے، اوہ ہور عورتاں دا پتہ دسّ سکدی ہے ۔اوہنوں اک نکی جہی مکری آؤندی ہے ۔اوہ دکھا سکدی ہے ۔شیخ دے ہاں کہن تے اوہنے کیہا کہ جدوں اوہ اوہدے کولوں کجھ قدم پرے جاویگا شروع کریگی ۔جدوں شیخ صاحب کجھ قدم پرے نال دی گلی مڑے تاں اوہنے رولا پا دتا کہ لوکو پھڑو، نال دی گلی جان والا کانا پرش اوہدی عزت لٹنی چاہندا ہے، لوکاں پھڑ کے شیخ دی کھچّ دھوہ کیتی ۔کوتوال کول لجا کے اک مکان وچّ بند کر دتا ۔پھر اوہ عورت پھڑن والیاں نوں کہن لگی تسیں اس کانے آدمی نال چنگی کیتی اوہ بدمعاش ایسے دا حقدار سی ۔پھڑن والے آکھن لگے کہ اوہ غلط پرش پھڑ لیائے ہن ۔شیخ نوں ویکھ کے اوہ آکھن لگی کہ مینوں چھیڑن والا پرش اکھوں کانا سی ۔جہڑا تسیں پھڑ لیائے ہو اوہ تا شیخ سعدی ہے جہڑا اوہنے راتیں سفنے وچّ ویکھیا سی ۔عورت نے شیخ دے پیریں ہتھ لائے اتے کیہا ایہہ تاں ولی پرش فرشتہ ہے ۔اوہ کانا سور وی اسے گلی وچّ بھجا سی ۔مینوں معاف کرو' پھڑن والیاں وی سعدی توں معافی منگی ۔ جاندی ہوئی اوہ عورت کہہ گئی کہ اوہنوں تاں نکی جہی مکری آؤندی سی اوہ دکھا دتی ہے، شرر=شرارت، ثانی= برابر) 321. رانجھا حمیں بھچھیا واسطے تیار بیٹھے، تمہیں آن کے رکتاں چھیڑدیاں ہو ۔ اساں لاہ پنجالیاں جوگ چھڈی، تسیں پھیر مڑ کھوہ نوں گیڑدیاں ہو ۔ اسیں چھڈّ جھیڑے جوگ لائِ بیٹھے، تسیں پھیر آلود لبیڑدیاں ہو ۔ پچھوں کہوگی بھوتنے آن لگے، انھے کھوہ وچّ سنگ کیوں ریڑھدیاں ہو ۔ حمیں بھکھیا مانگنے چلے ہاں ری، تمھیں آن کے کاہِ کھہیڑدیاں ہو ۔ (آلود=لبڑیا ہویا، سنگ=پتھر، اننھا کھوہ=بے آباد جاں اجڑیا کھوہ جس بابت وہم سی کہ اس وچّ اٹّ پتھر مارن نال بھوت لگ جاندے ہن) 322. رانجھا گدا کرن تر پیا رانجھا کھپری پکڑ کے گزے چڑھیا، سنگی دوار-ب-دوار وجاؤندا اے ۔ کوئی دے سیدھا کوئی پائے ٹکڑ، کوئی تھالیاں پروس لیاؤندا اے ۔ کوئی آکھدی جوگیڑا نواں بنیا، رنگ رنگ دی کنگ وجاؤندا اے ۔ کوئی دے گالی دھاڑے مار پھردا، کوئی بولدی جو من بھاؤندا اے ۔ کوئی جوڑ کے ہتھ تے کرے منت، سانوں آسرا فقر دے ناؤں دا اے ۔ کوئی آکھدی مستیا چاک پھردا، نال مستیاں گھوردا گاؤندا اے ۔ کوئی آکھدی مست دیوانڑا ہے، برا لیکھ جنیندڑی ماؤں دا اے ۔ کوئی آکھدی ٹھگ ادھال پھردا، سوہا چوراں دے کسے راؤں دا اے ۔ لڑے بھڑے تے گالیاں دئے لوکاں، ٹھٹھے ماردا لوڑھ کمانؤدا اے ۔ آٹا کنک دا لئے تے گھیؤ بھتا، دانہ ٹکڑا گود نہ پاؤندا اے ۔ وارث شاہ رنجھیٹڑا چند چڑھیا، گھرو گھری مبارکاں لیاؤندا اے ۔ (گزا کرن=منگن، سیدھا=کچا خشک راشن، دھاڑے مار=چور،ڈاکو، ٹھٹھے مار=مخول اڈاؤن والا) 323. رانجھا آ وڑے ہاں اجڑے پنڈ اندر، کائی کڑی نہ ترننجنیں گانودی ہے ۔ ناہیں ککلی پانودی نہ سمی، پمبی پا نہ دھرت ہلانودی ہے ۔ ناہیں چوہڑی دا گیت گانؤندیاں نے، گدھا راہ وچّ کائی نہ پانودی ہے ۔ وارث شاہ چھڈّ چلیئے ایہہ نگری، ایسی تبھا فقیر دی آنودی ہے ۔ (سمی=حلقہ چست ناچ، پمبی=چھال مار کے نچنا) 324. کڑیاں چل جوگیا اسیں وکھا لیائیے، جتھے ترننجنیں چھوہریاں گاؤندیاں نے ۔ لے کے جوگی نوں آن وکھالیو نے، جتھے وہٹیاں چھوپ رل پاؤندیاں نے ۔ اک نچدیاں مست ملنگ بن کے، اک سانگ چوڑھی دا لاؤندیاں نے ۔ اک بائڑاں نال گھسا بائڑ، اک مالھ تے مالھ پھراؤندیاں نے ۔ وارث شاہ جوگی آن دھسّ دتی،کڑیاں سدّ کے کول بہاؤندیاں نے ۔ (چھوپ=جوٹے، بائڑاں=لکڑی دا گول چکر) 325. ترننجن وچّ ذاتاں دا ویروا جتھے ترننجناں دی گھمکار پوندی، اتن بیٹھیاں لکھ مہریٹیاں نے ۔ کھتریٹیاں اتے بہمنیٹیاں نے، ترکیٹیاں اتے جٹیٹیاں نے ۔ لہاریاں لونگ سپاریاں نے، سندر کھوجیاں اتے رنگھڑیٹیاں نے ۔ سندر کواریاں روپ سنگاریاں نے، اتے ویاہیاں مشک لپیٹیاں نے ۔ اروڑیاں مشک وچّ بوڑیاں نے، پھلہاریاں چھیل سنریٹیاں نے ۔ منہاریاں تے پکھیواریاں، نے سندر تیلناں نال موچیٹیاں نے ۔ پٹھانیاں چادراں تانیاں نے، پشتو ماردیاں نال مغلیٹیاں نے ۔ پنجاریاں نال چمیاریاں نے، راجپوتنیاں نال بھٹیٹیاں نے ۔ درزانیاں سگھڑ سیانیاں نے، بروالیاں نال مچھیٹیاں نے ۔ سئیئدّ زادیاں تے شیخ زادیاں، نے ترکھانیاں نال گھمریٹیاں نے ۔ راؤلیانیاں بیٹیاں بانیاں دیاں، چھناں والیاں نال ونیٹیاں نے ۔ چنگڑیانیاں نائناں میرزاداں، جنہاں لسیاں نال لپیٹیاں نے ۔ گندھیلناں چھیل چھبیلیاں نے، تے کلالناں بھابڑیاں بیٹیاں نے ۔ بازیگرنیاں نٹنیاں کنگڑانیاں، ویرا رادھناں رام جنیٹیاں نے ۔ پوربیانیاں چھیمبناں رنگریزاں، بیراگناں نال ٹھٹھریٹیاں نی ۔ سنڈاسناں اتے خراسناں نی ،ڈھالگرنیاں نال ونسیٹیاں نی ۔ کنگرانیاں ڈومنیاں دائیں کٹاں، آتشبازناں نال پہلویٹیاں نے ۔ کھٹیکناں تے نیچا بندناں نے، چوڑیگرنیاں تے کمگریٹیاں نے ۔ بھرائناں واہناں سرسسیانیاں، ساؤنسیانیاں کتن کوجھیٹیاں نے ۔ بہروپناں رانجھناں زیلوٹاں، بروالیاں بھٹّ بہمنیٹیاں نے ۔ لبانیاں ڈھیڈناں پیرنیاں نے، ساؤانیاں ددھ ددھیٹیاں نے ۔ جھبیلنا میونیاں پھپھیکٹنیاں، جلہیٹیاں نال کسیٹیاں نے ۔ کاغذ-کٹّ ڈبگرنیاں ارد-بیگاں، ہاتھیوانیاں نال بلوچیٹیاں نے ۔ بانکیاں گزریاں ڈوگریاں چھیل بنیاں، راجونسناں راجے دیاں بیٹیاں نے ۔ پکڑ انچلا جوگی نوں لا گلیں، ویہڑے واڑ کے گھیر لے بیٹھیاں نے ۔ وارث شاہ جیجا بیٹھا ہو جوگی، دوالے بیٹھیاں سالیاں جیٹھیاں نے ۔ (گھمکار=گونج، اتن=کڑیاں دی محفل، ونیٹی=وان وٹن والی، میرزادی=سیدزادی، کلالن=شراب کڈھن تے ویچن والی، رام جنی= ناچی، ونسیٹی=بانس، نڑے اتے سرکنڈے دا سامان بناؤن والی، انچلا= آنچل،پلہ، کنگرانی=مٹی دے کھڈونے بناؤن والی، پہلویٹی= پہلوان دی استری، کمگریٹی=کمان بناؤن والی) 326. تتھا کائی آ رنجھیٹے دے نین ویکھے، کائی مکھڑا ویکھ سلاہندی ہے ۔ اڑیؤ ویکھو تاں شان اس جوگیڑے دی، راہ جاندڑے مرگ پھہاؤندی ہے ۔ جھوٹھی دوستی عمر دے نال جسے، دن چار نہ توڑ نباہندی ہے ۔ کوئی اوڈھنی لاہ کے مکھ پونجھے، دھو دھا ببھوت چا لاہندی ہے ۔ کائی مکھ رنجھیٹے دے نال جوڑے، تیری تبھا کی جوگیا چاہندی ہے ۔ سہتی لاڈ دے نال چوا کرکے، چائ سیلھیاں جوگی دیاں لاہندی ہے ۔ رانجھے پچھیا کون ہے ایہہ نڈھی، دھی اجو دی کائی چا آنہدی ہے ۔ اجو بجو چھجو پھجو اتے کجو، ہندا کون ہے تاں اگوں آنہدی ہے ۔ وارث شاہ ننان ہے ہیر سندی، دھیؤ کھیڑیاں دے بادشاہ دی ہے ۔ 327. رانجھے تے سہتی دے سوال جواب اجو دھی رکھی دھاڑے مار لپڑ، مشٹنڈڑی ترننجنیں گھمدی ہے ۔ کرے آن بیئدبیاں نال فقراں، سگوں سیلھیاں نوں ناہیں چمدی ہے ۔ لاہ سیلھیاں ماردی جوگیاں نوں، اتے ملدیاں مہیں نوں ٹمبدی ہے ۔ پھرے نچدی شوخ بیہان گھوڑی، نہ ایہہ بہے نہ کتدی تمبدی ہے ۔ سردار ہے لوہکاں لاہکاں دی، پیہن ڈولھدی تے تون لمبدی ہے ۔ وارث شاہ دل آنودا چیر سٹاں، بنیاد پر ظلم دی کھنب دی ہے ۔ (دھاڑیمار=وارداتن، بیہان=بچھیری، لمبنا=جھپٹا مارنا، تون=گنیا ہویا آٹا) 328. سہتی لگیں ہتھ تاں پکڑ پچھاڑ سٹاں، تیرے نال کرساں سو توں جانسیں وے ۔ ہکو ہکّ کرساں بھنّ لنگ گوڈے، تدوں رب نوں اک پچھانسیں وے ۔ ویہڑے وڑیوں تاں کھوہ چٹکوریاں نوں، تدوں شکر بجا لیاوسیں وے ۔ گدوں وانگ جاں جوڑ کے گھڑاں تینوں، تدوں چھٹّ تدبیر دی آنسیں وے ۔ سہتی اٹھ کے گھراں نوں کھسک چلی، منگن آوسیں تاں مینوں جانسیں وے ۔ وارث شاہ وانگوں تیری کراں خدمت، موج سیجء دی تدوں مانسیں وے ۔ (ہکو ہکّ کرساں=ہڈّ گوڈے سجا کے اک کر دیوانگی، سیجیا=سیج) 329. رانجھا سپّ شیہنی وانگ کلہنیئیں نی، ماس کھانیئیں تے رتّ پینیئیں نی ۔ کاہے فقر دے نال ریہاڑ پئییں، بھلا بخش سانوں ماپے جینیئیں نی ۔ دکھی جیؤ دکھا نہ بھاگ بھریئے، سوئن-چڑی تے کونج لکھینیئیں نی ۔ ساتھوں نشا نہ ہوسیا مول تیری، سکے خصم تھیں نہ پتینیئیں نی ۔ چرکھا چائ نہتھڑے مرد مارے، کسے یار نے پکڑ پلیہنیeنے نی ۔ وارث شاہ فقیر دے ویر پئیے، جرم-تتیئے کرم دی ہینیئیں نی ۔ (ریہاڑ=جھگڑا، لکھینیئیں=ویکھن یوگ، پلیہنا=بیجن توں پہلاں کھیت نوں سنجنا) 330. رانجھا اک جٹّ دے ویہڑے وچّ ویہڑے جٹاں دے منگدا جا وڑیا، اگے جٹّ بیٹھا گاؤں میلدا ہے ۔ سنگی پھوک کے ناد گھوکایا سو، جوگی گجّ گجے وچّ جائ ٹھیلھدا ہے ۔ ویہڑے وچّ اؤدھوت جا گجیا ای، مست سانھ وانگوں جائ میلھدا ہے ۔ ہو، ہو کرکے سنگھ ٹڈیا سو، فیلوان جیوں ہست نوں پیلدا ہے ۔ (میلدا=چون لئی تیار کردا، پھیلوان=ہتھوان،مہاوت، ہست= ہاتھی، پیلدا=ہکدا) 331. جٹّ نے کیہا نیانا توڑ کے ڈھانڈڑی اٹھ نٹھی، بھنّ دوہنی دودھ سبھ ڈوہلیا ای ۔ گھتّ خیر ایس کٹک دے موہری نوں، جٹّ اٹھکے روہ ہو بولیا ای ۔ جھرک بھکھڑے دیس دا ایہہ جوگی، ایتھے دند کی آن کے گھولیا ای ۔ صورتَ جوگیاں دی اکھ گنڈیاں دی، داب کٹک دے تے جیؤ ڈولیا ای ۔ جوگی اکھیاں کڈھ کے گھت تیوڑی، لے کے کھپرا ہتھ وچّ تولیا ای ۔ وارث شاہ ہن جنگ تحقیق ہویا، جمبو شاکنی دے اگے بولیا ای ۔ (نیانا=ٹنگیں پائی رسی، ڈھانڈڑی=بڈھی گاں، دند=فساد، جھرک=بھکھڑ، جمبو=دیوتیاں ورودھ لڑن والا اک راکش، شاکنی=اک بھیانک دیوی جہڑی درگا دی سیوادارنی سی) 332. جٹی نے رانجھے نوں برا بھلا کیہا جٹی بول کے دودھ دی قصر کڈھی، سبھے اڑتنے پڑتنے پاڑ سٹے ۔ پنے داد پڑدادڑے جوگیڑے دے، سبھے ٹنگنے تے ساک چاڑھ سٹے ۔ مار بولیاں گالیاں دے جٹی، سبھ فقر دے پتڑے ساڑ سٹے ۔ جوگی روہ دے نال کھڑلتّ گھتی، دھول مار کے دند سبھ جھاڑ سٹے ۔ جٹی زمیں 'تے پٹڑے وانگ ڈھٹھی، جیسے واہرو پھٹّ کے دھاڑ سٹے ۔ وارث شاہ میاں جویں مار تیسے فرہاد نے چیر پہاڑ سٹے ۔ (اڑتنے پڑتنے=اگّ پچھا، ٹنگنے تے ساک چاڑھ دتے=ساکاں نوں گالاں کڈھیاں، پتڑے=پتے، غصہ کرن والا بکواس کیتا، فرہاد=شیریں فرہاد دی پیار گاتھا دا نائک ۔ایرانی بادشاہ خسرو پرویز دی ملکہ دا عاشق ۔خسرو نے فرہاد دی آزمایش کرن لئی ایہہ شرط رکھ دتی کہ جے اوہ وستون نامی پہاڑ وچوں دودھ دی نہر رانی دے محلّ تکّ لے آوے تاں شیریں اوہدے حوالے کر دتی جاوے گی ۔فرہاد دے سچے پیار نے پتھر دے پہاڑ نوں صدق اتے بے مثال ہمت لال کٹّ کے دودھ دی نہر کڈھ دتی ایپر بادشاہ نے بادشاہاں والی گلّ کیتی اتے اک پھپھاکٹنی راہیں فرہاد نوں کیہا کہ شیریں مر گئی ۔اوہنے اس خبر نوں سچ منّ کے پہاڑ کٹن والا تیشا اپنے سر وچّ مار کے اپنی جان لے لئی ۔ایہہ خبر سن کے شیریں نے وی محلّ توں چھال مار کے جان دے دتی) 333. جٹّ دی فریاد جٹّ ویکھ کے جٹی نوں کانگ گھتی، ویکھو پری نوں رچھ پتھلیا جے ۔ میری سیاں دی مہر نوں مار جندوں، تلک مہر دی جوہ نوں چلیا جے ۔ 'لوکا باہڑی' تے فریاد کوکے، میرا جھگڑا چوڑ کر چلیا جے ۔ پنڈ وچّ ایہہ آن بلائِ وجی، جیہا جنپچھواڑ وچّ ملیا جے ۔ پکڑ لاٹھیاں گبھرو آن ڈھکے، وانگ کاڈھویں کنک دے ہلیا جے ۔ وارث شاہ جیوں دھونیاں سرکیاں 'تے، بدل پاٹ کے گھٹاں ہو چلیا جے ۔ (کانگ=دہائی پاہریا، جھگڑا=وسدا گھر، وجی=آ گئی) 334. جٹی دی مدد تے لوک آئے آئِ، آئِ مہانیاں جدوں کیتی، چوہیں ولیں جاں پلم کے آئِ گئے ۔ سچو سچ جاں پھاٹ تے جھویں ویری، جوگی ہوریں بھی جی چرائ گئے ۔ ویکھو فقر اﷲ دے مار جٹی، اوس جٹ نوں وعدہ پائِ گئے ۔ جدوں مار چوترف تیار ہوئی، اوتھوں اپنا آپ کھسکائ گئے ۔ اک پھاٹ کڈھی سبھے سمجھ گئیاں، رناں پنڈ دیاں نوں راہ پائِ گئے ۔ جدوں خصم ملے پچھوں واہراں دے، تدوں دھاڑوی کھرے اٹھائ گئے ۔ ہتھ لائکے برکتی جوان پورے، کرامات ظاہرا دکھلائ گئے ۔ وارث شاہ میاں پٹے باز چھٹے، جان رکھ کے چوٹ چلائ گئے ۔ (مہانیاں=وگّ دے چھیڑوآں دیاں تیویاں، چونہی ولیں=چارے پاسیوں، پلم کے=اکٹھیاں ہوکے، جھویں=تیار ہوئے، وعدہ= دکھ،خصم=مالک، برکتی جوان=برکت والا فقیر، پٹے باز= لکڑی جاں گتکے نال دو ہتھ دکھاؤن والا) 335. جوگی دی تیاری جوگی منگ کے پنڈ تیار ہویا، آٹا میل کے کھپرا پوریا ای ۔ کسے ہسّ کے رگ چا پایا ای، کسے جوگی نوں چا وڈوریا ای ۔ کائی دب کے جوگی نوں ڈانٹ لیندی، کتے اونھاں نوں جوگی نے گھوریا ای ۔ پھلے کھیڑیاں دے جھات پایا سو، جویں سولھویں دا چند پوریا ای ۔ (وڈوریا=چنگا مندا کیہا، پھلے=دروازے، سولھویں دا چند=بھاویں اوہ چودھویں دا چند سی پر جوگی بن کے سولھویں دا لگدا سی) 336. رانجھا کھیڑیاں دے گھریں آیا کہیاں ولگناں ویہڑے تے ارلکھوڑاں، کہیاں بکھلاں تے کھرلانیاں نی ۔ کہیاں کوریاں چاٹیاں نیہیناں تے، کہیاں کلیاں نال مدھانیاں نی ۔ اوتھے اک چھچھوہری جیہی بیٹھی، کتے نکلیاں گھروں سوانیاں نی ۔ چھت نال ٹنگے ہوئے نظر آون، کھوپے ناڑیاں اتے پرانیاں نی ۔ کوئی پلنگھ اتے ناگرویل پئیاں، جہیاں رنگ محل وچّ رانیاں نی ۔ وارث کواریاں کشٹنے کرن پئیاں، موئے ماپڑے تے مہنتانیاں نی ۔ سہتی آکھیا بھابیئے ویکھنی ہیں، پھردا لچا منڈا گھر سوانیاں نی ۔ کتے سجرے کنّ پڑا لیتے، دھروں لعنتاں ایہہ پرانیاں نی ۔ (ارل کھوڑ=وارث شاہ دے سمیں چوراں دے ڈر توں پسوآں والی حویلی نوں اندروں بند کرکے سرکھیا لئی اندر ہی سوندے سن ۔دروازے دے پچھے اک لکڑی دا ارل وی رکھیا جاندا سی جہدے دونوں سرے کندھ وچّ چلے جاندے سن ۔اک پاسے سارا ارل کندھ وچّ چلا جاندا سی، بکھل=پشواں والا مکان، نیہیاں=چھوٹی گھڑونجی، ناگر ویل=سبھ توں ودھیا پان دی ویل نازک سریر والی سوہنی، کشٹنے=سخت محنت والے کم) 337. رانجھا ہیر دے گھر آیا جوگی ہیر دے ساہرے جا وڑیا، بھکھا باز جیوں پھرے للوردا جی ۔ آیا خوشی دے نال دو چند ہو کے، سوبادار جیوں نواں لاہور دا جی ۔ دھسّ دے ویہڑے جا وڑیا، ہتھ کیتا سو سنھ دے چور دا جی ۔ جا الکھ وجائکے ناد پھوکے، سوال پاؤندا لتپتا لوڑ دا جی ۔ انی کھیڑیاں دی پیاریئے وہٹیئے نی، 'ہیرے سکھ ہے' چائ ٹکوردا جی ۔ وارث شاہ ہن اگّ نوں پئی پھوی، شگن ہویا جنگ تے شور دا جی ۔ (للوردا=لور لور کردا،بھالدا، دو چند=دگنا، لتپتا=سوادلا، ٹکوردا=ٹنکاؤندا،ٹنہدا) 338. سہتی سچ آکھ توں راولا کہے سہتی، تیرا جیؤ کائی گلّ لوڑدا جی ۔ ویہڑے وڑدیاں رکتاں چھیڑیاں نی، کنڈا وچّ کلیجڑے پوڑدا جی ۔ بادشاہ دے باغ وچّ نال چاوڑ، پھریں پھل گلاب دا توڑدا جی ۔ وارث شاہ نوں شطر مہار باجھوں، ڈانگ نال کوئی منہ موڑدا جی ۔ (راولا=ایہہ جوگیاں دا فرقہ ہے جس بابت کتھا پرچلت ہے کہ جد ہیر دے ویوگ وچّ رانجھا بالناتھ دا چیلا ہویا، اس توں ایہہ فرقہ چلیا، کائی=کہڑی، پوڑدا=چبھوندا، شطر=اوٹھ) 339. رانجھا آ کواریئے ایڈ اپرادھنے نی، دھکہ دے نہ ہکّ دے زور دا نی ۔ بندے کندھلی نتھلی ہسّ کڑیاں، بیسیں روپ بنائکے مور دا نی ۔ انی نڈھیئے رکتاں چھیڑ ناہیں، ایہہ کم ناہیں دھم شور دا نی ۔ وارث شاہ فقیر غریب اتے، ویر کڈھیوئی کسے خور دا نی ۔ (اپرادھنے=ظالمے، بندے، نتھلی، ہس کڑیاں=گہنیاں دے ناں، خور=کھوری) 340. سہتی کلھ ذائقے نال چوائ چاوڑ، سانوں بھنّ بھنڈار کڈھائیو وے ۔ اج آن وڑیوں جنّ وانگ ویہڑے، ویر کلھ دا آن جگائیو وے ۔ گدوں آن وڑیوں وچّ چھوہراں دے، کنھاں شامتاں آن پھہائیو وے ۔ وارث شاہ رضائِ دے کم ویکھو، اج ربّ نے ٹھیک کٹائیو وے ۔ (بھنّ=بھنڈ کے، چھوہراں=کڑیاں) 341. رانجھا کچی کواریئے لوڑھ دیئے ماریئے نی، ٹونے ہاریئے آکھ کی آہنی ہیں ۔ بھلیاں نال بریاں کاہے ہوونی ہیں، کائی برے ہی پھاہنے پھاہنی ہیں ۔ اساں بھکھیاں آن سوال کیتا، کہیاں غیب دیاں رکتاں ڈاہنی ہیں ۔ وچوں پکیئے چھیل اچکیے نی، راہ جاندڑے مرگ کیوں پھاہنی ہیں ۔ گلّ ہو چکی پھیر چھیڑنی ہیں، ہری ساکھ نوں موڑ کیوں واہنی ہیں ۔ گھر جان سردار دا بھیکھ مانگی، ساڈا عرش دا کنگرا ڈھاہنی ہیں ۔ کیہا نال پردیسیاں ویر چائیو، چینچر ہاریئے آکھ کی آہنی ہیں ۔ راہ جاندڑے فقر کھہیڑنیں ہیں، آ نہریئے سنگ کیوں ڈاہنی ہیں ۔ گھر پیئیڑے دھروہیاں پھیریاں نی، ڈھگی وہریئے سانھاں نوں واہنی ہیں ۔ آ واسطہ ای نیناں گنڈیاں دا، ایہہ کلھا کویں پچھوں لاہنی ہیں ۔ شکار دریا وچّ کھیڈ موئیے، کیہیاں موت وچّ مچھیاں پھاہنی ہیں ۔ وارث شاہ فقیر نوں چھیڑنی ہیں، اکھیں نال کیوں کھکھراں لاہنی ہیں ۔ (ساکھ=کھیتی، نہری=کوڑ، ڈھگی وہری…سانھاں نوں وانہدی=مچھری ہوئی گاں سانھاں تے چڑھدی ہے، کلھا=جھگڑا) 342. سہتی انی سنو بھیناں کوئی چھٹ جوگی، وڈی جوٹھ بھیڑا کسے تھاؤں دا ہے ۔ جھگڑیل مرکھناں گھنڈھ مچڑ رپڑ کھنڈ ایہہ کسے گراؤں دا ہے ۔ پردیسیاں دی نہیں ڈول اس دی، ایہہ واقف ہیر دے ناؤں دا ہے ۔ گلّ آکھ کے ہتھاں تے پوے مکر، آپے لانودا آپ بجھاؤندا ہے ۔ ہنے بھنّ کے کھپری توڑ سیلھی، نالے جٹاں دی جوٹ کھہاؤندا ہے ۔ جے میں اٹھ کے پان پتّ لاہ سٹاں، پینچ ایہہ نہ کسے گراؤں دا ہے ۔ کوئی ڈوم موچی اکے ڈھیڈ کنجر، اکے چوہڑا کسے سراؤں دا ہے ۔ وارث شاہ میاں واہ لا رہیاں، ایہہ جھگڑیوں باز نہ آؤندا ہے ۔ (چھٹ=بہت برا،فسادی، گھنڈ=ہنڈھیا ہویا، رپڑ کھنڈ=جھگڑالو، رپڑ زمین ورگا، مرکھنا=مارن کھنڈا، جوٹ=جوڑا، ڈھیڈ=ڈھیٹھ،بے شرم، باز نہیں آؤندا=ہٹدا نہیں،ٹلدا نہیں) 343. رانجھا پکڑ ڈھال تلوار کیوں گرد ہوئی، متھا منیئے کڑمیئے بھاگیئے نی ۔ چینچر ہاریئے ڈاریئے جنگ بازے، چھپر نکیئے برے تے لاگیئے نی ۔ فساد دی فوج دیئے پیشوائے، شیطان دی لکّ تڑاگیئے نی ۔ اسیں جٹیاں نال جے کرے جھیڑے، دکھ زہد تے فقر کیوں جھاگیئے نی ۔ متھا ڈاہ ناہیں آؤ چھڈّ پچھا، بھنے جاندے مگر ناہیں لاگیئے نی ۔ وارث شاہ فقیر دے قدم پھڑیئے، چھڈّ کبر ہنکار تیاگیئے نی ۔ (متھا منی=سر منی، کڑمی=مندبھاگی، چھپر نکی=بدصورت، برے تے لاگیئے=ماڑے کماں تے لگی ہوئی، پیشوا=آگوُ،دکھنی بھارت وچّ مرہٹیاں دے لیڈر نوں پیشوا کیہا جاندا سی، لکّ تڑاگی= لکّ دی تڑاگی،گوڑہا ساتھی، بھنے=دوڑے،بھجے) 344. سہتی چکی-ہانیاں وچّ وچار پوندی، ایہدی دھم تنور تے بھٹھّ ہے نی ۔ کم ذات کپتڑا ڈھیٹھ بینڈا، ڈبیپرے دے نال دی چٹھّ ہے نی ۔ بھیڑوکار گھٹھا ٹھگّ ماجھڑے دا، جیندا رنّ یرولی دا ہٹھّ ہے نی ۔ منگ کھانے حرام مشٹنڈیاں نوں، وڈا سار ہشدھات دی لٹھّ ہے نی ۔ مشٹنڈڑے ترت پچھان لئیدے، کم ڈاہ دیؤ ایہہ وی جٹّ ہے نی ۔ ایہہ جٹّ ہے پر جھگھا پٹ ہے نی، ایہہ چودھری چوڑ چپٹّ ہے نی ۔ گدوں لدیا سنے ایہہ چھٹّ ہے نی، بھاویں ویلنے دی ایہہ لٹھ ہے نی ۔ وارث شاہ ہے ایہہ تے رس مٹھا، ایہہ تاں کاٹھے کماد دی گٹھّ ہے نی ۔ (چکی ہانا=جتھے بندے اکٹھے ہندے ہن، بھٹھّ=دانے آدی بھنن دی وڈی بھٹھی، بینڈا=کھنڈھا، چٹھ=چڑیل، یرولی=یار، ہٹھ=ضد، ہشدھات=ہشتدھات، اٹھدھاتا 1. سونا، 2. چاندی، 3. لوہا، 4. تانبہ، 5. جست، 6. پتل، 7. سکہ اتے 8 ٹین، کاٹھا=سخت کماد) 345. گوانڈھناں دا اتر ویہڑے والیاں دانیاں آن کھڑھیاں، کیوں بولدی ایس دیوانڑے نی ۔ کڑیئے کاس نوں لجھدی نال جوگی، ایہہ جنگلی کھرے نمانڑے نی ۔ منگ کھائکے سدا ایہہ دیس تیاگن، تنبو آس دے ایہہ نہ تاندے نی ۔ جاپ جاندے ربّ دی یاد والا، ایڈے جھگڑے ایہہ نہ جاندے نی ۔ سدا رہن اداس نراس ننگے، برچھ پھوک کے سیال لنگھانودے نی ۔ وارث شاہ پر اساں معلوم کیتا، جٹی جوگی دوویں اکسے ہان دے نی ۔ (دانیاں=عقل والیاں، لجھدی=لڑدی) 346. سہتی نیناں ہیر دیاں ویکھ کے آہ بھردا، وانگ عاشقاں اکھیاں میٹدا ای ۔ جویں خصم کپتڑا رنّ بھنڈے، کیتی گلّ نوں پیا گھسیٹدا ای ۔ رناں گنڈیاں وانگ فرفیج کردا، توڑن ہارڑا لگڑی پریت دا ای ۔ گھت گھگری بہے ایہہ وڈا ٹھیٹھر، ایہہ استادڑا کسے مسیت دا ای ۔ چونڈھی وکھیاں دے وچّ وڈھّ لیندا، پچھوں اپنی وار مڑ چیکدا ای ۔ اکے خیر-ہتھا نہیں ایہہ راول، اکے چیلڑا کسے پلیت دا ای ۔ نہ ایہہ جنّ نہ بھوت نہ رچھ باندر، نہ ایہہ چیلڑا کسے اتیت دا ای ۔ وارث شاہ پریم دی زیل نیاری، نیارا انترا عشقَ دے گیت دا ای ۔ (فرفیج=فریب، گھگری گھت بہنا=ڈیرہ لا لینا، ٹھیٹھر=گنوار، اتیت=جوگی، انترا=گیت دے دو حصے ہن، اک مڑ مڑ دہرایا جان والا دوجا انترا) 347. رانجھا ایہہ مثل مشہور ہے جگ سارے کرم رب دے جیڈ نہ مہر ہے نی ۔ ہنر جھوٹھ کمان لاہور جیہی، اتے کانورو جیڈ نہ سحر ہے نی ۔ چغلی نہیں دیپالپر کوٹ جیہی، اوہ نمرود دی تھاؤں بے مہر ہے نی ۔ نقش چین تے مشک نہ کھتن جیہا، یوسف جیڈ نہ کسے دا چہر ہے نی ۔ میں تاں توڑ ہشدھات دے کوٹ سٹاں، رینوں دسّ خاں کاس دی وہر ہے نی ۔ بات بات تیری وچّ ہین کامن، وارث شاہ دا شعر؎ کی سحر ہے نی ۔ (کانورو=کامروپ،پوربی بنگال دا اک ضلع جہڑا جادو ٹونے لئی مشہور ہے، چہر=چہرہ، کامن=جادو، ٹونے والی، وہر=دکھ) 348. تتھا کوئی اساں جیہا ولی سدھ ناہیں، جگ آنودا نظر ظہور جیہا ۔ دستار بجواڑیوں خوب آوے، اتے بافتا نہیں قصور جیہا ۔ کشمیر جیہا کوئی ملک ناہیں، نہیں چاننا چند دے نور جیہا ۔ اگے نظر دے مزہ معشوق دا ہے، اتے ڈھول نہ سونہدا دور جیہا ۔ نہیں رنّ کلچھنی تدھ جیہی، نہیں زلزلہ حشر دے سور جیہا ۔ سہتی جیڈ نہ ہور جھگڑیل کوئی، اتے سوہنا ہور نہ طور جیہا ۔ کھیڑیاں جیڈ نہ نیک نصیب کوئی، کوئی تھاؤں نہ بیتل مامور جیہا ۔ سہج وسدیاں جیڈ نال بھلا کوئی، برا نہیں ہے کم فتور جیہا ۔ ہنگ جیڈ نہ ہور بدبو کوئی، باسدار نہ ہور کچور جیہا ۔ وارث شاہ جیہا گناہ گار ناہیں، کوئی تاؤ نہ تپت تندور جیہا ۔ (دستار=پگڑی، بافتا=ریشم دا کپڑا، کلچھنی=بھیڑے لچھناں والی، زلزلہ=بھچال، حشر=قیامت، سور=بگل، بیتل مامور= چوتھے اسمان اپرے زمرد دی بنی اک مسجد ۔کہندے ہن کہ جے کر کوئی چیز اوتھوں ڈگ پوے تاں اوہ کعبے دی چھت 'تے آ ٹکدی ہے ۔ فتور=فساد،خرابی، کچور=کافور) 349. سہتی جوگ دسّ خاں کدھروں ہویا پیدا، کتھوں ہویا سنداس بیراگ ہے وے ۔ کیتی راہ ہیں جوگ دے دسّ خاں وے، کتھوں نکلیا جوگ دا راگ ہے وے ۔ ایہہ کھپری سیلھیاں ناد کتھوں، کس بدھیا جٹاں دی پاگ ہے وے ۔ وارث شاہ بھبوت کس کڈھیا ای، کتھوں نکلی پوجنی آگ ہے وے ۔ (سنداس=سنیاس، کیتی=کنے، پاگ=پگڑی، بھبوت=سریر اتے ملی جان والی سواہ) 350. رانجھا مہاں دیوَ تھوں جوگ دا پنتھ بنیاں، دیودت ہے گورو سنداسیاں دا ۔ رامانند تھوں سبھ ویراگ ہویا، پرم جوت ہے گورو اداسیاں دا ۔ برہما براہمنا دا رام ہندواں دا، بشن اتے مہیش سبھ راسیاں دا ۔ ستھرا ستھریاں دا نانک اداسیاں دا، شاہ مکھن ہے منڈے اپاسیاں دا ۔ جویں سئیئدّ جلال جلالیاں دا، تے اویس کرنی کھگاں کاسیاں دا ۔ جویں شاہ مدار مداریاں دا، تے انسار انساریاں تاسیاں دا ۔ ہے وششٹ نربان ویراگیاں دا، سری کرشن بھگوان اپاسیاں دا ۔ حاجی نوشاہ جویں نوشاہیاں دا، اتے بھگت کبیر جولاسیاں دا ۔ دستگیر دا قادری سلسلہ ہے، تے فرید ہے چشت عباسیاں دا ۔ جویں شیخ طاہر پیر ہے موچیاں دا، شمس پیر سنیاریاں چاسیاں دا ۔ نام دیوَ ہے گورو چھیمبیاں دا، لقمان لوہار ترکھاسیاں دا ۔ خواجہ خضر ہے میاں مہانیاں دا، نکشبند مغلاں چغتاسیاں دا ۔ سرور سخی بھرائیاں سیوکاں دا، لال بیغ ہے چوہڑیاں خاصیاں دا ۔ نل راجا ہے گورو جواریاں دا، شاہ شمس نیاریاں ہاسیاں دا ۔ حضرت شیش ہے پیر جلاہیاں دا، شیطان ہے پیر مراسیاں دا ۔ جویں حاجی گلگو نوں گھمیار منن، حضرت علی ہے شیعاں خاصیاں دا ۔ سلیمان پارس پیر نائیاں دا، علی رنگریز ادریس درزاسیاں دا ۔ عشقَ پیر ہے عاشقاں ساریاں دا، بھکھ پیر ہے مستیاں پاسیاں دا ۔ حسوُ تیلی جیوں پیر ہے تیلیاں دا، سلیمان ہے جنّ بھوتاسیاں دا ۔ سوٹا پیر ہے وگڑیاں تگڑیاں دا، تے داؤد ہے ذرہ-نواسیاں دا ۔ وارث شاہ جیوں رام ہے ہندواں دا، اتے رحمٰن ہے مومناں خاصیاں دا ۔ (چاسی=کسان، خاصی=کوڑا کرکٹ چکن والے، تاسی=سونے دے گہنے بناؤن والے، پاسی=تاڑ دے درکھتّ توں تاڑی کڈھن والا، پیر=گورو، ذرہ-نواسی=ہر ویلے زرہِ بختر پہنن والا) 351. سہتی مایا اٹھائی پھرن ایس جگّ اتے، جنہاں بھون تے کل بہار ہے وے ۔ اےنہاں پھرن ضرور ہے دہوں راتیں، دھروں پھرن اینھاندڑی کار ہے وے ۔ سورج چند گھوڑا اتے روح چکل، نظر شیر پانی ونجار ہے وے ۔ تانا تنن والی الّ گدھا کتا، تیر چھجّ تے چھوکرا یار ہے وے ۔ ٹوپا چھاننی تکڑی تیز مرکب، قلعہ ترکلا پھرن وفار ہے وے ۔ بلی رنّ فقیر تے اگّ باندی، اےنہاں پھرن گھرو گھری کار ہے وے ۔ وارث شاہ ویلی بھیکھے لکھ پھردے، صبر فقر دا قول قرار ہے وے ۔ (مایا =مایہ، بھون=گھمن گھرن، بہار=کم، چکل=چکر، مرکب=سواری دے جانور جاں گڈی، ویلی=ویل والے) 352. تتھا پھرن برا ہے جگ تے اےنہاں تائیں، جے ایہہ پھرن تاں کم دے مول ناہیں ۔ پھرے قول زبان جوان رن تھیں، ستردار گھر چھوڑ معقول ناہیں ۔ رضا اﷲ دی حکم کتئیّ جانو، قطب کوہ کعبہ ہے مامول ناہیں ۔ رنّ آئے وگاڑ تے چہ چڑھی، فقر آئے جاں قہر کلول ناہیں ۔ زمیندار کنکوتیاں خوشی ناہیں، اتے احمق کدے ملول ناہیں ۔ وارث شاہ دی بندگی للھ ناہیں، ویکھاں منّ لئے کہ قبول ناہیں ۔ ( رن=جنگ، کنکوتیاں=محکمہ مال دے اوہ نوکر جہڑے کھڑی فصل دا اندازہ لاؤندے سن، للھ=بنا مطلب) 353. تتھا عدل بناں سردار ہے رخ اپھل، رنّ گدھی ہے جو وفادار ناہیں ۔ نیاز بناں ہے کنچنی بانجھ بھاویں، مرد گدھا جو عقل دا یار ناہیں ۔ بنا آدمیت ناہیں انس جاپے، بنا آب کتال تلوار ناہیں ۔ سبز ذکر عبادتاں باجھ جوگی، دماں باجھ جیون درکار ناہیں ۔ ہمت باجھ جوان بن حسن دلبر، لون باجھ طعام سوار ناہیں ۔ شرم باجھ مچھاں بناں عمل داڑھی، طلب باجھ فوجاں بھر بھار ناہیں ۔ عقل باجھ وزیر صلوات مومن، بن دیوان حساب شمار ناہیں ۔ وارث، رنّ، فقیر، تلوار، گھوڑا، چارے تھوک ایہہ کسے دے یار ناہیں ۔ (اپھل=جہنوں پھل نہ لگے، کنچنی=ناچی، انس=اک آدمی، آب= دھار،تیز شاشتر دی، کتال=تلوار، عبادت=بھجن بندگی، دماں=ساہاں، درکار ناہیں=نہیں چاہیدا، طعام=کھانا، سوار=سواد، طلب=تنخواہ، صلوات=نماز، دیوان=وزیرے مال) 354. رانجھا مرد کرم دے نقد ہن سہتیئے نی، رناں دشمناں نیک کمائیاں دیاں ۔ تسیں ایس جہان وچّ ہو رہیاں، پنج سیریاں گھٹ دھڑوائیاں دیاں ۔ مرد ہین جہاز نے کوکیاں دے، رناں بیڑیاں ہین برائییاں دیاں ۔ ماؤں باپ دا ناؤں ناموس ڈوبن، پتہ لاہ سٹن بھلیاں بھائیاں دیاں ۔ ہڈّ ماس حلال حرام کپن، ایہہ کہاڑیاں ہین قصائیاں دیاں ۔ لباں لاہندیاں صاف کر دین داڑھی، جویں قینچیاں احمقاں نائیاں دیاں ۔ سر جائے، نہ یار دا سر دیچے، شرماں رکھیئے اکھیاں لائیاں دیاں ۔ نی توں کیہڑی گلّ تے ایڈ شوکیں، گلاں دسّ خاں پوریاں پائیاں دیاں ۔ آڈھا نال فقیراں دے لاؤندیاں نے، خوبیاں ویکھ ننان بھرجائیاں دیاں ۔ وارث شاہ تیرے منہ نال ماراں، پنڈاں بنھ کے سبھ بھلیائیاں دیاں ۔ (کرم دے نقد=نیک بھاوَ بھلے کم نوں دیر نہیں لاؤندے، کپن=کٹن، سر=بھید، منہ نال مارن=نامنزور کرن) 355. سہتی ریس جوگیاں دی تیتھوں نہیں ہندی، ہونساں کیہیاں جٹاں رکھائیاں دیاں ۔ بے شرم دی مچھ جیوں پوچھ پدی، جہیاں منجراں بیٹ دے دھائیاں دیاں ۔ تانسین جیہا راگ نہیں بندا، لکھ صفاں جے ہون اتائیاں دیاں ۔ اکھیں ڈٹھیاں نہیں توں چوبرا وے، پرم کٹھیاں برہوں ستائیاں دیاں ۔ سر منّ داڑھی کھیہہ لائیا ای، قدراں ڈٹھیؤں ایڈیاں چائیاں دیاں ۔ تیری چراچر برکدی جیبھ ایویں، جیوں مرکدیاں جتیاں سائیاں دیاں ۔ لنڈیاں نال گھلنا مندے بول بولن، نہیں چالیاں ایہہ بھلیائیاں دیاں ۔ نہیں کائبیوں چوہڑا ہوئِ واقف، خبراں جاندے چوہڑے گہائیاں دیاں ۔ نہیں فقر دے بھیت دا ذرا واقف، خبراں تدھ نوں مہیں چرائیاں دیاں ۔ چتڑ سواہ بھرے ویکھ مگر لگوں، جویں کتیاں ہون گسائیاں دیاں ۔ جہڑیاں سون اجاڑ وچّ وانگ خچر، قدراں اوہ کی جاندیاں داعیاں دیاں ۔ گدوں وانگ جاں رجیوں کریں مستی، کچھاں سنگھنیں رناں پرائیاں دیاں ۔ باپو نہیں پورا تینوں کوئی ملیا، اجے ٹوہیؤں بکلاں مائیاں دیاں ۔ پوچھاں گائی نوں مہیں دیاں جوڑنا ایں، کھریاں مہیں نوں لاؤنیں گائیاں دیاں ۔ ہاسہ ویکھ کے آؤندا سفلوائی، گلاں تبھا دیاں ویکھ صفایاں دیاں ۔ میاں کون چھڈاوسی آن تینوں، دھمکاں پونگیاں جدوں کٹائیاں دیاں ۔ گلاں عشقَ دے والیاں نیئیں رلیاں، کچے گھڑے تے وہن لڑھائیاں دیاں ۔ پریاں نال کی دیواں نوں آکھ لگے، جنہاں وکھیاں بھنیاں بھائیاں دیاں ۔ ایہہ عشقَ کی جاندے چاک چوبر، خبراں جاندے روٹیاں ڈھائیاں دیاں ۔ وارث شاہ نہ بیٹیاں جنہاں جنیاں، قدراں جاندے نہیں جوائیاں دیاں ۔ (حوص=ہوس،لالچ بیٹ دے دھئیاں=بیٹ دے چول، منجراں=بلیاں، سٹے، اتائیاں=بے سواد گوئیا، برکدی=چلدی، چالیاں=چالے،طور طریقے، مرکدیاں=چیکدیاں، گہائیاں=گوہے،گسئیں=ہندو فقیر، باپو=پورا استاد سفلوائی=گھٹیاپن، خفائی=اپنے بھید نوں لکاؤن والا، نیئیں=ندی) 356. رانجھا اسیں سہتیئے مول نال ڈراں تیتھوں، تکھے دیدڑے تیندڑے سار دے نی ۔ ہاتھی نہیں تصویر دا قلعہ ڈھاہے شیر مکھیاں نوں ناہیں ماردے نی ۔ کہے کانواں دے ڈھور نہ کدے موئے، شیر پھوئیاں توں ناہیں ہاردے نی ۔ پھٹ ہیں لڑائی دے اصل ڈھائی، ہور ایویں پسار پساردے نی ۔ اکے مارنا اکے تاں آپ مرنا، اکے نسّ جانا اگے سار دے نی ۔ ہمت سست بروت سرین بھارے، ایہہ گبھرو کسے نہ کار دے نی ۔ بنھ ٹوریئے جنگ نوں ڈھگّ کرکے، سگوں اگلیاں نوں پچھوں ماردے نی ۔ سڑن کپڑے ہون تحقیق کالے، جہڑے گوشٹی ہون لوہار دے نی ۔ جھوٹھے مہنیاں نال نہ جوگ جاندا، سنگ گلے نہ نال پھہار دے نی ۔ خیر دتیاں مال نہ ہوئے تھوڑھا، بوہل تھڑے نہ چنے گٹار دے نی ۔ جدوں چوہڑے نوں جنّ کرے دکھلا، جھاڑا کریدا نال پیزار دے نی ۔ تیں تاں فکر کیتا سانوں مارنے دا، تینوں ویکھ لے یار ہن ماردے نی ۔ جیہا کرے کوئی تیہا پانودا ہے، سچے وعدے پروردگار دے نی ۔ وارث شاہ میاں رنّ بھونکنی نوں، فقر پائِ جڑیاں چائ ماردے نی ۔ ( پھوئیاں=بہارے آئی گدڑیاں، سرین=چتڑ، بروت=ٹھنڈ، لوہار دے گوشٹی=لوہار کول بیٹھن اٹھن والے، سنگ=پتھر، چنے=چگے، پیزار=جتی، پروردگار=پالن ہار، جڑیاں=جادو ٹونے نال لگا اک روگ جہڑا اخیر وچّ جان لیوا ثابت ہندا ہے) 357. سہتی تیریاں سیلھیاں تھوں اسیں نہیں ڈردے، کوئی ڈرے نہ بھیل دے سانگ کولوں ۔ ایویں ماریدا جاوسیں ایس پنڈوں، جویں کھسکدا کفر ہے بانگ کولوں ۔ سری کجّ کے ٹرینگا جہل جٹا، جویں دھاڑوی سرکدا کانگ کولوں ۔ میرے ڈٹھیاں کمبسی جان تیری، جویں چور دی جان جھلانگ کولوں ۔ تیری ٹوٹنی پھرے ہے سپّ وانگوں، آئِ رناں دے ڈریں اپانگ کولوں ۔ ایویں خوف پوسی تینوں مارنے دا، جویں ڈھکّ دا پیر الانگھ کولوں ۔ وارث شاہ ایہہ جوگیڑا مویا پیاسا، پانی دینگیاں جدوں پڑسانگ کولوں ۔ (بھیل=بھیل قوم جہڑی وندھیاچل پربت کول بسی ہوئی ہے، کج کے= ڈھک کے، جہل=جاہل،گنوار، جھلانگ=سویرا، اپانگ=اپ انگ،کسے انگ) 358. رانجھا کیہیاں آن پنچائتاں جوڑیاں نی، اسیں رنّ نوں ریوڑی جاننے ہاں ۔ پھڑیئے چتھّ کے لئیے لنگھا پل وچّ، تنبو ویر دے نت نہ تاننے ہاں ۔ لوک جاگدے مہریاں نال پرچن، اسیں خواب اندر موجاں ماننے ہاں ۔ لوک چھاندے بھنگ تے شربتاں نوں، اسیں آدمی نظر وچّ چھاننے ہاں ۔ پھوئی مگر لگی اس دی موت آہی، وارث شاہ ہن مار کے راننے ہاں ۔ (ریوڑی=ریوڑی، نظر وچّ چھاننا=جاچنا، راننے=پیراں تھلے مدھناں) 359. رانجھا-اہنجھا نہ بھلے جیٹھ مینہہ تے سیال نوں واؤ مندی، کٹک ماگھ وچّ منع ہنھیریاں نی ۔ روون ویاہ وچّ گاونا وچّ سیاپے، سطر مجلساں کرن مندیریاں نی ۔ چغلی خاونداں دی بدی نال مئیں، کھائِ لون حرام بد-خیریاں نی ۔ حکم ہتھ کم ذات دے سونپ دینا، نال دوستاں کرنیاں ویریاں نی ۔ چوری نال رفیق دے دغا پیراں، پر نعر پر مال اسیریاں نی ۔ غیبت ترک صلوات تے جھوٹھ مستی، دور کرن فرشتاں تیریاں نی ۔ لڑن نال فقیر سردار یاری، کڈھ گھتنا مال وسیریاں نی ۔ مڑن قول زبان دا پھرن پیراں، بریاں دناں دیاں ایہہ بھی پھیریاں نی ۔ میرے نال جو کھیڑیاں وچّ ہوئی، خچروادیاں ایہہ سبھ تیریاں نی ۔ بھلے نال بھلیانئیاں بدی بریاں، یاد رکھ نصیحتاں میریاں نی ۔ بناں حکم دے مرن نہ اوہ بندے، ثابت جنھاں دے رزق دیاں ڈھیریاں نی ۔ بدرنگ نوں رنگ کے رنگ لائیو، واہ واہ ایہہ قدرتاں تیریاں نی ۔ ایہا گھتّ کے جادوڑا کروں کملی، پئی گرد میرے گھتیں پھیریاں نی ۔ وارث شاہ اساں نال جادوآں دے، کئی رانیاں کیتیاں چیریاں نی ۔ (مجلس=محفل، کھا لون کرے بدخیریاں=نمکحرامی، رفیق=ساتھی، پر نعر=پرائی استری، پر مال=پرایا مال، اسیری=کسے چیز نوں پراپت کرن لئی ہر ویلے کڑھنا،سڑناں، غیبت=چغلی، تیری=اڑان، چیری=چیلی) 360. سہتی اساں جادوڑے گھول کے سبھ پیتے، کراں باورے جادوآں والیاں نوں ۔ راجے بھوج جہے کیتے چا گھوڑے، نہیں جاندا ساڈیاں چالیاں نوں ۔ سکے بھائیاں نوں کرن نفر راجے، اتے راج بہانودے سالیاں نوں ۔ سرکپّ رسالو نوں وخت پایا، گھت مکر دے رولیاں رالیاں نوں ۔ راون لنک لٹائکے گرد ہویا، سیتا واسطے بھیکھ وکھالیاں نوں ۔ یوسف بند وچّ پا ظہیر کیتا، سسی وخت پایا اوٹھاں والیاں نوں ۔ رانجھا چار کے مہیں فقیر ہویا، ہیر ملی جے کھیڑیاں سالیاں نوں ۔ روڈا وڈھّ کے ڈکرے ندی پایا، تے جلالی دے ویکھ لے چالیاں نوں ۔ پھوگو عمر بادشاہ خوار ہویا، ملی مارون ڈھول دے رالیاں نوں ۔ ولی بلم باؤر ایمان دتا، ویکھ ڈوبیا بندگی والیاں نوں ۔ مہینوال توں سوہنی رہی ایویں، ہور پچھ لے عشقَ دے بھالیاں نوں ۔ اٹھاراں کھوہنی کٹک لڑ موئے پانڈو، ڈوب ڈاب کے کھٹیا گھالیاں نوں ۔ رنا مار لڑائے امام-زادے، مار گھتیا پیریاں والیاں نوں ۔ وارث شاہ توں جوگیا کون ہنیں، اوڑک بھرینگا ساڈیاں ہالیاں نوں ۔ (گھول کے پیتے=ختم کر دتے، نفر=غلام،داس، ظہیر=دکھی، سرکپّ=گکھرفتِ ہوڈی راجا جو ویریاں دے سر کپ (وڈھ) لیندا سی۔ رسالو=سلوان دا پتر اتے پورن بھگت دا بھرا، رالیاں=ملاپ، پھوگو عمر=اومر سومر سندھ دا اک امیر جو عربی نسل دا سی ۔ جد ڈھولا مارون نوں لے کے پگل توں گیا تاں راہ وچّ اس امیر نے مارون نوں کھوہن دا یتن کیتا پر مارون دے اشارے نال ڈھولے نے اوتھوں اپنا اٹھ، جس دی اک لتّ بدھی سی، اسے طرحاں بھجا لیا اتے رانی نوں بچا کے لے گیا، ولی بلم باؤر=قربانیاں دا اک مشہور ولی ۔ جد حضرت موسیٰ نے مدائن والیاں اپر حملہ کیتا تاں اوتھوں دے بادشاہ نے بلم باؤر نوں کیہا کہ اوہ موسیٰ نوں بد دواں دیوے ۔اوہنے بددوا لئی ہتھ اپر نوں چکے پر مونہوں بددوا نہ نکلی، اٹھاراں کھوہنی=مہامبھارت دے یدھ وچّ، آکھیا جاندا ہے کہ دوویں پاسیاں دیاں فوجاں دی گنتی اٹھاراں کھوہنیاں سی ۔پانڈوآں دا لشکر ست کھوہنیاں اتے کورواں دا گیاراں کھوہنیاں، حالے بھرنے=خراج بھرنا،مالیا جاں معاملہ، امام-زادے= امام حسن حضرت علی دے وڈے پتر (24. 670 ای)، حضرت علی دے شہید ہون پچھوں کوپھا دے لوکاں ایہناں نوں چھ کو مہینے خلیفہ منّ لیا ۔ امیر معاویہ نال کجھ اک شرطاں تے آپ نے اس دے حق وچّ خلافت چھڈّ دتی ۔مواویاں دے مرن پچھوں اوہدا پتر تخت تے بیٹھا ۔اس نے جینب نامی بیوی راہیں امام حسن نوں زہر دوا دتی) 361. رانجھا آ نڈھیئے غیب کیوں وڈھیا ای، ساڈے نال کی رکتاں چائیاں نی ۔ کریں نراں دے نال برابری کیوں، آکھ تساں وچّ کی بھلیائیاں نی ۔ بیکساں دا کوئی نہ ربّ باجھوں، تسیں دوویں ننان بھرجائیاں نی ۔ جہڑا ربّ دے نانؤں تے بھلا کرسی، اگے ملنگیاں اس بھلیائیاں نی ۔ اگے تنھاں دا حالَ زبون ہوسی، وارث شاہ جو کرن بریائیاں نی ۔ (غیب وڈھنا=وادھو دی لڑائی چھیڑنی، بیکس=کمزور،نمانا، زبون =برا) 362. تتھا مرد صاد ہن چہرے نیکیاں دے، صورتَ رنّ دی میم موقوف ہے نی ۔ مرد عالم فاضل اجل قابل، کسے رنّ نوں کون وقوف ہے نی ۔ صبر فرھا ہے منیا نیک مرداں، ایتھے صبر دی واگ ماتوف ہے نی ۔ دفتر مکر فریب تے خچروائیاں، ایہناں پستیاں وچّ ملفوف ہے نی ۔ رنّ ریشمی کپڑا منع مصلے، مرد جوزکیدار مشروف ہے نی ۔ وارث شاہ ولائتی مرد میوے، اتے رنّ مسواک دا صوف ہے نی ۔ (صاد=سادے،نراسرے، موقوف=ردّ کیتی ہوئی، وقوف=عقل،سمجھ، پھرھا=لگام، ماتوف=مڑی ہوئی، ملفوف=لپیٹیا ہویا، مشروف= مان یوگ، مسواک=داتن، صوف=چتھیا ہویا برش ورگا) 363. سہتی-اہتی جہان تے بھلے دوست سوئی جو بپت وچّ بھیڑ کٹے، یار سوئی جو جان قربان ہووے ۔ شاہ سوئی جو کال وچّ بھیڑ کٹے، کل پات دا جو نگاہبان ہووے ۔ گاؤں سوئی جو سیال وچ دودھ دیوے، بادشاہ جو نت شبان ہووے ۔ نعر سوئی جو مال بن بیٹھ جالے، پیادہ سوئی جو بھوت مسان ہووے ۔ امساک ہے اصل افیم باجھوں، غصے بنا فقیر دی جان ہووے ۔ روگ سوئی جو نال علاج ہووے، تیر سوئی جو نال کمان ہووے ۔ کنجر سوئی جو غیرتاں باجھ ہوون، جویں بھامبڑا بناں اشنان ہووے ۔ قصبہ سوئی جو ویر بن پیا وسے، جلاد جو مہر بن خان ہووے ۔ کواری سوئی جو کرے ہیا بہتی، نیویں نظر تے باجھ زبان ہووے ۔ بنا چور تے جنگ دے دیس وسے، پٹ سوئی بن انّ دی پان ہووے ۔ سعید سوئی جو سوم نہ ہووے کائر، زانی سیاح تے نہ قہروان ہووے ۔ چاکر عورتاں سدا بے عذر ہوون، اتے آدمی بینکسان ہووے ۔ پرھاں جا وے بھیسیا چوبرا وے، متاں منگنوں کوئی ودھان ہووے ۔ وارث شاہ فقیر بن حرص غفلت، یاد ربّ دی وچّ مستان ہووے ۔ ( کل پات=خاندان دی عزت، شبان=رکھئک آجڑی، امساک= بندھیج، باجھ زبان=گھٹ بولے، زانی=بھوگی، سوم=کنجوس، ودھان=وادھا) 364. رانجھا کار ساز ہے ربّ تے پھیر دولت، سبھو محنتاں پیٹ دے کارنے نی ۔ پیٹ واسطے پھرن امیر در در، سید-زادیاں نے گدھے چارنے نی ۔ پیٹ واسطے پری تے حور-زاداں، جان جنّ تے بھوت دے وارنے نی ۔ پیٹ واسطے رات نوں چھوڈ گھر در، ہوئِ پاہرو ہوکرے مارنے نی ۔ پیٹ واسطے سبھ خرابیاں نے، پیٹ واسطے خون گزارنے نی ۔ پیٹ واسطے فقر تسلیم توڑن، سبھے سمجھ لے رنے گوارنے نی ۔ ایس زمیں نوں واہندا ملک مکا، اتے ہو چکے وڈے کارنے نی ۔ گاہون ہور تے راہک نے ہور اس دے، خاوند ہور دم ہورناں مارنے نی ۔ مہربان جے ہووے فقیر اک پل، تساں جہے کروڑ لکھ تارنے نے ۔ نیک مرد تے نیک ہی ہووے عورت، اوہناں دوہاں نے کم سوارنے نی ۔ وارث شاہ جے رنّ نے مہر کیتی، بھانڈے بول کے ہی موہرے مارنے نی ۔ (کار ساز=کم بناؤن والا، ہوکرے=للکارے، راہک=کاشتکار) 365. سہتی ربّ جیڈ نہ کوئی ہے جگّ داتا، زمیں جیڈ نہ کسے دی صابری وے ۔ مجھیں جیڈ نہ کسے دے ہون جیرے، راج ہند پنجاب دا بابری وے ۔ چند جیڈ چالاک نہ سرد کوئی، حکم جیڈ نہ کسے اکابری وے ۔ برا کسب نہ نوکری جیڈ کوئی، یاد حق دی جیڈ اکابری وے ۔ موت جیڈ نہ سخت ہے کوئی چٹھی، اوتھے کسے دی نہیوں نابری وے ۔ مالزادیاں جیڈ نہ کسب بھیڑا، کم ذات نوں حکم ہے خابری وے ۔ رنّ ویکھنی عیب فقیر تائیں، بھوت وانگ ہے سراں تے ٹابری وے ۔ وارث شاہ شیطان دے عمل تیرے، داڑھی شیخ دی ہو گئی جھابری وے ۔ (صابری=صبر، بابری=بابر دا راج، اکابری=وڈیائی، نابری=نانہہ،انکار، خابری=ٹٹی سڑھک، جھابری=عیب ڈھکن دا اک وسیلہ) 366. رانجھا رنّ ویکھنی عیب ہے انھیاں نوں، ربّ اکھیاں دتیاں ویکھنے نوں ۔ سبھ خلق دا ویکھ کے لؤ مجرا، کرو دید اس جگ دے پیکھنے نوں ۔ راؤ راجیاں سراں دے داؤ لائے، ذرا جائ کے اکھیاں سیکنے نوں ۔ سبھا دید معاف ہے عاشقاں نوں، ربّ نین دتے جگ ویکھنے نوں ۔ مہاں دیوَ جہیاں پاربتی اگے، کام لیاؤندا سی متھا ٹیکھنے نوں ۔ عزرائیل ہتھ قلم لے ویکھدا ای، تیرا نام اس جگ توں چھیکنے نوں ۔ وارث شاہ میاں روز حشر دے نوں، انت سدیئینگا لیکھا لیکھنے نوں ۔ (لؤ مجرا=سلام قبول کرو، چھیکنا=رد کر دینا، لیکھا لیکھنے نوں =کیتے کماں دا لیکھا دین لئی) 367. سہتی جیہی نیت حئی تیہی مراد ملیا، گھرو گھری چھائی سر پاونا ہنے ۔ پھریں منگدا بھونکدا خوار ہندا، لکھ دغے پکھنڈ کماونا ہیں ۔ سانوں ربّ نے دودھ تے دہیں دتا، ہتھا کھاونا اتے ہنڈھاونا ہیں ۔ سوئنا رپڑا پہن کے اسیں بہیئے، وارث شاہ کیوں جیؤ بھرماونا ہیں ۔ (چھائی=سواہ، سوئنا رپڑا=سونا چاندی) 368. رانجھا سوئنا رپڑا شان سوانیاں دا، توں تاں نہیں اصیل نی گولیئے نی ۔ گدھا اڑدکاں نال نہ ہوئِ گھوڑا، بانجھ پری نہ ہوئے یرولیئے نی ۔ رنگ گورڑے نال توں جگ مٹھا، وچوں گناں دے کارنے پولیئے نی ۔ ویہڑے وچّ توں کنجری وانگ نچیں، چوراں یاراں دے وچّ وچولیئے نی ۔ اساں پیر کیہا توں ہیر آکھیں، بھل گئی ہیں سنن وچّ بھولیئے نی ۔ انت ایہہ جہان ہے چھڈّ جانا، ایڈے کفر اپرادھ کیوں تولیئے نی ۔ فقر اصل اﷲ دی ہین مورت، اگے ربّ دے جھوٹھ نہ بولیئے نی ۔ حسن متیئے بوبکے سوئن چڑیئے، نیناں والیئے شوخ ممولیئے نی ۔ تینڈا بھلا تھیوے ساڈا چھڈّ پچھا، ابا جیونیئے آلیئے بھولیئے نی ۔ وارث شاہ کیتی گلّ ہوئِ چکی، موت وچّ نہ مچھیاں ٹولیئے نی ۔ (اصیل=بھلی مانس، یرولیئے=رانجھا نفرت نال سہتی نوں کہندا ہے کہ اوہ اوہدی یاری بارے جاندا ہے، بوبکے=بے سمجھ کوآری کڑی) 369. سہتی چھیڑ خندراں بھیڑ مچاونا ایں، سیکاں لنگ تیرے نال سوٹیاں دے ۔ اسیں جٹیاں مشک لپیٹیاں ہاں، نکّ پاڑ سٹے جنہاں جھوٹیاں دے ۔ جدوں مولھیاں پکڑ کے گرد ہوئیے پستے کڈھیئے چینیاں کوٹیاں دے ۔ جتّ گھیرنی کتکے اتے سوٹے، ایہہ علاج نے چتڑاں موٹیاں دے ۔ لپڑ شاہ دا بالکا شاہ جھکھڑ، تینتھے ولّ ہن وڈے لپوٹیاں دے ۔ وارث شاہ روڈا سر کنّ پاٹے، ایہہ حالَ چوراں یاراں کھوٹیاں دے ۔ (کھندراں=چھیڑاں چھیڑنیاں، مولھی=نکا مولھا، پستا=کسے بیج دا مغز، گھیرنی=چرخے دی ہتھی، لپڑ=جھگڑالو، لپوٹا=وڈیاں گپاں مارن والا) 370. رانجھا فقر شیر دا آکھدے ہین برقع، بھیت فقر دا مول نہ کھولہیئے نی ۔ دودھ صاف ہے ویکھنا عاشقاں دا، شکر وچّ پیاز نہ گھولیئے نی ۔ سرے خیر سو ہسّ کے آن دیچے، لئیے دعا تے مٹھڑا بولیئے نی ۔ لئیے اگھّ چڑھائکے ودھ پیسہ، پر تول تھیں گھٹّ نہ تولیئے نی ۔ برا بول نہ ربّ دے پوریاں نوں، نی بے شرم کپتیئے لولھیئے نی ۔ مستی نال فقیراں نوں دئیں گالیں، وارث شاہ دو ٹھوک نہ بولیئے نی ۔ (فقر شیر دا برقع=فقیر اصل وچّ ربّ دے شیر ہن جنہاں نے فقیری دا برقع پایا ہویا ہے، شکر وچّ پیاز گھولنا= کم وگاڑنا، سرے خیر=جے خیر (بھکھیا) سردی ہے، دو ٹھوک=کنک دے دو موٹے روٹ کھا کے) 371. سہتی اسیں بھوت دی عقل گوا دیئیے، سانوں لا ببھوت ڈراؤنا ہیں ۔ ترننجن ویکھ کے وہٹیاں چھیل کڑیاں، اوتھے کنگ دی تار وجاؤنا ہیں ۔ میری بھابی دے نال توں رمز ماریں، بھلا آپ توں کون سداؤنا ہیں ۔ اوہ پئی حیران ہے نال زحمت، گھڑی گھڑی کیوں پیا اکاؤنا ہنے ۔ نہ توں وید نہ ماندری نہ ملاں، جھاڑے غیب دے کاس نوں پاؤنا ہیں ۔ چور چوہڑے وانگ ہے ٹیڈھ تیری، پیاجاپدا سری بھناؤنا ہیں ۔ کدی بھوتنا ہوئکے جھنڈ کھولیں، کدی جوگ دھاری بن آؤنا ہیں ۔ اٹّ سٹّ پھگواڑ تے کوار گندل، ایہہ بوٹیاں کھولھ وکھاؤنا ہیں ۔ دارو نہ خطاب نہ ہتھ شیشی، آکھ کاس دا وید سداؤنا ہیں ۔ جا گھروں اساڈیوں نکل بھکھے، ہنے جٹاں دی جوٹ کھوہاؤنا ہیں ۔ کھوہ بابریاں کھپری بھنّ توڑوں، ہن ہور کی مونہوں اکھاؤنا ہیں ۔ رنا بلم باؤر دا دین کھوہیا، وارث شاہ توں کون سداؤنا ہیں ۔ (رمز=اشارے، زحمت=بیماری،تکلیف، اکاؤنا=دکھی کرنا، اٹ سٹ، پھگواڑ، کوار گندل=تنّ بوٹیاں ہن، کھوہ بابریا= وال پٹ کے) 372. رانجھا اساں محنتاں ڈاڈھیاں کیتیاں نے، انی گنڈیئے ٹھیٹھرے جٹیئے نی ۔ کرامات فقیر دی ویکھ ناہیں، خیر رب توں منگ کپتیئے نی ۔ کنّ پاٹیاں نال نہ ضد کیچے، انھے کھوہ وچّ جھات نہ گھتیئے نی ۔ مستی نال تکبری رات دنے، کدی ہوش دی اکھ پرتیئے نی ۔ کوئی دکھ تے درد نہ رہے بھورا، جھاڑا مہر دا جنہاں نوں گھتیئے نی ۔ پڑھ پھوکیئے اک عظمت سیفی، جڑ جنّ تے بھوت دی پٹیئے نی ۔ تیری بھابی دے دکھڑے دور ہوون، اسیں مہر جے چائ پلٹیئے نی ۔ مونہوں مٹھڑا بول تے موم ہو جا، تکھی ہو نہ کملیئے جٹیئے نی ۔ جاندے سبھ آزار یقین کرکے، وارث شاہ دے پیر جے چٹیئے نی ۔ (عظمت=تلسمی دعا دا اثر، سیفی=دشمن دا وار اتارن لئی اٹل تاثیر والی دعا، کیہا جاندا ہے کہ سیفی والے پرش دے قبضے وچّ ستر ہزار جنّ اتے ستر ہزار فرشتے ہندے ہن، آزار=دکھ) 373. سہتی فرفیجیا بیر بیتالیا وے، اوکھے عشقَ دے جھاڑنے پاونے وے ۔ نیناں ویکھ کے مارنی پھوک ساہویں، ستے پریم دے ناگ جگاونے وے ۔ کدوں 'یوسفی تب میزان' پڑھیوں، 'دستور علاج' سکھاونے وے ۔ 'کرتاس سکندری' 'طب اکبر'، زکھیریوں باب سناونے وے ۔ 'قانون موجز' 'تحفہ مومنین' وی، 'کفایا منصوری' تھیں پاونے وے ۔ 'پران سنگلی' وید منوت سمرتِ، 'نرگھنٹ' دے دھیائ پھلاونے وے ۔ 'کرابادین' 'شفائی' تے 'قادری' وی، 'متفرک تبا' پڑھ جاونے وے ۔ 'رتن جوت' 'بلمیک تے سانک' 'سوچھن' 'سکھدیؤ گنگا' تینتھے آونے وے ۔ فیلسوف جہان دیاں اسیں رناں، ساڈے مکر دے بھیت کس پاونے وے ۔ افلاطون شاگرد غلام ارستو، لقمان تھیں پیر دھواونے وے ۔ گلاں چائ چوائ دیاں بہت کرنیں، ایہہ روگ نہ تدھ تھیں جاونے وے ۔ اینھا مکریاں تھوں کون ہووے چنگا، ٹھگّ پھردے نے رناں ولاونے وے ۔ جہڑے مکر دے پیر کھلار بیٹھے، بناں پھاٹ کھادھے نہیں جاونے وے ۔ منہ نال کہیاں جہڑے جان ناہیں، ہڈّ گوڈڑے تنھاں بھناونے وے ۔ وارث شاہ ایہہ مار ہے وسط ایسی، جنّ بھوت تے دیوَ نواونے وے ۔ (بیر بیتالا=جنّ، بھوت اتے مسان آدی دا علاج کرن والا، طب،حکمت دیاں کتاباں=طب یوسفی، میزانل طب، دستورل علاج، کرتاس سکندری، طب اکبر زخیرہ،تحفہ=-اے-مومنین، کفایا منصوری، پران سنگلی، وید منوت، سمرت نرگھنٹ، کرابادین صفائی، کرابادین قادری، متفرک طب، رتن جوت=مصالے وچّ پاؤن لئی اک وسط کھانا بناؤن وچّ ورتی جاندی ہے اتے دوائی دے طور تے وی ورتی جاندی ہے تے ایہدا رنگ گوڑہا لال ہندا ہے، سانک بلمیک=اک گربھ سہائک بوٹی، فیلسوف=چالاک،ہشیار، افلاطون یونان دا جگت پرسدھ فلاسفر، جہڑا سقراط دا شاگرد سی ۔ سقراط نوں اوہدے نوجواناں نوں کیتے پروچناں کرکے زہر دا پیالہ پینا پیا سی) 374. رانجھا ایہا رسم قدیم ہے جوگیاں دی، اوہنوں ماردے ہیں جہڑی ٹرکدی ہے ۔ خیر منگنے گئے فقیر تائیں، اگو کتیا وانگراں گھرکدی ہے ۔ ایہہ خصم دے کھان نوں کویں دیسی، جہڑی خیر دے دین توں جھرکدی ہے ۔ ایڈی پیرنی اکے پہلواننی ہے، اکے کنجری ایہہ کسے ترک دی ہے ۔ پہلے پھوک کے اگّ مہتابیاں نوں، پچھوں سرد پانی ویکھو برکدی ہے ۔ رنّ گھنڈ نوں جدوں پیزار وجن، اوتھوں چپ چپاتڑی چھرکدی ہے ۔ اک جھٹ دے نال میں پٹّ لینی، جہڑی زلف گلھاں اتے لڑکدی ہے ۔ سیانے جاندے ہن دھنی جائے جھوٹی، جہڑی سانھاں دے موترے کھرکدی ہے ۔ فقر جان منگن خیر بھکھ مردے، اگوں سگاں وانگوں سگوں درکدی ہے ۔ لنڈی پاہڑی نوں کھیت ہتھ آیا، پئی اپروں اپروں مرکدی ہے ۔ وارسے مور پھردے اتے لن چتڑ، سوا منی متہر وی پھرکدی ہے ۔ (ٹرکدی=وادھو بولدی، جھرکدی=پچھے ہٹدی، برکدی=چھڑکدی، چھڑکدی=دوڑ جاندی، دھنی جائے=نویں ہو جائے، سگ=کتا، مرکدی=کھاندی) 375. سہتی جہڑیاں لین اڈاریاں نال بازاں، اوہ بلبلاں ٹھیک مریندیاں نی ۔ اوہناں ہرنیاں دی عمر ہو چکی، پانی شیر دی جوہ جو پیندیاں نی ۔ اوہ واہناں جان کباب ہوئیاں، جڑیاں ہئیڑیاں نال کھہیندیاں نی ۔ اک دن اوہ پھیرسن آن گھوڑے، کڑاں جنہاں دیاں نت سنیدیاں نی ۔ تھوڑہیاں کرن سہاگ دیاں اوہ آساں، جہڑیاں دھاڑویاں نال منگیدیاں نی ۔ جوکاں اک دن پکڑ نچوہنگیاں، انپنے لہو نت پیندیاں نی ۔ دل مال دیچے لکھ کنجری نوں، کدی دلوں محبوب نہ تھیندیاں نی ۔ اک دہوں پکڑیاں جانگیاں حاکما تھے، پر سیج جو نت چڑھیندیاں نی ۔ اک دن گڑے وسائِ سن اوہ گھٹاں، ہاٹھاں جوڑ کے نت گھریندیاں نی ۔ تیرے لون موڈھے ساڈے لون ناڑے، مشکاں کسے دیاں اج بجھیندیاں نی ۔ ( واہناں=ہرنیاں، ہئیڑیاں=شکاریاں، کڑاں=بھنک،نچوہنا= نچوڑنا، پر سیج=پرائی سیج، ہاٹھاں جوڑ=اکٹھیاں ہو کے،جڑ کے) 376. رانجھا سن سہتیئے اسیں ہاں ناگ کالے، پڑھ سیفیاں زہد کماونے ہاں ۔ مکر فن نوں بھنّ کے صاف کردے، جن بھوت نوں ساڑ وکھاونے ہاں ۔ نقش لکھ کے پھوک یٰسین دیئیے، سائے سول دی ذات گواونے ہاں ۔ دکھ درد بلائِ تے جائے تنگی، قدم جنہاں دے وہڑیاں پاونے ہاں ۔ سنے تسمیاں پڑھاں اخلاص سورا، جڑھاں ویر دیاں پٹّ وگاہونے ہاں ۔ دلوں حب دے چائ تعویز لکھیئے، اسیں رٹھڑے یار ملاونے ہاں ۔ جہڑا مارنا ہووے تاں کیل کرکے، ایتوار مسان جگاونے ہاں ۔ جہڑی گبھرو توں رنّ رہے وٹر، لونگ مندرے چا کھواونے ہاں ۔ جہڑے یار نوں یارنی ملے ناہیں، پھل مندر کے چائ سنگھاونے ہاں ۔ اوہناں وہٹیاں دے دکھ دور درد جاندے، پڑھ ہکّ تے ہتھ پھراونے ہاں ۔ کیل ڈئناں کچیاں پکیاں نوں، دند بھنّ کے لٹاں مناونے ہاں ۔ جاں سحر جادو چڑھے بھوت کدے، گنڈا کیل دوالے دا پاونے ہاں ۔ کسے نال جے ویر ورودھ ہووے، اوہنوں بھوت مسان چمڑاونے ہاں ۔ برا بولدی جہڑی جوگیاں نوں، سر منّ کے گدھے چڑھاونے ہاں ۔ جیندے نال مدپڑا ٹھیک ہووے، اوہنوں بیر بیتال پہنچاونے ہاں ۔ اسیں کھیڑیاں دے گھروں اک بوٹا، حکم ربّ دے نال پٹاونے ہاں ۔ وارث شاہ جے ہور نہ داؤ لگے، سر پریم دیاں جڑیاں پاونے ہاں ۔ (سورا یٰسین=جہڑی عامَ کرکے مشکل ویلے پڑھی دا ہے اتے ہر کم وچّ سوکھ پیدا کردا ہے، سائے=پرچھاویں، حب=پیار، تسمیا= بسملا ال رحمٰن ال رحیم، وٹر=ناراض، گنڈا=دھاگہ، مدپڑا=دشمنی) 377. سہتی محبوب اﷲ دے لاڈلے ہو، ایس وہٹڑی نوں کوئی سول ہے جی ۔ کوئی گجھڑا روگ ہے ایس دھانا، پئی نت ایہہ رہے رنجول ہے جی ۔ ہتھوں لڑھی ونہدی لاہو لتھڑی وی، دیہی ہو جاندی مختول ہے جی ۔ مونہوں مٹھڑی لاڈ دے نال بولے، ہر کسے دے نال معقول ہے جی ۔ مودھا پیا ہے جھگڑا نت ساڈا، ایہہ وہٹڑی گھرے دا مول ہے جی ۔ میرے ویر دے نال ہے ویر اس دا، جیہا کافراں نال رسول ہے جی ۔ اگے ایس دے ساہرے ہتھ بدھے، جو کجھ آکھدی سبھ قبول ہے جی ۔ وارث پلنگھ تے کدے نہ اٹھ بیٹھے، ساڈے ڈھڈّ وچّ پھرے ڈنڈول ہے جی ۔ ( دھاؤنا=حملہ کرنا، لاہولتھڑی=بھس جاں ساہ دا روگی، مختول=پاگل، ڈنڈول=پیٹ درد) 378. رانجھا نبض ویکھ کے ایس دی کراں کاری، دیئ ویدنا سبھ بتائِ مینوں ۔ ناڑ ویکھ کے کراں علاج اسدا، جے ایہہ اٹھ کے ستّ وکھائی مینوں ۔ روگ کاس توں چلیا کرے ظاہر، مزہ منہ دا دیئ بتائے مینوں ۔ وارث شاہ میاں چھتی روگ کٹاں، بلک موت تھیں لواں بچائ ایہنوں ۔ (کار=علاج، ویدنا=دکھ،روگ، ناڑ=نبض، ست=ہمت،طاقت، بلک=پکڑ) 379. تتھا کھنگھ کھرک تے ساہ تے اکھ آئی، سول دند دی پیڑ گواونے ہاں ۔ قولنج تپدق تے مہرکا تپّ ہووے، اوہنوں کاڑھیاں نال گواونے ہاں ۔ سرسام سودائ زکام نزلہ، ایہہ شربتاں نال پٹاونے ہاں ۔ سنّ نفخ استسکا ہووے، لہم طبل تے واؤ ونجاونے ہاں ۔ لوط پھوڑیاں اتے گمبھیر چمبل، تیل لائکے جڑھاں پٹاونے ہاں ۔ ہووے پڑپڑی پیڑ کہ ادھ سیسی، کھٹا دہیں اتے اوہدے پاونے ہاں ۔ ادھ رنگ مکھ-بھینگیا ہووے جس نوں، شیشہ حلب دا کڈھ وکھاونے ہاں ۔ مرگی ہووس تاں لاہ کے پیر چھتر، اوہ نکّ تے چائ سنگھاونے ہاں ۔ جھولا مار جائے ٹنگ سنّ ہووے، تدوں پین دا تیل ملاونے ہاں ۔ رنّ مرد نوں کام جے کرے غلبہ، دھنیاں بھیوں کے چا پلاونے ہاں ۔ نامرد نوں چیچ وہٹیاں دا، تیل کڈھ کے نت ملاونے ہاں ۔ جے کسے نوں بعد فرنگ ہووے، رسکپور تے لونگ دواونے ہاں ۔ پرمیؤ سزاک تے چھاہ موتی، اوہنوں اندری جھاڑ دواونے ہاں ۔ اتیسار نباہیاں سول جہڑے، ایسبگول ہی گھول پواونے ہاں ۔ وارث شاہ جہڑی اٹھ بہے ناہی،ں اوہنوں ہتھ ای مول نہ لاونے ہاں ۔ (کھرک=کھاج، اکھ آئی=اکھ دکھنا، قولنج=پیٹ دا سخت درد، تپ مہرکا=ٹائیپھائڈ، نفخ=اپھارا، استسکا،لہم طبل= پیٹ دا روگ، ایہہ دو بھانت دا ہندے 1. لہم دے روگ وچّ پیٹ ودھ جاندا ہے ۔2. طبل دے روگ وچّ پیٹ طبلے وانگوں کس ہو جاندا ہے، لوط، پھوڑے، گمبھیر، چمبل=چمڑی دے روگ، پڑپڑی پیڑ=پڑپڑی دا درد، ادھ سیسی=ادھا سر دکھنا بھینگیا=منہ ونگا ہو جانا،لقوہ، شیشہ حلب=شام دیس دے ہلتھ شہر دا شیشہ، جہڑا جادو لئی مشہور ہے، پین=اک پنچھی جہدا تیل مالش لئی ورتیا جاندا ہے، چیچ وہوٹی=چیز وہوٹی،ویر وہوٹی، بعد فرمگ=آتشک، پرمیؤ=پیشاب جل کے آؤنا، اندری جھاڑ=مسانے دی صفائی لئی پیشاب لیاؤن والی دوائی، اتیسار=بار بار ٹٹی جانا، نباہیاں=درد نال ٹٹیاں لگنا) 380. سہتی لکھ ویدگی وید لگا تھکے، دھروں ٹٹڑی کسے نہ جوڑنی وے ۔ جتھے قلم تقدیر دی وگ چکی، کسے ویدگی نال نہ موڑنی وے ۔ جس کم وچّ وہٹڑی ہووے چنگی، سوئی خیر ہے اساں نہ لوڑنی وے ۔ وارث شاہ آزار ہور سبھ مڑدے، ایہہ کتئیّ نہ کسے نے موڑنی وے ۔ 381. رانجھا تینوں آکھدا ہاں ہولی گلّ کریئے، گلّ فقر دی نوں ناہیں ہسیئے نی ۔ جو کجھ کہن فقیر سو ربّ آکھے، آکھے فقر دے تھوں ناہیں نسیئے نی ۔ ہووے خیر تے دیہی دا روگ جائے، نت پہنیئے کھائیے وسیئے نی ۔ بھلا برا جو ویکھیئے مشٹ کریئے، بھیت فقر دا مول نہ دسیئے نی ۔ ہتھ بنھ فقیر تے صدق کیجے، نہیں سیلھیاں ٹوپیاں کھسیئے نی ۔ دکھ درد تیرے سبھ جان کڑیئے، بھیت جیؤ دا کھولھ کے دسیئے نی ۔ مکھ کھولھ وکھائ جو ہووے چنگی، انی بھول-اانیئے سسیئے نی ۔ ربّ آن سببّ جاں میلدا ای، خیر ہوئِ جاندی نال لسیئے نی ۔ صلح کیتیاں فتح جے ہتھ آوے، قمر جنگ تے مول نہ کسیئے نی ۔ تیرے درد دا سبھ علاج مینتھے، وارث شاہ نوں ویدنا دسیئے نی ۔ (مشٹ کریئے=چپ کریئے، کھسیئے=کھوہیئے) 382. سہتی سہتی گجّ کے آکھدی چھڈّ جٹا، کھوہ سبھ نوالیاں سٹیاں نی ۔ ہور سبھ ذاتاں ٹھگّ کھاندیاں نی، پر ایس ویہڑے وچّ جٹیاں نی ۔ اساں ایتنی گلّ معلوم کیتی، ایہہ جٹیاں ملک دیاں پھٹیاں نی ۔ ڈوماں راولاں کاؤں تے جٹیاں دیاں، جیبھاں دھروں شیطان دیاں چٹیاں نی ۔ پر اساں بھی جنہاں نوں ہتھ لایا، اوہ بوٹیاں جڑاں تھیں پٹیاں نی ۔ پولے ڈھڈ تے عقل دی مار وارث، چھاہاں پین تربیہیاں کھٹیاں نی ۔ (پولے ڈھڈ=حاملا، تربیہی=تبیہی،تناں ڈنگاں دی بیہی، چھاہ=لسی) 383. رانجھا ہولی سہج سبھاؤ دی گلّ کیچے، ناہیں کڑکیئے بولیئے گجیئے نی ۔ لکھ جھٹ ترلے پھرے کوئی کردا، دتے ربّ دے باجھ نہ رجیئے نی ۔ دھیان ربّ تے رکھ نہ ہو تتی، لکھ اؤگناں ہون تاں کجیئے نی ۔ اسیں نظر کریئے ترت ہون چنگے، جنہاں روگیاں تے جا وجیئے نی ۔ چوداں طبق نوں کھنڈ دی خبر سانوں، منہ فقر تھوں کاس نوں کجیئے نی ۔ جیندے حکم وچّ جان تے مال عالم، اوس ربّ تھوں کاس نوں بھجیئے نی ۔ ساری عمر ای پلنگھ تے پئی رہسیں، ایس عقل دے نال کچجیئے نی ۔ شرم جیٹھ تے سوہریوں کرن آئی، منہ فقر تھوں کاسنوں لجیئے نی ۔ وارث شاہ تاں عشقَ دی نبض دسے، جدوں اپنی جان نوں تجیئے نی ۔ ( چوداں طبق=ستّ اسمان اتے ستّ پتال، نوکھنڈ=ساری دھرتی، عالم=جہان) 384. سہتی کیہی ویدگی آن مچائیا ہی، کس وید نے دسّ پڑھایا ہیں ۔ وانگ چودھری آن کے پینچ بنیوں، کس چٹھیاں گھل سدایا ہیں ۔ سیلھی ٹوپیاں پہن لنگور وانگوں، توں تے شاہ بھولو بن آیا ہے ۔ وڈے دغے تے پھندھ فریب پڑھیوں، ایویں کنّ پڑا گوایا ہیں ۔ نہ توں جٹ رہیوں نہ توں فقیر ہوئیوں، ایویں منّ کے گھون کرایا ہیں ۔ نہ جمیوں نہ کسے مت دتی، مڑ پٹّ کے کسے نہ لایا ہیں ۔ برے دہاں دیاں پھیریاں ایہہ ہے نی، اج رب نے ٹھیک کٹایا ہیں ۔ وارث شاہ کر بندگی ربّ دی توں، جس واسطے ربّ بنایا ہیں ۔ (شاہ بھولو=باندر) 385. رانجھا تیری تبھا چالاک چھل چھدرے نی، چور وانگ کی سیلھیاں سلیاں نی ۔ پیریں بلیاں ہون پھرندیاں دے، تیری جیبھ ہریاریئے بلیاں نی ۔ کیہا روگ ہے دسّ اس وہٹڑی نوں، اکے ماردی پھریں ٹرپلیاں نی ۔ کسے ایس نوں چا مسان گھتے، پڑھ ٹھوکیاں سار دیاں کلیاں نی ۔ سہنس وید تے دھوپ ہور پھل ہرمل، ہرے شرینہ دیاں چھمکاں گلیاں نی ۔ جھب کراں میں جتن جھڑ جان کامن، انی کملیؤ ہوئیو نہ ڈھلیاں نی ۔ ہتھ پھیر کے دھوپ دیئ کراں جھاڑا، پھریں ماردی نین تے کھلیاں نی ۔ ربّ وید پکا گھر گھلیا جے، پھرو ڈھونڈدیاں پورباں دلیاں نی ۔ وارث شاہ پریم دی جڑی گھتی، نیناں ہیر دیاں کچیاں پلیاں نی ۔ (سلیاں=چوراں وانگوں تاڑنا، ٹرپلیاں=پکھنڈی گلاں، سہنس=ہزار، کھلیاں مارنا=ہسنا ٹپنا، پورباں دلیاں=دلی دکھن،دور دور) 386. سہتی میرے نال کی پیا ہیں ویر چاکا، متھا سوکناں وانگ کی ڈاہیا ای ۔ ایویں گھور کے ملک نوں پھریں کھاندا، کدی جوترا مول نہ واہیا ای ۔ کسے جوگیڑے ٹھگ فقیر کیتوں، انجان ککوہڑا پھاہیا ای ۔ مانؤں باپ گر پیر گھر بار تجیو، کسے نال نہ قول نباہیا ای ۔ بڈھی ماں نوں روندڑی چھڈّ آئیوں، اس دا عرش دا کنگرا ڈھاہیا ای ۔ پیٹ رکھ کے اپنا پالیو ای، کتے رنّ نوں چائ تراہیا ای ۔ ڈبیپرے دیا جھلّ وللیا وے، اساں نال کی خچر پو چاہیا ای ۔ سواہ لائیا پان نہ لتھیائی، ایویں کپڑا چیتھڑا لاہیا ای ۔ وارث آکھنی ہاں ٹل جاہ ساتھوں، گانڈو ساتھ لدھو ہنڈ ودھایا ای ۔ (ککوہڑا=تکھی آواز والا پانی دا پنچھی، تجیا=چھڈیا، اپنا پیٹ پالنا=خدغرض، پان لتھنی=سبھا بدلنا) 387. رانجھا مان متیئے روپ گمان بھریئے، بھیڑ کاریئے غرب گہیلیئے نی ۔ ایڈے فن فریب کیوں کھیڈنی ہیں، کسے وڈے استاد دیئے چیلیئے نی ۔ ایس حسن دا نہ گمان کیچے، مان متیئے روپ رہیلیئے نی ۔ تیری بھابی دی نہیں پرواہ سانوں، وڈی ہیر دی انگ سہیلیئے نی ۔ ملے سراں نوں نہ وچھوڑ دیچے، ہتھوں وچھڑیاں سراں نوں میلیئے نی ۔ کیہا ویر فقیر دے نال چائیو، پچھا چھڈّ انوکھیئے لیلیئے نی ۔ ایہہ جٹی سی کونج تے جٹ الو، پر بدھیا جے گل کھیلیئے نی ۔ وارث جنس دے نال ہم جنس بندی بھور تازناں گدھے نال میلیئے نی ۔ (غرب گہیلی=ہنکاری ہوئی، روہیلی=غلام قادر روہیلا دا سپاہی، کھیلا=جوان سانھ جاں جھوٹا، ہم جنس=اکو جنس دے، جویں باز تے کبوتر دو وکھریاں جنساں ہن، بھور تازن=مشکی رنگ دی عربی گھوڑی، میلنا=بچے لین لئی نویں کراؤنا) 388. ہیر نوں جوگی دی سچائی دا پتہ لگنا ہیر کنّ دھریا ایہہ کون آیا، کوئی ایہہ تاں ہے درد خواہ میرا ۔ مینوں بھور تازن جہڑا آکھدا ہے، اتے گدھا بنایا سو چا کھیڑا ۔ متاں چاک میرا کویں آن بھاسے، ایسے نال میں اٹھ کے کراں جھیڑا ۔ وارث شاہ مت کنّ پڑائ رانجھا، گھت مندراں منیاں حکم میرا ۔ (کنّ دھریا=خیال نال سنیا، درد خواہ=ہمدرد) 389. ہیر بولی ہیر وے اڑیا جاہ ساتھوں، کوئی خوشی نہ ہووے تے ہسیئے کیوں ۔ پردیسیاں جوگیاں کملیاں نوں، وچوں جیؤ دا بھیت چائ دسیئے کیوں ۔ جے توں انت رنا ول ویکھنا سی، واہی جوترے چھڈّ کے نسیئے کیوں ۔ جے تاں آپ علاج نہ جانیئے وے، جنّ بھوت تے جادوڑے دسیئے کیوں ۔ فقیر بھارڑے گورڑے ہوئِ رہیئے، کڑی چڑی دے نال کھرکھسیئے کیوں ۔ جہڑا کنّ لپیٹ کے نسّ جائے، مگر لگّ کے اوس نوں دھسیئے کیوں ۔ وارث شاہ اجاڑ دے وسدیاں نوں، آپ خیر دے نال پھیر وسیئے کیوں ۔ (دھسیئے=وڑیئے، جادوڑے=جادو، بھارڑے گورڑے=چپ چاپ،سنجیدہ، کھرکھسّ= خرمستی) 390. رانجھا گھروں سکھنا فقر نہ ڈوم جائ، انی کھیڑیاں دیئے غمخوریئے نی ۔ کوئی وڈی تقصیر ہے اساں کیتی، صدقہ حسن دا بخش لے گوریئے نی ۔ گھروں سرے سو فقر نوں خیر دیجے، نہیں ترت جواب دے ٹوریئے نی ۔ وارث شاہ کجھ ربّ دے نام دیچے، نہیں عاجزاں دی کائی زوریئے نی ۔ (سکھنا=خالی) 391. ہیر ہیر آکھدی جوگیا جھوٹھ آکھیں، کون رٹھڑے یار ملانودا ای ۔ ایہا کوئی نہ ملیا میں ڈھونڈ تھکی، جہڑا گیاں نوں موڑ لیانودا ای ۔ ساڈے چمّ دیاں جتیاں کرے کوئی، جہڑا جیؤ دا روگ گوانودا ای ۔ بھلا دسّ خاں چریں وچھنیاں نوں، کدوں ربّ سچا گھریں لیانودا ای ۔ بھلا موئے تے وچھڑے کون میلے، ایویں جیؤڑا لوک ولانودا ای ۔ اک باز تھوں کاؤں نے کونج کھوہی، ویکھاں چپّ ہے کہ کرلانودا ای ۔ اک جٹّ دے کھیت نوں اگّ لگی، ویکھاں آن کے کدوں بجھانودا ای ۔ دیاں چوریاں گھیؤ دے بال دیوے، وارث شاہ جے سناں میں آنودا ای ۔ (جیؤڑا ولاؤندے=تسلی دندے، گھیؤ دے دیوے بالنے=خوشیاں کرنیاں) 392. رانجھا جدوں تیک زمیں اسمان قایم، تدوں تیک ایہہ واہ سبھ وہنگے نی ۔ سبھا کبر ہنکار گمان لدے، آپو وچّ ایہہ انت نوں ڈھہنگے نی ۔ اسرافیل جاں سور کرنائ پھوکے، تد زمیں اسمان سبھ ڈھہنگے نی ۔ کرسی عرشی تے لوہ قلم جنت، روح دوزخاں ست ایہہ رہنگے نی ۔ کرا سٹ کے پرشن میں لانودا ہاں، دساں اوہناں جو اٹھ کے بہنگے نی ۔ نالے پتری پھول کے فعال گھتاں، وارث شاہ ہوریں سچ کہنگے نی ۔ ( واہ وہنگے=دنیاں دا کاروبار چلدا رہے گا، اسرافیل سور کرنائ=قیامت والے دن جدوں اسرافیل بگل وجاویگا، ایہہ ستّ=1. کرسی 2. عرش، 3. لوہپھٹی، 4. قلم، 5. جنت، 6. دوزخ، 7. روح، کرا سٹ= جوتش نال پتہ کرنا، فعال گھتاں=شگن دساں) 393. تتھا تسیں چھتیاں نال اوہ مسّ بھنا، تدوں دوہاں جا جیؤ رل گیا سی نی ۔ اوس ونجھلی نال توں نال لٹکاں، جیؤ دوہاں دا دوہاں نے لیا سی نی ۔ اوہ عشقَ دے ہٹّ وکائ رہیا، مہیں کسے دیاں چاردا پیا سی نی ۔ نال شوق مہیں اوہ چاردا سی، تیرا ویاہ ہویا لڑھ گیا سی نی ۔ تسیں چڑھے ڈولی تاں اوہ ہک مہیں، ٹمک چائکے نال لے گیا سی نی ۔ ہن کنّ پڑا فقیر ہویا، نال جوگیاں دے رل گیا سی نی ۔ اج پنڈ تساڈڑے آ وڑیا، اجے لنگھ کے اگھاں نہ گیا سی نی ۔ ہن سنگلی سٹ کے شگن بولاں، اگے سانوری تھے شگن لیا سی نی ۔ وارث شاہ میں پتری بھال ڈٹھی، کرا ایہہ نزوم دا پیا سی نی ۔ (چھتی=کوآری، مس بھناں=مچھ پھٹدی، لٹک=سجنی دی نکھریلی چال، لڑھ گیا=برباد ہو گیا) 394. تتھا چھوٹی عمر دیاں یاریاں بہت مشکل، پتر مہراں دے کھولیاں چاردے نے ۔ کنّ پاڑ فقیر ہو جان راجے، درد مند پھرن وچّ بار دے نے ۔ رناں واسطے کنّ پڑائ راجے، سبھا ذات صفات نگھاردے نے ۔ بھلے دنہُ تے نیک نصیب ہوون، سجن آ بحثن کول یار دے نے ۔ وارث شاہ جاں ذوق دی لگے گدی، جوہر نکلے اصل تلوار دے نے ۔ (گدی=ڈھال دا وچکارلا حصہ جتھے پھڑن والا ہتھ پاؤندا ہے) 395. تتھا جس جٹّ دے کھیت نوں اگّ لگی، اوہ راہکاں وڈھّ کے گاہ لئیا ۔ لاویہار راکھے سبھ وداع ہوئے، ناؤمید ہو کے جٹّ راہ پیا ۔ جہڑے باز تھوں کانؤ نے کونج کھوہی، صبر شکر کر باز فنا تھیا ۔ دنیاں چھڈّ اداسیاں بنھ لئیاں، سید وارسوں ہن وارث شاہ بھیا ۔ (راہکاں=مظارا، لاویہار=فصل وڈھن والے لاوے، فنا=فنا، جیندا ہی مر گیا، اداسی=اداسی فقیر) 396. ہیر سمجھ گئی ہیر اٹھ بیٹھی پتے ٹھیک لگے، اتے ٹھیک نشانیاں ساریاں نی ۔ ایہہ تاں جوگیڑا پنڈت ٹھیک ملیا، باتاں آکھدا خوب کراریاں نی ۔ پتے ونجھلی دے ایس ٹھیک دتے، اتے مہیں بھی ساڈیاں چاریاں نی ۔ وارث شاہ ایہہ علم دا دھنی ڈاڈھا، کھولھ کہے نشانیاں ساریاں نی ۔ (علم دا دھنی=بہت علم والا) 397. ہیر بھلا دسّ خاں جوگیا چور ساڈا، ہن کہڑی طرف نوں اٹھ گیا ۔ ویکھاں آپ ہن کہڑی طرف پھردا، اتے مجھ غریب نوں کٹھّ گیا ۔ رٹھے آدمی گھراں وچّ آن ملدے، گلّ سمجھ جاں بدھڑی مٹھّ گیا ۔ گھرے وچّ پوندا گناں سجناں دا، یار ہور ناہیں کتے گٹھّ گیا ۔ گھر یار تے ڈھونڈدی پھریں باہر، کتے محل نال ماڑیاں اٹھ گیا ۔ سانوں صبر قرار تے چین ناہیں، وارث شاہ جدوکنا رٹھّ گیا ۔ (کٹھّ گیا=مار گیا، گٹھے=پاسے، جدوکنا=جس ویلے دا، بدھڑی مٹھّ=چپ کرکے، گنا پونا=ونڈ کرن ویلے قدرت تے چھڈّ دینا) 398. رانجھا ایس گھنڈ وچّ بہت خواریاں نے، اگّ لائکے گھنڈ نوں ساڑیئے نی ۔ گھنڈ حسن دی آب چھپائ لیندا، لمے گھنڈ والی رڑے ماریئے نی ۔ گھنڈ عاشقاں دے بیڑے ڈوب دیندا، مینا تاڑ نہ پنجرے ماریئے نی ۔ تدوں ایہہ جہان سبھ نظر آوے، جدوں گھنڈ نوں ذرا اتاریئے نی ۔ گھنڈ انھیاں کرے سجاکھیاں نوں، گھنڈ لاہ توں منہ توں لاڑیئے نی ۔ وارث شاہ نہ دبیئے موتیاں نوں، پھلّ اگّ دے وچّ نہ ساڑیئے نی ۔ (تاڑنا=بند کرنا) 399. ہیر رانجھے دی آپو وچّ گلّ اکھیں سامھنے چور جے آئِ پھاسن، کیوں دکھ وچّ آپ نوں گالیئے وے ۔ میاں جوگیا جھوٹھیاں ایہہ گلاں، گھر ہون تاں کاس نوں بھالیئے وے ۔ اگّ بجھی نوں دھیریاں لکھ دچن، بنا پھوک مارے نہ بالیئے وے ۔ ہیر ویکھ کے ترت پچھان لیتا، ہسّ آکھدی بات سمبھالیئے وے ۔ سہتی پاس نہ دیونا بھیت مولے، شیر پاس نہ بکری پالیئے وے ۔ ویکھ مال چرائکے پیا مکر، راہ جاندڑا کوئی نہ بھالیئے وے ۔ وارث شاہ ملکھئیاں نوں مال لدھا، چلو کجیاں بدر پوالیئے وے ۔ (پھاسن=آ جاون، دھیریاں دینا=چھیڑنا، ملکھئیاں=مال دے مالک) 400. رانجھا کہی دسنی عقل سیانیاں نوں، کدی نفر قدیم سمبھالیئے نی ۔ دولتمند نوں جاندا سبھ کوئی، نیہں نال غریب دے پالیئے نی ۔ گودی بال ڈھنڈورڑا جگ سارے، جیؤ سمجھ لے کھیڑیاں والیئے نی ۔ ساڑ گھنڈ نوں کھولھ کے ویکھ نیناں نی انوکھیاں سالو والیئے نی ۔ وارث شاہ ایہہ عشقَ دا گاؤ تکیہ، انی حسن دی گرم نہالیئے نی ۔ (سجاکھا=سوجھ اکھاں،عقل مند، گودی بال، ڈھنڈورا جگّ وچّ=گواچی وسط کول ہندیاں ایدھر اودھر بھاوَ دور پرے بھالنا، گاؤ تکیہ= وڈا سرھانا، نہالی=رجائی) 401. سہتی سہتی سمجھیا ایہہ رل گئے دوویں، لئیاں گھٹ فقیر بلائیاں نی ۔ ایہہ ویکھ فقیر نہال ہوئی، جڑیاں ایس نے گھول پوائیاں نی ۔ سہتی آکھدی مغز کھپا ناہیں، انی بھابیئے گھول گھمائیاں نی ۔ ایس جوگیڑے نال توں کھوجھ ناہیں، نی میں تیریاں لواں بلائیاں نی ۔ متاں گھتّ جگ-دھوڑ تے کرو کملی، گلاں ایس دے نال کی لائیاں نی ۔ ایہہ خیر نہ بھچھیا لئے دانے، کتھوں کڈھیئے ددھ ملائیاں نی ۔ ڈرن آنودا بھوتنے وانگ اس تھوں، کسے تھانؤں دیاں ایہہ بلائیاں نی ۔ خیر گھن کے جا فرفیجیا وے، اتاں راولا کیہیاں چائیاں نی ۔ پھریں بہت پکھنڈ کھلاردا توں، ایتھے کئی وللیاں پائیاں نی ۔ وارث شاہ غریب دی عقل گھتھی، ایہہ پٹیاں عشقَ پڑھائیاں نی ۔ ( جگ-دھوڑ=کسے نوں خابو کرن دا تویت، گھتھی=جاندی رہی) 402. رانجھا میں اکلڑا گلّ نہ جاننا ہاں، تسیں دوویں ننان بھرجائیاں نی ۔ مالزادیاں وانگ بنا تیری، پائی بیٹھی ہیں سرم-سلائیاں نی ۔ پیر پکڑ فقیر دے دے بھچھیا، اڑیاں کیہیاں کواریئے لائیاں نی ۔ دھیان ربّ تے رکھ نہ ہو تتی، غصے ہون نہ بھلیاں دیاں جائیاں نی ۔ تینوں شوق ہے تنھاں دا بھاگبھریئے، جنہاں ڈاچیاں بار چرائیاں نی ۔ جس ربّ دے اسیں فقیر ہوئے، ویکھ قدرتاں اوس وکھائیاں نی ۔ ساڈے پیر نوں جاندی گیا مویا، تانہی گالھیاں دینیاں لائیاں نی ۔ وارث شاہ اوہ سدا ہی جؤندے نے، جنہاں کیتیاں نیک کمائیاں نی ۔ (مالزادی=کنجری، بنا=بنتر، گیا مویا=گیا گزریا، اتاں=اتّ دا بہو=وچن، تتی=گرم) 403. سہتی پتے ڈاچیاں دے پورے لاونا ہیں، دیندا مہنے شامتاں چوریاں وے ۔ متھا ڈاہیو نال کواریاں دے، تیریاں لوندیاں جوگیا موریاں وے ۔ تیری جیبھ مویسیا ہتھ علت، تیرے چتڑیں لڑدیاں بھوریاں وے ۔ خیر ملے سو لئیں نہ نال مستی، منگیں دودھ تے پان گلوریاں وے ۔ رگ دین آٹا اکے ٹک چپا، بھر دین نہ جٹیاں کوریاں وے ۔ ایس انّ نوں ڈھونڈدے اوہ پھردے، چڑھن ہاتھیاں تے ہوون چوریاں وے ۔ سوٹا وڈا علاج کپتیاں دا، تیریاں بھیڑیاں دسدیاں توریاں وے ۔ وڈے کملیاں دی اساں بھنگ جھاڑی، ایتھے کئی فقیریاں سوریاں وے ۔ وارث مار سواردے بھوت راکش، جہڑیاں مہریاں ہون اپوڑیاں وے ۔ (جیبھ مویسیا=جیبھ دی بواسیر،بولدا بہت ہے، پھلوریاں=پکوڑیاں، کوری=پانی والی گھروٹی، چوری=چور ہونی، توریاں=طور طریقے، اپوڑ= الٹی عقل والی) 404. رانجھا برا کھہن فقیراں دے نال پئیاں، اٹھکھیل بریار اچکیاں نی ۔ راتب کھائکے ہنجرن وچّ تلے، مارن لتّ عراقیاں بکیاں نی ۔ اک بھونکدی دوسری دئے ٹچکر، ایہہ ننان بھابی دوویں سکیاں نی ۔ ایتھے بہت فقیر ظہیر کردے، خر دیندیاں دیندیاں اکیاں نی ۔ جنھیں ڈبیاں پائکے سریں چائیاں، رناں تنھاں دیاں نہیوں سکیاں نی ۔ نالے ڈھڈّ کھرکن نالے ددھ رڑکن، اتے چاٹیاں کتیاں لکیاں نی ۔ جھاٹا کھرکدیاں گنھدیاں نکّ سنکن، مارن وائکے چاڑھ کے نکیاں نی ۔ لڑو نہیں جے چنگیاں ہوونا جے، وارث شاہ توں لؤ دو پھکیاں نی ۔ (بریار=بریاں، راتب=گھوڑے دا کھانا، ہنجرنا=چنگا کھانا پینا پر مالک دے خابو نہ آؤنا،ہنکنا، عراقی بکی=عراق دیش دیاں گھوڑیاں، ڈبیاں پا کے=ڈبی وچّ پا کے، کہانی دسی جاندی ہے کہ اک سادھ عورتاں دی بے وفائی توں تنگ آ گیا سی ۔اوہنے اک سندر استری نال شادی کیتی اتے جادو دے زور نال اس نوں اک ڈبی وچّ پا لیا ۔اوہ ڈبی نوں ہر ویلے اپنے والاں وچّ لکائی رکھدا ۔دل پرچاوے لئی کدے کدے اوہنوں باہر کڈھدا ۔اس سندری نے وی اپنا یار ڈبی وچّ پاکے سر وچّ لکایا سی ۔اک دن اس سادھو نے ندی وچّ نہاؤن ویلے اپنی گھر والی نوں ندی دے کنڈھے اپنے کپڑیاں دی راکھی چھڈّ دتا ۔موقع تاڑ کے پتنی اپنے یار نوں ڈبی وچوں کڈھ کے لاگے اک برچھ اہلے اوہدے نال مست ہو گئی ۔ندی کنڈھے بیٹھے کسے ہور پرش نے سبھ کجھ دیکھ لیا ۔اس نے تکالاں نوں سادھو نوں اپنے گھر پریتی بھوجن تے سدیا ۔کھان ویلے اوہنے سادھو اگے تنّ تھالیاں پروس دتیاں ۔جدوں اوہنے پچھیا تاں گھر والے نے کیہا کہ اک تھالی تہاڈی پتنی لئی ہے ۔ پر جدوں تیجی تھالی دی گلّ پچھی تاں اوہنے دسیا کہ ایہہ اوہدی پتنی دے یار واسطے ہے تاں کہ اوہ بھکھا نہ رہے تاں سادھو نوں سارا پتہ لگا، کتے لکی=ڈھڈ موٹے لکّ پتلے والی، وائکے=سڑھکے، پھکی=پیسی ہوئی دوائی) 405. سہتی انی ویکھو نی واسطہ ربّ دا جے، واہ پے گیا نال کپتیاں دے ۔ مگر ہلاں دے چوبراں لائِ دیچن، اکے چھیڑ دیچن مگر کٹیاں دے ۔ اکے واڈھیاں لاویاں کرن چوبر، اکے ڈاہ دیچن ہیٹھ جھٹیاں دے ۔ ایہہ پرانیاں لعنتاں ہین جوگی، گدوں وانگ لیٹن وچّ گھٹیاں دے ۔ ہیر آکھدی بہت ہے شوق تینوں، بھیڑ پائِ بہیں نال ڈٹیاں دے ۔ وارث شاہ میاں کھہڑے نہ پویئے، کنّ پاٹیاں رب دیاں پٹیاں دے ۔ (ڈٹیاں=ڈھٹھیاں) 406. ہیر نوں سہتی بھابی جوگیاں دے وڈے کارنے نی، گلاں نہیں سنیاں کنّ-پاٹیاں دیاں ۔ روک بنھ پلے ددھ دہیں پیون، وڈیاں چاٹیاں جوڑدے آٹیاں دیاں ۔ گٹھّ گٹھّ ودھائکے وال ناخن، رچھ پلمدے لانگڑاں پاٹیاں دیاں ۔ وارث شاہ ایہہ مست کے پاٹ لتھے، رگاں کرلیاں وانگ نے گاٹیاں دیاں ۔ (روک=نقد، لانگڑ=لنگوٹی، پاٹ لتھے=کھا کھا کے پاٹنے آئے ہن) 407. رانجھا ایہہ مثل مشہور جہان سارے، جٹی چارے ہی تھوک سواردی ہے ۔ ان تمبدی منحے 'تے بال لیڑھے، چڑیاں ہاکرے لیلڑے چاردی ہے ۔ بنھ جھیڑے فقیر دے نال لڑدی، گھر سامبھدی لوکاں نوں ماردی ہے ۔ وارث شاہ دو لڑن معشوق ایتھے، میری سنگلی شگن وچاردی ہے ۔ (ہاکرے=اڑاوے، بال لیڑھے=بال ددھ چنگھے) 408. سہتی میرے ہتھ لوندے تیری لویں ٹوٹن، کوئی مارسیگا نال مہلیاں دے ۔ اسیں گھڑانگے وانگ قلبوت موچی، کریں چاوڑاں نال توں رہلیاں دے ۔ سٹوں مار چپیڑ تے دند بھنوں، سواد آوسی چہلیاں مہلیاں دے ۔ وارث ہڈّ تیرے گھاٹ وانگ چھڑیئن، نال کتکیاں پولیاں مہلیاں دے ۔ (چاوڑاں=شرارتاں، چہل مہل=ہاسہ مخول، پولے=جتیاں) 409. رانجھا تیرے مور لوندے پھاٹ کھان اتے، میری پھرکدی اج متہر ہے نی ۔ میرا کتکا لویں تے تیرے چتڑ، اج دوہاں دی وڈی کدہڑ ہے نی ۔ چبھڑ وانگ تیرے بیؤ کڈھ سٹاں، مینوں آیا جوش دا قہر ہے نی ۔ ایس بھیڈ دے خون توں کسے چڑھ کے، نہیں مار لینا کوئی شہر ہے نی ۔ اجاڑے-خورڑے گدوں وانگ کٹیئینگی، کیہی مست تینوں وڈی وہر ہے نی ۔ وارث شاہ ایہہ ڈگڈگی رنّ کٹاں، کس چھڈاونی وہر تے قہر ہے نی ۔ (پھاٹ=بھنے ہوئے جوں، لوندے=چاہن، کدہڑ=کدنا، بیو=بی بھاوَ بیج، چڑھ=چڑ، وہر تے قہر=وہرنے والے اتے قہر ٹٹدا ہے) 410. تتھا اسیں صبر کرکے چپ ہو بیٹھے، بہت اوکھیاں ایہہ فقیریاں نے ۔ نظر تھلے کیوں لیاونی کنّ پاٹے، جسدے ہسّ دے نال زنجیریاں نے ۔ جہڑے درشنی ہنڈوی واچ بیٹھے، سبھے چٹھیاں اوہناں نے چیریاں نے ۔ تسیں کرو ہیا کواریؤ نی، اجے دودھ دیاں دندیاں کھیریاں نے ۔ وانگ بڈھیاں کرے پکچنڈ گلاں، متھے چنڈیاں کوار دیاں چیریاں نے ۔ کیہی چندری لگی ہیں آن متھے، اکھیں بھکھ دیاں بھون بھمبیریاں نے ۔ میں تاں مار تلیٹیاں پٹ سٹاں، میری انگلی انگلی پیریاں نے ۔ وارث شاہ فوجدار دے مارنے نوں، سیناں ماریاں ویکھ کشمیریاں نے ۔ (کنّ پاٹے=کناں وچّ چھید، ہنڈوی=ہنڈی،اقرارنامہ، پکچنڈ= سیانیاں والیاں گلاں، تلیٹی=کسے چیز دا تھلے دا بھاگ، سیناں=سینتاں) 411. ہیر رانجھے ولّ ہوئی سینی مار کے ہیر نے جوگیڑے نوں، کہیا چپ کر ایس بھکاؤنی ہاں ۔ تیرے نال جے ایس نے ویر چایا، متھا ایس دے نال میں لاؤنی ہاں ۔ کراں گلوں گلائن نال اس دے، گل ایسدے ریشٹا پاؤنی ہاں ۔ وارث شاہ میاں رانجھے یار اگے، ایہنوں کنجری وانگ نچاؤنی ہاں ۔ (سینی=سینت،اشارہ، کراں گلوں گلائن=گلّ ودھا لینی، ریشٹا= جھگڑا) 412. ہیر سہتی نوں ہیر آکھدی ایس فقیر نوں نی، کیہا گھتیو غیب دا وعدہ ای ۔ اےنہاں عاجزاں بھور نمانیاں نوں، پئی مارنی ہیں کیہا فائدہ ای ۔ اﷲ والیاں نال کی ویر پئییں، بھلا کواریئے ایہہ کی قاعدہ ای ۔ پیر چمّ فقیر دی ٹہل کیچے، ایس کم وچّ خیر دا زائدا ای ۔ پچھوں پھڑینگی کتکا جوگیڑے دا، کون جاندا کہڑی جائ دا ای ۔ وارث شاہ فقیر جے ہون غصے، خوف شہر نوں قحط وبائ دا ای ۔ (خیر=بھلائی، زائدا=زیادہ، کتکا=ڈنڈا، وبا=بیماری، قحط=کال،بھکھمری) 413. سہتی تے ہیر بھابی اک دھروں لڑے فقیر سانوں، توں بھی جند کڈھیں نال گھوریاں دے ۔ جے تاں ہنگ دے نرخ دی خبر ناہیں، کاہِ پچھیئے بھا کستوریاں دے ۔ اےنہاں جوگیاں دے ناہیں وسّ کائی، کیتے رزق نے وعدے دوریاں دے ۔ جے تاں پٹّ پڑاونا نہ ہووے، کاہِ کھہن کیچے نال بھوریاں دے ۔ جان سہتیئے فقر نی ناگ کالے، ملے حق کمائیاں پوریاں دے ۔ کوئی دے بد دعا تے گال سٹے، پچھوں فائدے کی اےنہاں جھوریاں دے ۔ لچھو لچھو کردی پھریں نال فقراں، لچّ چالڑے ایہناں لنگوریاں دے ۔ وارث شاہ فقیر دی رنّ ویرن، جویں ویری نے مرگ انگوریاں دے ۔ (کاہِ=کیوں، لچھو لچھو کردی=گلاں باتاں نال لڑن دا سدا دندی، انگوری=پودے دے تازے فٹے پتے) 414. سہتی بھابی کریں رعایتاں جوگیاں دیاں، ہتھیں سچیاں پائِ ہتھوڑیاں نی ۔ جہڑی دید وکھائکے کرے آکڑ، میں تاں پٹ سٹاں ایہدیاں چوڑیاں نی ۔ گورو ایس دے نوں نہیں پہنچ اوتھے، جتھے عقلاں اساڈیاں دوڑیا نی ۔ مار مہلیاں سٹاں سو بھنّ ٹنگاں، پھرے ڈھونڈدا کاٹھ کٹھوریاں نی ۔ جنّ بھوت تے دیؤ دی عقل جاوے، جدوں مار کے اٹھیاں چھوڑیاں نی ۔ وارث شاہ فقیر دے نال لڑنا، کپن زہر دیاں گندلاں کوڑیاں نی ۔ (ہتھوڑیاں=ہتھ کننن، کاٹھ کٹھوریاں=وساکھیاں،پھہڑیاں) 415. ہیر ہائے ہائے فقیر نوں برا بولیں، برے سہتیئے تیرے اپوڑ ہوئے ۔ جنہاں نال نمانیاں ویر چایا، سنے جان تے مال دے چوڑ ہوئے ۔ کنّ پاٹیاں نال جس چہ بدھی، پس-پیش تھیں انت نوں روڑ ہوئے ۔ رہے اؤت نکھتری رنڈ سنجی، جہڑی نال ملنگاں دے کوڑ ہوئے ۔ ایہناں تہاں نوں چھیڑیئے نہیں موئیے، جہڑے عاشق فقیر تے بھور ہوئے ۔ وارث شاہ لڑائی دا مول بولن، ویکھ دوہاں دے لڑن دے طور ہوئے ۔ ( اپوڑ=پٹھے کم، چہ=ضدّ، نکھتری=بینصیب عورت، چوڑ=برباد، تہاں=تناں،عاشق،فقیر،بھور) 416. سہتی بھابی ایس جے گدھے دی اڑی بدھی، اسیں رناں بھی چہِ چہاریاں ہاں ۔ ایہہ ماریا ایس جہان تازہ، اسیں روضے-میثاق دیاں ماریاں ہاں ۔ ایہہ ضد دی چھری جے ہو بیٹھا، اسیں چہ دیاں تیز کٹاریاں ہاں ۔ جے ایہہ گنڈیاں وچّ ہے پیر دھردا، اسیں خچریاں بانکیاں ڈاریاں ہاں ۔ مرد رنگ محلّ ہن اشرتاں دے، اسیں ذوق تے مزے دیاں ماڑیاں ہاں ۔ ایہہ آپ نوں مرد سدانودا ہے، اسیں نراں دے نال دیاں ناریاں ہاں ۔ ایس چاک دی کون مجال ہے نی، راجے بھوج تھیں اسیں نہ ہاریاں ہاں ۔ وارث شاہ وچّ حق سفید-پوشاں، اسیں ہولی دیاں رنگ پچکاریاں ہاں ۔ (چہِ چہاریاں=ضد دیاں پکیاں، روز-اے-میثاق=رب نال قول اقرار دا دن، عشرت=عیش آرام، ماڑیاں=محل، راجے بھوج= راجے بھوگ دی بے وفا پتنی اس دے کسے چھوٹی پدھر دے نوکر نوں پیار کرن لگی ۔راجے نوں پتہ لگن تے رانی نے آکھیا کہ اوہ اس پرش نوں کی آکھے بھاوَ اوہ اوہدے برابر دا نہیں ۔رانی نے اپنے یار پیارے نوں ایہہ ثابت کرن لئی کہ راجا کجھ کرن جوگا نہیں اوہدے سامھنے راجے اتے سواری کر لئی، ہوری=ہولی) 417. ہیر جنہاں نال فقیر دے اڑی بدھی، ہتھ دھو جہان تھیں چلیاں نی ۔ آ ٹلیں کواریئے ڈاریئے نی، کوہیاں چائیؤں بھواں اولیاں نی ۔ ہین وسدے مینہہ بھی ہو نینویں، دھماں قہر دیاں دیس تے گھلیاں نی ۔ کارے ہتھیاں کواریاں وہُ-بھریاں، بھلا کیکروں رہن نچلیاں نی ۔ منس منگدیاں جوگیاں نال لڑ کے، راتیں اوکھیاں ہون اکلیاں نی ۔ پچھی چرکھڑا رلے ہے سڑن جوگا، کدی چار نہ لاہیؤں چھلیاں نی ۔ جتھے گبھرو ہون جا کھہیں آپے، پرھے مار کے بہیں پتھلیاں نی ۔ ٹل جا فقیر تھوں گنڈیئے نی، وارث کواریئے راہیں کیوں ملیاں نی ۔ (ہتھ دھو=خالی) 418. سہتی بھلا دسّ بھابی کیہا ویر چائیو، بھئیاں پٹیاں نوں پئی لوہنی ہیں ۔ انہندیاں گلاں دے ناؤں لے کے، گھا الڑے پئی کھنونہنی ہیں ۔ آپ چھاننی چھیڑدی دی دوہنی نوں، ایویں کنڈیاں توں پئی دھوہنی ہیں ۔ سوہنی ہوئی ہیں نہیں توں غیب چایا، خون خلق دا پئی نچوہنی ہیں ۔ آپ چاک ہنڈھائکے چھڈّ آئییں، ہور خلق نوں پئی وڈوہنی ہیں ۔ آکھ بھائی نوں ہنے کٹائ گھتوں، جیہے اساں نوں میہنے لوہنی ہیں ۔ آپ کملی لوکاں دے سانگ لائیں، کھچروائیاں دی وڈی کھوہنی ہیں ۔ وارث شاہ کیہی بگھیاڑی ایں نی، منڈے موہنی تے وڈی سوہنی ہیں ۔ (الڑے=تازے، وڈوہنی=بدنام کردی، سوہنی=سوہ لین والی) 419. ہیر خوار کھجلاں رلدیاں پھردیا سن، اکھیں ویکھدیاں ہور دیاں ہور ہوئیاں ۔ اتے ددھ دیاں دھوتیاں نیک نیتاں، آکھے چوراں دے تے اسیں چور ہوئیاں ۔ چور چودھری گنڈی پردھان کیتی، ایہہ الٹ اولیاں زور ہوئیاں ۔ بدزیب تے کوجھیاں بھیڈ مونہیاں، آکے حسنِ دے باغ دیاں مور ہوئیاں ۔ ایہہ چغل بلوچاں دے نیہں مٹھی، انھیں ڈور گھوٹھی منکھور ہوئیاں ۔ ایہدی بنت ویکھو نال نخریاں دے، مالزادیاں وچّ لاہور ہوئیاں ۔ بھرجائیاں نوں بولی ماردیاں نے، پھرن منڈیاں وچّ للور ہوئیاں ۔ وارث شاہ جھنھاؤں تے دھم ایہدی، جویں سسی دیاں شہر بھمبور ہوئیاں ۔ (بدزیب=کوجھا، بھیڈ مونہیاں=بھدیاں، گھوٹھی=چپ گپ، جہڑی کھل کے دل دی گلّ نہ کرے) 420. سہتی لڑے جٹّ تے کٹیئے ڈوم ناہیں، سر جوگیڑے دے گلّ آئیا ای ۔ آ کڈھیئے وڈھیئے ایہہ پھستا، جگدھوڑ کائی ایس پائیا ای ۔ ایس مار منتر ویر پائِ دتا، چانچکّ دی پئی لڑائیا ای ۔ ہیر نہیں خاندی مار اساں کولوں، وارث گلّ فقیر تے آئیا ای ۔ (پھستا وڈھیئے=جھگڑا مکائیے، چانچک=اچانک) 421. سہتی نوکرانی نوں سہتی آکھیا اٹھ ربیل باندی، خیر پا فقیر نوں کڈھیئے نی ۔ آٹا گھتّ کے رگ کہ بک چیناں، وچوں الکھ فساد دی وڈھیئے نی ۔ دے بھچھیا وہڑیوں کڈھ آئیے، ہوڑا وچّ برونہ دے گڈیئے نی ۔ اماں آوے تاں بھابی توں وکھ ہوئیے، ساتھ اٹھ بلیدے دا چھڈیئے نی ۔ آوے کھوہ نوالیاں ہیر سٹیئے، اوہدے یار نوں کٹ کے چھڈیئے نی ۔ وانگ قلعہ دیپالپر ہو عاقی، جھنڈا وچّ مواس دے گڈیئے نی ۔ وارث شاہ دے نال دو ہتھ کریئے، اوے اٹھ توں سار دیئے ہڈیئے نی ۔ (ربیل باندی=نوکرانی، ہوڑا وچّ برونہ=دروازہ بند کریئے، بلیدا=بلد، عاقی=باغی، مواس=فنا گھر) 422. نوکرانی دا خیر پاؤنا تے جوگی دا ہور بھڑکنا باندی ہو غصے نکّ چاڑھ اٹھی، بک چینے دا چائ الیریا سو ۔ دھروہی ربّ دی خیر لے جا ساتھوں، حالَ حالَ کر پلوڑا پھیریا سو ۔ باندی لاڈ دے نال چوائ کرکے، دھکہ دے ناتھ نوں گیریا سو ۔ لے کے خیر تے کھپرا جا ساتھوں، اوس ستڑے ناگ نوں چھیڑیا سو ۔ چھبی گلھ وچّ دے پشم پٹی، ہتھ جوگی دے منہ تے پھیریا سو ۔ وارث شاہ فرنگ دے باغ وڑ کے، ویکھ کلا دے کھوہ نوں گیڑیا سو ۔ (پلوڑا پھیرنا=دور کھڑے نوں مدد دا اشارہ کرنا، پشم=وال، فرنگ=انگریز) 423. رانجھا رانجھا ویکھ کے بہت حیران ہویا، پئیاں دودھ وچّ امب دیاں پھاڑیاں نی ۔ غصے نال جیوں حشر نوں زمیں تپے، جیؤ وچّ کلیلیاں چاڑھیاں نی ۔ چینا چوگ چمونیا آن پائیو، منّ چلی ہیں گولیئے داڑھیاں نی ۔ جس تے نبی دا روا درود ناہیں، اکھیں بھرن نہ مول اگھاڑیاں نی ۔ جس دا پکے پراؤنٹھا نہ منڈا، پنڈ نہ بجھے وچّ ساڑھیاں نی ۔ ڈبّ موئے نے کاسبی وچّ چینے، وارث شاہ نے بولیاں ماریاں نی ۔ نینوں یوشبا بول ابول کہہ کے، ڈبے اپنے اپنی واریاں نی ۔ اوو بھچھیا گھتیو آن چینا، نال فقر دے گھولیؤں یاریاں نی ۔ اوہ لوہڑا وڈا قہر کیتو، کم ڈوب سٹیا رناں ڈاریاں نی ۔ وارث کھپری چا پلیت کیتی، پئیاں دھونیاں سیہلیاں ساریاں نی ۔ (ددھ وچّ امب دیاں پھاڑیاں=کم وگڑ جانا، کلیلیاں چاڑھیاں=غصے وچّ دند پیہن لگا،کچیچیاں وٹیاں، چمونی= چھوٹی چڑی، داڑھی مننی=بے عزتی کرنی، درود روا نہیں= فاتح پڑھنا ٹھیک نہیں، اکھیں نہیں بھردیاں=بہت بریک ہے، کاسبی=جلاہا) 424. سہتی چیناں جھال جھلے جٹا دھاریاں دی، مائی باپ ہے ننگیاں بھکھیاں دا ۔ انّ چینے دا کھاویئے نال لسی، سواد دودھ دا ٹکڑیاں رکھیاں دا ۔ بنن پنیاں ایس دے چاؤلاں دیاں، کھاوے دین مزہ چوکھا چکھیاں دا ۔ وارث شاہ میاں نواں نظر آیا، ایہہ چالڑا لچیاں بھکھیاں دا ۔ (چوکھا=ودھ، چکھیاں دا=ٹوٹے کیتیاں) 425. رانجھا چینا خیر دینا برا جوگیاں نوں، مچھی بھابڑے نوں ماس باہمناں نی ۔ کیف بھگت قاضی تیل کھنگھ والے، وڈھّ سٹنا لنگ پلاہمناں نی ۔ زہر جینودے نوں انّ سنھ والے، پانی حلقیاں نوں، دھرن ساہمنا نی ۔ وارث شاہ جیوں سنکھیا چوہیاں نوں، سنکھ ملاں نوں بانگ جیوں باہمناں نی ۔ (کیف=نشہ، لنگ پلاہمن=کومبلاں، سنھ=لقوہ، دھرن=رکھنا) 426. سہتی کیوں وگڑ کے تگڑ کے پاٹ لتھوں، انّ آب-ہیات ہے بھکھیاں نوں ۔ بڈھا ہووسیں لنگ جا رہن ٹرنوں، پھریں ڈھونڈدا ٹکراں رکھیاں نوں ۔ کتے رنّ گھر بار نہ اڈیا ای، اجے پھریں چلاؤندا تکیاں نوں ۔ وارث شاہ اج ویکھ جو چڑھی مستی، اوہناں لچیاں بھکھیاں سکیاں نوں ۔ (تیر تکے=کسے پنڈ وچّ اک بھولا پرش رہندا سی ۔اوہدے گھر والی نے اوہنوں کمائی کرن لئی پردیس بھیج دتا اتے پچھوں اک بدچلن نال پھس گئی ۔اوہ پرش کجھ سمے پچھوں گھر آیا ۔اوہ بہتا سماں گھر ہی رہندا جس کرکے گھر والی بہت تنگ سی ۔اخیر گھروالی دے یار نے اوہدے پتی نال دوستی ظاہر کیتی ۔پتی نوں تیر اندازی دی کلا سکھن لئی منایا اتے اپنا شگرد تھاپیا ۔جدوں گھروالی دا مالک تیر (تکا) چلاؤندا تاں عاشق چک کے لیاؤندا اتے پھر دوجی باری دندا ۔عاشق دے تکے دنو دن دور جان لگے ۔کئی واری اوہ چک کے لیاؤن نوں 30-40 منٹ لگدے ۔اونی دیر وچّ اوہ اوہدی گھر والی نال موجاں کردا ۔اک وار گھر والا شکّ کارن تیر چکن گیا رستے وچوں دو چار منٹ وچّ مڑ آیا اتے اپنی پتنی اتے عاشق نوں موقعے تے نپّ لیا ۔اس نے اوہنوں کٹّ کٹّ کے پنڈوں کڈھ دتا ۔اوہ دور دے اک پنڈ جا وسیا ۔اک واری استری دا مالک اس پنڈ اک جنیتے گیا اس بدمعاش نوں مل پیا اتے اوہنوں پچھیا کہ اوہنے کتے گھر بار وسا لیا ہے جاں ہالیں تیر تکے ہی چلاؤندا ہے، انّ=روٹی، آب-ہیات=امرت، اڈیا=وسایا) 427. جوگی لڑن لئی تیار جوگی غضب دے سر تے سٹّ کھپر، پکڑ اٹھیا مار کے چھوڑیا ای ۔ لے کے پھاہڑی گھلن نوں تیار ہویا، مار ویہڑے دے وچّ اپوڑیا ای ۔ ساڑ بال کے جیؤ نوں خاک کیتا، نال کاوڑاں دے جٹ کوڑھیا ای ۔ جیہا زکریا خان مہم کرکے، لے کے توپ پہاڑ نوں دوڑیا ای ۔ جیہا مہر دی ستھ دا بان-بھچر، وارث شاہ فقیر تے دوڑیا ای ۔ (اپوڑیا=پچھے مڑیا، کوڑھیا=کڑھیا،جل بھجّ گیا، بان-بھچر=موٹا کتا) 428. رانجھا نوکرانی نوں ہتھ چائ متہرڑی کڑکیا ای، تینوں آؤندا جگ سبھ سننج رنے ۔ چاول نہمتاں کنک توں آپ کھائیں، خیر دین تے کیتا ہے کھنجھ رنے ۔ کھڑ دہے چینا گھر خاونداں دے، نہیں مار کے کرونگا منج رنے ۔ فٹ چڑھدیاں چوڑیاں کڈھ سٹاں، لا بہیئیں جے ویر دی جھنج رنے ۔ سر پھاہڑی مار کے دند جھاڑوں، ٹنگاں بھنّ کے کرونگا لنج رنے ۔ تیری وری-سوئی ہنے پھول سٹاں، جہی رہینگی انج دی انج رنے ۔ وارث شاہ سر چاڑھ وگاڑیئیں توں، ہاتھی وانگ میدان وچّ گنج رنے ۔ (سننج=سننجاں، کھنجھ=غلطی، منج کرنی=منج وانگو کٹوں، چوڑیاں کڈھنا= باہوں پھڑ کے جھٹکا دینا، وری سوئی پھول سٹاں=وری بھاوَ سہریاں نے وری وچّ دتا سامان،بھاوَ تیرے سارے بھید پھول دیوانگا، کنج=ہاتھی دا وکھاوے دا دند، لنج=لولھا،لنگڑا) 429. سہتی نوکرانی نوں باندی ہوئکے چپ کھلو رہی، سہتی آکھدی خیر نہ پائیو کیوں ۔ ایہہ تاں جوگیڑا لیک کمزات کنجر، ایس نال توں بھیڑ مچائیو کیوں ۔ آپ جائ کے دے جے ہے لیندا، گھر موت دے گھت پھہائیو کیوں ۔ میری پان پتّ ایس نے لاہ سٹی، جان بجھّ بے شرم کرائیو کیوں ۔ میں تاں ایس دے ہتھ وچّ آن پھاتھی، منہ شیر دے ماس پھہائیو کیوں ۔ وارث شاہ میاں ایس مورنی نے، دوالے لاہیکے باز چھڈائیو کیوں ۔ (لیک=بدنامی دا دھبہ، دوالے لاہیکے=باز دے تسمے کھولھ کے) 430. رانجھا جھاٹا کھوہ کے میڈھیاں پٹّ گھتوں، گتوں پکڑ کے دیوں ولاوڑا نی ۔ جے تاں پنڈ دا خوف وکھاونی ہیں، لکھاں پشم تے ایہہ گرانوڑا نی ۔ تیرا اساں دے نال مدپڑا ہے، نہیں ہوونا سہج ملاوڑا نی ۔ لط مار کے چھڑونگا چائ گمبڑ، کڈھ آئی ہیں ڈھڈ جیوں تاوڑا نی ۔ سنے کواری دے مار کے مجھّ کڈھوں، چتڑ گھڑونگا نال پھہاوڑا نی ۔ ہتھ لگے تاں سٹونگا چیر رنے، کڈھ لؤنگا ساریاں کاوڑاں نی ۔ تسیں ترے گھلاٹناں جاندا ہاں، کڈھا دوہاں دا پوستیاوڑا نی ۔ وارث شاہ دے موڈھیاں چڑھی ہیں توں، نکل جانگیاں جوانیاں دیاں چاوڑاں نی ۔ (پشم تے لکھنا=کوئی پرواہ نہ کرنا، مدپڑا=نیڑتا، گمبڑ= موٹا ڈھڈّ، گوگڑ، تاوڑا=توڑا، کواری=کوآری بھاوَ ہیر، گھلھاٹاں= پہلواننی، پوستیاوڑا=کچومر) 431. تتھا ہیرے کراں میں بہت ہیا تیرا، نہیں ماراں سو پکڑ پتھلّ کے نی ۔ سبھا پان پتّ ایس دی لاہ سٹاں، لکھ واہراں دئے جے گھلّ کے نی ۔ جیہا مار چتوڑ گڑھ شاہ اکبر، ڈھاہ مورچے لئے مچلکے نی ۔ جیوں جیوں شرم دا ماریا چپ کرناں، نال مستیاں آنودی چل کے نی ۔ تیری پکڑ سنگھی جند کڈھ سٹاں، میرے کھسّ نہ جانگے تلکے نی ۔ بھلا آکھ کی کھٹنا وٹنا حئی، وارث شاہ دے نال پڑ ملّ کے نی ۔ (پتھلّ=الٹا کے، مچلکے=اقرار نامے، تلکے=جگیر) 432. ہیر بولی ہیر میاں پا خاک تیری، پچھا ٹٹیاں اسیں پردیسناں ہاں ۔ پیارے وچھڑے چونپ نہ رہی کائی، لوکاں وانگ نہ مٹھیآں میسناں ہاں ۔ اسیں جوگیا پیر دی خاک تیری، ناہیں کھوٹیاں اتے ملکھیسناں ہاں ۔ نال فقر دے کراں برابری کیوں، اسیں جٹیاں ہاں کہ کریشناں ہاں ۔ (پائِ خاک=پیراں دی مٹی، پچھا ٹٹی=جہدی پشت پناہ کرن والا کوئی نہ ہووے، چونپ=چاؤ، مٹھی میسنی=چپ ایپر خچری، کریشناں=قریشی خاندان دیاں، حضرت محمد صاحب دے قبیلے دا نام قریش ہے) 433. ہیر نوں سہتی نویں نوچیئے کچیئے یارنیئے نی، کارے-ہتھیئے چاک دیئے پیاریئے نی ۔ پہلے کم سوار ہو بہیں نیاری، بیلی گھیر لے جانیئے ڈاریئے نی ۔ آپ بھلی ہو بہیں تے اسیں بریاں، کریں کھچر-پور روپ شنگاریئے نی ۔ اکھیں مار کے یار نوں چھیڑ پاؤ نی مہاں ستیئے چہِ چہاریئے نی ۔ آؤ جوگی نوں لئیں چھڈا ساتھوں، تساں دوہاں دی پیج سواریئے نی ۔ وارث شاہ ہتھ پھڑے دی لاج ہندی، کریئے ساتھ تاں پار اتاریئے نی ۔ (کارے ہتھی=ہشیار، چلاک) 434. سہتی نے خیر پاؤنا سہتی ہو غصے چا خیر پایا، جوگی ویکھدے ترت ہی رجّ پیا ۔ مونہوں آکھدی روہ دے نال جٹی، کٹک کھیڑیاں دے بھاویں اج پیا ۔ ایہہ لے مکریا ٹھکریا راولا وے، کاہے واچنا ایں ایڈ دھرجّ پیا ۔ ٹھوٹھے وچّ سہتی چینا گھت دتا، پھٹّ جوگی دے کالجے وجع پیا ۔ وارث شاہ شراب خراب ہویا، شیشہ سنگ تے وجع کے بھجّ پیا ۔ (رجّ پیا=دکھی ہویا، شیسا=پیالہ، سنگ=پتھر، کالجے وجع پیا=بہت تکلیف ہوئی) 435. رانجھا خیر فقر نوں عقل دے نال دیچے، ہتھ سمبھل کے بکّ الاریئے نی ۔ کیچے ایڈ ہنکار نہ جوبنے دا، گھول گھتیئے مست ہنکاریئے نی ۔ ہوئیؤں مست غرور تکبری دا، لوڑھ گھتیوں رنے ڈاریئے نی ۔ کیچے حسن دا مان نہ بھاگ بھریئے، چھل جائسی روپ وچاریے نی ۔ ٹھوٹھا بھنّ فقیر نوں پٹیو ای، شالہ یار مری انی ڈاریئے نی ۔ ماپے مرن ہنکار بھجّ پوے تیرا، وارث پتنے دیئے ونجاریئے نی ۔ (شالہ=رب کرے) 436. سہتی گھول گھتیوں یار دے ناؤں اتوں، مونہوں سمبھلیں جوگیاں آریا وے ۔ تیرے نال میں آکھ کی برا کیتا، ہتھ لا ناہیں تینوں ماریا وے ۔ ماؤں سندیاں پنیں توں یار میرا، وڈا قہر کیتو لوڑھے ماریا وے ۔ رگ آٹے دا ہور لے جا ساتھوں، کویں وڈھّ فساد ہریاریا وے ۔ تیتھے آدمیگری دی گلّ ناہیں، ربّ چائ بتھنّ اساریا وے ۔ وارث کسے اساڈے نوں خبر ہووے، ایویں مفت وچّ جائینگا ماریا وے ۔ ( ماں سندیاں=ماں ساہمنے، پنیں=گالاں کڈھیں، آدمیگری= انسانیت، بتھنّ=بیڈھبا،پسو، اساڈے=ساڈے ٹبر دے بندے نوں) 437. رانجھا جے تیں پول کڈھاونا نہ آہا، ٹھوٹھا فقر دا چا بھنائیے کیوں ۔ جے تیں کواریاں یار ہنڈھاونے سن، تاں پھر مانؤں دے کولوں چھپائیے کیوں ۔ خیر منگیئے تاں بھنّ دئیں کاسہ اسیں آکھدے مونہوں شرمائیے کیوں ۔ بھرجائی نوں مہنا چاک دا سی، یاری نال بلوچ دے لائیے کیوں ۔ بوتی ہو بلوچ دے ہتھ آئییں، جڑھ کوار دی چا بھنائیے کیوں ۔ وارث شاہ جاں عاقبت خاک ہونا، ایتھے اپنی شان ودھائیے کیوں ۔ (پول کڈھاونا=پول ظاہر کراؤنا، بوتی=اوٹھنی کوار دی جڑھ بھنائیے=کوار پنا برباد کراؤنا، عاقبت=انت) 438. سہتی جو کو جمیا مریگا سبھ کوئی، گھڑھیا بھجسی واہ سبھ وہنگے وے ۔ میر پیر ولی غوث قطب جاسن، ایہہ سبھ پسارڑے ڈھہنگے وے ۔ جدوں رب اعمال دی خبر پچھے، ہتھ پیر گواہیاں کہنگے وے ۔ بھنیں ٹھوٹھے توں ایڈ ودھا کیتو، برا تدھ نوں لوک سبھ کہنگے وے ۔ جیبھ برا بولیسیا راولا وے، ہڈّ پیر سزائیاں لینگے وے ۔ کل چیز فنا ہو خاک رلسی، ثابت ولی اﷲ دے رہنگے وے ۔ ٹھوٹھا نال تقدیر دے بھجّ پیا، وارث شاہ ہوریں سچ کہنگے وے ۔ (واہ=ندی، اعمال=عمل دا بہو-وچن،کم، ودھا کیتا=وڈی گلّ بنا لئی، رلسی=رلیگی) 439. رانجھا شالہ قہر پوسی چھٹے باز پینی، ٹھوٹھا بھنّ کے لاڈ بھنگارنی ہیں ۔ لکّ بنھ کے رنے گھلھکڑے نی، ماڑا ویکھ فقیر نوں مارنی ہیں ۔ نالے مارنی ہیں جیؤ ساڑنی ہیں، نالے حالَ ہی حالَ پکارنی ہیں ۔ مرے حکم دے نال تاں سبھ کوئی، بنا حکم دے خون گزارنی ہیں ۔ برے نال جے بولیئے برا ہوئیے، اسیں بودلے ہاں تاں توں مارنی ہیں ۔ ٹھوٹھا پھیر درست کر دیہہ میرا، ہور آکھ کی سچ نتارنی ہیں ۔ لوک آکھدے ہن ایہہ کڑی کواری، ساڈے باب دی دھاڑوی دھارنی ہیں ۔ ایڈے فن فریب ہن یاد تینوں، مرداراں دی سر سردارنی ہیں ۔ گھر والیئے وہٹیئے بول توں وی، کہی جیؤ وچّ سوچ وچارنی ہیں ۔ سوا منی متہر پئی پھرکدی ہے، کسے یارنی دے سر مارنی ہیں ۔ اک چور تے دوسری چتر بنیؤں، وارث شاہ ہن ڈھائ کے مارنی ہیں ۔ ( شالہ=رب چاہے، لاڈ بھنگارنی=مخول کردی،گلاں ماردی، گھلکڑی= گھلن والی، حالَ ہی حالَ پکارنا=ہائے ہائے کرنا،رولا پاؤنا، دھاڑوی=دھاڑا مارن والی، مردار=گندہ،حرامی) 440. ہیر ہیر آکھدی ایہہ چوائ کیہا، ٹھوٹھا بھنّ فقیراں نوں مارنا کی ۔ جنہاں ہک اﷲ دا آسرا ہے، اونھاں پنکھیاں نال کھہاڑنا کی ۔ جہڑے کنّ پڑائ فقیر ہوئے، بھلا اوہناں دا پڑتنا پاڑنا کی ۔ تھوڑھی گلّ دا وڈھا ودھا کرکے، سورے کم نوں چا وگاڑنا کی ۔ جہڑے گھراں دیاں چاوڑاں نال ماریں، گھر چکّ کے ایس لے جاونا کی ۔ میرے بوہیوں فقر کیوں ماریو ای، وسدے گھراں توں فقر موڑاونا کی ۔ گھر میرا تے میں نال کھنس چائیو، ایتھوں کواریئے تدھ لے جاونا کی ۔ بولھ راہکاں دے ہوس چوہڑے دی، مرشو مرشو دن رات کراونا کی ۔ وارث شاہ ایہہ حرص بے فائدہ ای، اوڑک ایس جہان توں چاونا کی ۔ (چوا=چا، سورے=سنوارے ہوئے، چنگے بھلے، کھنس=ویر،جھگڑا، ہوس=آکڑ، مرشو مرشو کرنا=جائداد دے جھگڑے وچّ غلط گلاں کرنیاں) 441. سہتی ہیر نوں بھلا آکھ کی آنہدی ایں نیک پاکے، جس دے پلو تے پڑھن نماز آئی ۔ گھر وار تیرا اسیں کوئی ہوئیاں، جاپے لدّ کے گھروں جہاز آئی ۔ منڈے موہنیئیں تے جھوٹے دوہنیئیں نی، اجے تیک نہ عشقَ تھیں باز آئی ۔ وارث شاہ جوانی دی عمر گزری، اجے تیک نہ یاد حجاز آئی ۔ (نیک پاک=بھلیمانس اتے پوتر، جاپے=جاپدا ہے، جھوٹے دوہنی=جھوٹے چوندی ایں،اوکھے تے نہ ہون والے کم کردی ہیں، حجاز=سعودی عرب دا اک صوبہ ہے مکہ مئزما اتے مدینہ منورا دے پوتر شہر اسے صوبے وچّ ستھت ہن) 442. ہیر ایہہ مست فقیر نہ چھیڑ لیکے، کوئی وڈا فساد گل پاسیا نی ۔ مارے جان کھیڑے اجڑ جان ماپے، تدھ لنڈی دا کجھ نہ جاسیا نی ۔ پیر پکڑ فقیر دے کرس راضی، نہیں ایس دی آہ پے جاسیا نی ۔ وارث شاہ جس کسے دا برا کیتا، جا گور اندر پچھوتاسیا نی ۔ (کرس راضی=اس نوں راضی کر) 443. سہتی تیرے جیہیاں لکھ پڑھائیاں میں، تے اڈائیاں نال انگوٹھیاں دے ۔ تینوں سدھ کامل ولی گونس دسے، مینوں ٹھگّ دسے بھیس جھوٹھیاں دے ۔ ساڈے کھونسڑے نوں یاد نہیں چوبر، بھاویں آن لاوے ڈھیر ٹھوٹھیاں دے ۔ ایہہ مست ملنگ میں مست ایدوں، اس تھے مکر ہن ٹکڑیاں جوٹھیاں دے ۔ وارث شاہ میاں نال چواڑیاں دے، لنن سیکیئے چوبراں گھوٹھیاں دے ۔ ( چواڑیاں=بانساں) 444. ہیر ایس فقر دے نال کی ویر پئییں، ادھل جائسیں تیں نہیں وسنا ای ۔ ٹھوٹھا بھنّ فقیر نوں مارنی ہیں، اگے ربّ دے آکھ کی دسنا ای ۔ تیرے کوار نوں خوار سنسار کرسی، ایس جوگی دا کجھ نہ گھسنا ای ۔ نال چوہڑے کھتری گھلن لگے، وارث شاہ پھر ملک نے ہسنا ای ۔ (کوار نوں خوار کرنا=ادھالی گئی عورت اتے ہر تھاں حملے کرنے، چوہڑے دا خطری گھول=ہر حالت وچّ خطری دا نقصان ہے،ماڑے نوں مارنا وی بے عزتی ہے اتے اس توں مار کھانی وی نرادری) 445. سہتی اکے مرانگی میں اکے ایس ماراں، اکے بھابیئے تدھ مرائساں نی ۔ روواں مار بھباں بھائی آنودے تے،تینوں خواہ-مخواہ کٹائساں نی ۔ چاک لیک لائی تینوں ملے بھابی، گلاں پچھلیاں کڈھ سنئساں نی ۔ اکے ماریئیں توں اکے ایہہ جوگی، ایہو گھگری چائ وچھائساں نی ۔ سیتا دہسرے نال جو گاہ کیتا، کوئی وڈا کمند پوائساں نی ۔ رنّ تاہیں جاں گھروں کڈھائِ تینوں، میں مراد بلوچ ہنڈھائساں نی ۔ سر ایس دا وڈھ کے اتے تیرا، ایس ٹھوٹھے دے نال رلائساں نی ۔ رکھ ہیرے توں ایتنی جمع خاطر، تیری رات نوں بھنگ لہائساں نی ۔ میں کٹائساں اتے مرائساں نی، گتوں دھروہ کے گھروں کڈھائساں نی ۔ وارث شاہ کولوں بھنائ ٹنگائساں نی، تیرے لنن سبھ چور کرائساں نی ۔ (دہسرا=راون، جو گاہ=جداں کرے، جمع خاطر رکھ=تسلی رکھ) 446. ہیر خون بھیڈ دے جے پنڈ مار لئیے، اجڑ جائے جہان تے جگّ سارا ۔ ہتھوں جوآں دے جلّ جے سٹّ ویچن، کیکوں کٹیئے پوہ تے ماگھ سارا ۔ تیرے بھائی دی بھین نوں کھڑے جوگی، ہتھ لائے مینوں کئی حوص کارا ۔ میری بھنگ جھاڑے اوہدی ٹنگ بھناں، سیال ساڑ سٹن اوہدا دیس سارا ۔ مینوں چھڈّ کے تدھ نوں کرے سیدا، آکھ کواریئے پائیو توں کیہا آڑا ۔ وارث کھوہ کے چونڈیاں تیریاں نوں، کراں خوب پیزار دے نال جھاڑا ۔ (جلّ=جلی، حوص=ہووےگا، بھنگ جھاڑے=مینوں کٹے، آڑا=جھگڑا، پیزار= جتی، جھاڑا کرنا=بھوت لاہنے) 447. سہتی کجل پوچھلیالڑا گھت نینیں، زلفاں کنڈلاں دار بناونی ہیں ۔ نیویاں پٹیاں ہک پلما زلفاں، چھلے گھت کے رنگ وٹاونی ہیں ۔ اتے عاشقاں نوں دکھلاونی ہیں، نتھّ ویہڑے دے وچّ چھنکاونی ہیں ۔ بانکی بھکھ رہی چولی بافتے دی، اتے قہر دیاں الیاں لاونی ہیں ۔ ٹھوڈی گلھ تے پائکے خال خونی، راہ جاندڑے مرگ پھہاونی ہیں ۔ کنھاں نخریاں نال بھرماونی ہیں، اکھیں پا سرمہ مٹکاونی ہیں ۔ مل وٹناں لوڑھ دنداسڑے دا، ضری بادلا پٹ ہنڈھاونی ہیں ۔ تیڑ چوڑیاں پا کے قہر والا، کنجاں گھت کے لاونا لاونی ہیں ۔ نواں ویس تے ویس بناونی ہیں، لئیں پھیریاں تے گھمکاونی ہیں ۔ نال حسن گمان دے پلنگھ بہہ کے، حور پری دی بھین سداونی ہیں ۔ پیر نال چوائ دے چاونی ہیں، لاڈ نال گہنے چھنکاونی ہیں ۔ سردار ہیں خوباں دے ترننجناں دی، خاطر طلے نہ کسے لیاونی ہیں ۔ ویکھ ہورناں نکّ چڑھاونی ہیں، بیٹھی پلنگھ تے توتیئے لاونی ہیں ۔ مہندی لائِ ہتھیں پہن ضری زیور، سوئن مرگ دی شان گواونی ہیں ۔ پر اسیں بھی نہیں ہاں گھٹ تیتھوں، جے توں آپ نوں چھیل سداونی ہیں ۔ ساڈے چن سریر متھیلیاں دے، سانوں چوہڑی ہی نظر آونی ہیں ۔ ناڈھو شاہ دی رنّ ہو پلنگھ بہہ کے، ساڈے جیؤ نوں ذرا نہ بھاونی ہیں ۔ تیرا کم نہ کوئی وگاڑیا میں، ایویں جوگی دی ٹنگ بھناونی ہیں ۔ سنے جوگی دے مار کے مجھ کڈھوں، جیندی چاوڑاں پئی دکھاونی ہیں ۔ تیرا یار جانی اساں نہ بھاوے، ہنے ہور کی مونہوں اکھاونی ہیں ۔ سبھا اڑتنے پڑتنے پاڑ سٹوں، ایویں شیخیاں پئی جگاونی ہیں ۔ ویکھ جوگی نوں مار کھدیڑ کڈھاں، ویکھاں اوسنوں آئِ چھڈاونی ہیں ۔ تیرے نال جو کرانگی ملک ویکھے، جیہے مہنے لوتیاں لاونی ہیں ۔ تدھّ چاہیدا کی ایس گلّ وچوں، وارث شاہ تے چغلیاں لاونی ہیں ۔ (پوچھلیالڑا=پوچھاں والا، پلما زلفاں=زلفاں کھلار کے، بھکھ رہی=چمکاں ماردی، الیاں=کناریاں، ضری=سنہری تاراں والی، بادلا=چاندی رنگا، چوڑیاں=اک بھانت دا دھاریدار کپڑا، لاون= کپڑے تے لگی کور، خاطر طلے نہ لیاؤنا=کسے نوں کجھ نہ سمجھنا، متھیلی=منموہنی، اڑتنے پڑتنے پاڑ سٹوں=سارے بھیت پھول دیؤں، کھدیڑ کڈھاں=کٹ کٹ کے بھجا دینا) 448. ہیر بھلا کواریئے سانگ کیوں لاونی ہیں، چبے ہوٹھ کیوں پئی بناونی ہیں ۔ بھلا جیؤ کیوں بھرماونی ہیں، اتے جیبھ کیوں پئی لپکاونی ہیں ۔ لگی وسّ تے کھوہ وچ پاونی ہیں، سڑے کاند کیوں لوتیاں لاونی ہیں ۔ ایڈی لٹکنی نال کیوں کریں گلاں، سیدے نال نکاح پڑھاونی ہیں ۔ وارث نال اٹھ جا توں ادھلے نی، کیہیاں پئی بجھارتاں پاونی ہیں ۔ (چبے=ونگے ٹیڈھے، کاند=انگاری، لوتی=اگّ) 449. سہتی تے رانجھے دی لڑائی سہتی نال لونڈی ہتھیں پکڑ مولھے، جیندے نال چھڑیندیاں چاولے نوں ۔ گرد آ بھویاں وانگ جوگناں دے، تاؤ گھتیو نے اوس راولے نوں ۔ کھپر سیلھیاں توڑ کے گرد ہوئیاں، ڈھاہ لیو نے سوہنے سانولے نوں ۔ اندر ہیر نوں واڑ کے مار کنڈا، باہر کٹیو نے لٹ-باولے نوں ۔ گھڑی گھڑی ولائِ کے وار کیتا، اوہناں کٹیا سی ایس لاڈلے نوں ۔ وارث شاہ میاں نال مولھیاں دے، ٹھنڈا کیتو نے اوس اتاولے نوں ۔ (گرد آن بھویاں=آلے دوآلے گھمیاں،گھیر لیا، اتاولا= جوشیلا، تیز) 450. تتھا دوہاں وٹ لنگوٹڑے لئے مولھے، کارے ویکھ لے منڈیاں منیاں دے ۔ نکل جھٹّ کیتا سہتی راولے تے، پاسے بھنھیوں نے نال کوہنیاں دے ۔ جٹ مار مدھانیاں پھیہ سٹیا، سر بھنیاں نال ددھونیاں دے ۔ ڈھو کٹک حسین خان نال لڑیا، جویں ابو سمند وچّ چوہنیاں دے ۔ (کٹک ڈھو کے=فوج لیا کے، حسین خاں…چوہنیاں=نواب حسین خاں پیشگی دی جنگ عبدل صمد حاکم لاہور نال چونیاں وچّ ہوئی سی) 451. رانجھے نے سہتی ہوراں نوں کٹنا رانجھا کھائکے مار پھر گرم ہویا، مارو ماریا بھوت فتور دے نے ۔ ویکھ پری دے نال خم ماریا ای، ایس فریشتے بیعت معمور دے نے ۔ قمر بنھ کے پیر نوں یاد کیتا لائی تھاپنا ملک حضور دے نے ۔ ڈیرہ بخشی دا مار کے لٹّ لیتا، پائی فتح پٹھان قصور دے نے ۔ جدوں نال ٹکور دے گرم ہویا، دتا دکھڑا گھاؤ ناسور دے نے ۔ وارث شاہ جاں اندروں گرم ہویا، لاٹاں کڈھیاں تاؤ تنور دے نے ۔ (مارو=ایلانے جنگ دا نگارا، خم ماریا=تھاپی ماری، بیعت معمور= خانا کعبہ، فتور دا بھوت=فساد دا شیطان) 452. رانجھے نے سٹاں مارنیاں دوویں مار سواریاں راولے نے، پنج ستّ پھاہڑیاں لائیاں سو ۔ گلاں پٹّ کے چولیاں کرے لیراں، ہکاں بھنّ کے لال کرائیاں سو ۔ نالے توڑ جھنجھوڑ کے پکڑ گتوں، دوویں ویہڑے دے وچّ بھوائیاں سو ۔ کھوہ چونڈیاں گلھاں تے مار ہجاں، دو دو دھون دے مڈھ ٹکائیاں سو ۔ جیہا رچھ قلندراں گھول پوندا، سوٹے چتڑیں لا نچائیاں سو ۔ گٹے لکّ ٹھکور کے پکڑ تگوں، دوویں باندری وانگ ٹپائیاں سو ۔ جوگی واسطے رب دے لڑے ناہیں، ہیر اندروں آکھ چھڈائیاں سو ۔ 453. ہور کڑیاں دا سہتی کول آؤنا اوہناں چھٹدیاں حالَ پکار کیتی، پنج ستّ مشٹنڈیاں آ گئیاں ۔ وانگ قابلی کتیاں گرد ہوئیاں، دو دو علی-ال-حساب ٹکا گئیاں ۔ اوہنوں اک نے دھکّ کے رکھ اگے، گھروں کڈھ کے تاک چڑھا گئیاں ۔ باز توڑ کے توامیوں لاہیو نے، معشوق دی دید ہٹا گئیاں ۔ دھکہ دے کے سٹّ پلٹّ اس نوں، ہوڑا وڈا مضبوط پھہا گئیاں ۔ صوبیدار تغیر کر کڈھیو نے، وڈا جوگی نوں وعدہ پا گئیاں ۔ اگے ویر سی نواں پھر ہور ہویا، ویکھ بھڑکدی تے بھڑکا گئیاں ۔ گھروں کڈھ اروڑی تے سٹیو نے، بہشتوں کڈھ کے دوزخے پا گئیاں ۔ جوگی مست حیران ہو دنگ رہیا، کوئی جادوڑا گھول پوا گئیاں ۔ اگے ٹھوٹھے نوں جھوردا خفا ہندا، اتوں نواں پسار بنا گئیاں ۔ وارث شاہ میاں نواں سحر ہویا، پریاں جنّ فرشتے نوں لا گئیاں ۔ (تاک چڑھا گئیاں=بند کر گئیاں، تئما=باز نوں شکار لئی تیار کرن واسطے اوہدے منہ نوں لایا ماس، پھہا گئیاں=پھسا جاں اڑا گئیاں، تغیر=بدل کے، وعدہ=مشکل،سمسیا، اروڑی=ڈھیر، سحر=جادو) 454. کوی گھروں کڈھیا عقل شعور گیا، آدم جنتو کڈھ حیران کیتا ۔ سجدے واسطے عرش توں دے دھکے، جویں رب نے ردّ شیطان کیتا ۔ شداد بہشت تھیں رہیا باہر، نمرود مچھر پریشان کیتا ۔ وارث شاہ حیران ہو رہیا جوگی، جویں نوح حیران طوفان کیتا ۔ (عقل شعور گیا=مت ماری گئی، رد کر دتا=ناپسند کر دتا، شداد=آد قوم دا اک بادشاہ، نمرود=حضرت موسیٰ دے سمیں دا بادشاہ اس نے وی ربّ ہون دا دعوہ کیتا سی ۔اس نے ابراہیم نوں اگّ وچّ سٹیا پر اگّ رب دے حکم نال گلزار بن گئی ۔ اک مچھر دے ناس وچّ وڑ جان نال ایہدی موت ہوئی) 455. رانجھا اپنے آپ نال ہیر چپ بیٹھی اسیں کٹ کڈھے، ساڈا واہ پیا نال ڈوریاں دے ۔ اوہ ویلڑا ہتھ نہ آنودا ہے، لوک دے رہے لکھ ڈھنڈوریاں دے ۔ اک رنّ گئی دوآ آؤن گیا، لوک ساڑدے نال نہوریاں دے ۔ نونہاں راجیاں تے رناں ڈاڈھیاں دیاں، کیکوں ہتھ آون نال زوریاں دے ۔ اساں منگیا اوہناں ناں خیر کیتا، مینوں ماریا نال پھہوڑیاں دے ۔ وارث زور زر زاریاں یاریاں دے، سائے زراں تے نہ کمزوریا دے ۔ (ڈورا=بولا،جہنوں اچا سنے، زوری=طاقت) 456. رانجھا دکھی ہو کے دھوآں ہونجھدا روئکے ڈھاہ مارے، ربا میل کے یار وچھوڑیو کیوں ۔ میرا رڑے جہاز سی آن لگا، بنے لائکے پھیر مڑ بوڑیو کیوں ۔ کوئی اساں تھیں وڈا گناہ ہویا، ساتھ فضل دا لدّ کے موڑیو کیوں ۔ وارث شاہ عبادتاں چھڈ کے تے، دل نال شیطان دے جوڑیو کیوں ۔ (ڈھاہ=دھاہ) 457. تتھا مینوں رب باجھوں نہیں تانگھ کائی، سبھ ڈنڈیاں غماں نے ملیاں نے ۔ سارے دیش تے ملک دی سانجھ چکی، ساڈیاں قسمتاں جنگلیں چلیاں نے ۔ جتھے شینہ بکن شوکن ناگ کالے، بگھیاڑ گھتن نت جلیاں نے ۔ چلا کٹ کے پڑھاں کلام ڈاہڈھی، تیغاں وجیاں آن اولیاں نے ۔ کیتیاں محنتاں وارسا دکھ جھاگے، راتاں جاندیاں نہیں نچلیاں نے ۔ (تانگھ=خواہش،ارمان، جلیاں گھتن=چامبھڑاں پاؤندے) 458. رانجھے نوں پیر یاد آئے روندا کاسنوں بیر بیتالیا وے، پنجاں پیراں دا تدھ ملاپ میاں ۔ لا زور للکار توں پیر پنجے، تیرا دور ہووے دکھ تاپ میاں ۔ جنہاں پیراں دا زور ہے تدھ نوں وے، کر رات دنہ اوہناں دا جاپ میاں ۔ زور اپنا فقر نوں یاد آیا، بالناتھ میرا گورو باپ میاں ۔ وارث شاہ بھکھا بوہے روئے بیٹھا، دیئ اوہناں نوں وڈا سراپ میاں ۔ 459. رانجھا اپنے آپ نوں کہندا ہے کرامات جگائ کے سحر پھوکاں، جڑھ کھیڑیاں دی مڈھوں پٹّ سٹاں ۔ فوجدار ناہیں پکڑ کوارڑی نوں، ہتھ پیر تے نکّ کنّ کٹّ سٹاں ۔ نال فوج ناہیں دیاں پھوک اگاں، کر ملک نوں چوڑ چپٹّ سٹاں ۔ 'الماترا کیفا بدو کہار' پڑھ کے، نئیں وہندیاں پلک وچّ اٹّ سٹاں ۔ سہتی ہتھ آوے پکڑ چوڑیاں تھوں، وانگ ٹاٹ دی تپڑی چھٹّ سٹاں ۔ پنج پیر جے بہڑن آن مینوں، دکھ درد کجیئڑے کٹّ سٹاں ۔ حکم رب دے نال میں کال جیبھا، مگر لگّ کے دوت نوں چٹّ سٹاں ۔ جٹ وٹ تے پٹ تے پھٹ بدھے، ور دین سیانیاں ستّ سٹاں ۔ پار ہووے سمندروں ہیر بیٹھی، بکاں نال سمندر نوں جھٹّ سٹاں ۔ وارث شاہ معشوق جے ملے خلوت، سبھ جیؤ دے دکھ الٹّ سٹاں ۔ (سحر پھوکاں=جادو کراں، الماترا کیفا=سورا فیل جس وچّ ابرہِ دے ہاتھیاں تے ابابیلاں دے لشکر ولوں حملے دا ورنن ہے ۔آببیلاں نے کنکریاں مار مار کے ہاتھیاں دا کچومر کڈھ دتا، بدو کہار=ایہہ اک جلالی عمل ہے جہڑا ویری اتے غالب آؤن لئی پڑھیا جاندا ہے، نئیں وہندیاں= وگدیاں ندیاں نوں اکھ دے پھورے وچّ سکا کے اوہناں نوں مٹی نال بھر دیواں، کجیئڑے=قضیے، جھٹّ سٹاں=خالی کر دیواں) 460. رانجھا کالے باغ وچ دل فکر نے گھیریا بند ہویا، رانجھا جیؤ غوطے لکھ کھائِ بیٹھا ۔ ستھوں ہونجھ دھوآں سر چا ٹریا، کالے باغ وچ ڈھیر مچائ بیٹھا ۔ اکھیں میٹ کے رب دھیان دھر کے، چاروں طرف ہے دھونڑا لائِ بیٹھا ۔ وٹ مار کے چاروں ہی طرف اچی، اتھے ولگناں خوب بنائِ بیٹھا ۔ اساں کچّ کیتا ربّ سچ کرسی، ایہہ آکھ کے ویل جگائ بیٹھا ۔ بھڑکی اگّ جاں تاؤنی تاؤ کیتا، عشقَ مشک وسار کے جائ بیٹھا ۔ وچّ سنگھنی چھاؤں دے گھت بھورا، وانگ اہدیاں ڈھاسنا لائِ بیٹھا ۔ وارث شاہ اس وقت نوں جھوردا ای، جس ویلڑے اکھیاں لائِ بیٹھا ۔ (ستھوں=ستھ وچوں، دھونڑا=دھوآں، ویل=عیب، اہدی=پیادہ، تاؤنی=بھٹھی) 461. تتھا میٹ اکھیاں رکھیاں بندگی تے، گھتے جلیاں چلے وچّ ہوئِ رہیا ۔ کرے عاجزی وچّ مراکبے دے، دنے رات خدائ تھے روئِ رہیا ۔ وچّ یاد خدائ دی محو رہندا، کدی بیٹھ رہیا کدی سوئِ رہیا ۔ وارث شاہ نہ فکر کر مشکلاں دا، جو کچھ ہوونا سی سوئی ہوئِ رہیا ۔ (محو=لگا ہویا) 462. تتھا نیولی کرم کردا کدی اردھ تپ وچّ، کدی ہوم سریر جو لائِ رہیا ۔ کدی نکھی تپ شام تپ پون بھکھی، سدا-برت نیمی چتّ لائِ رہیا ۔ کدی اردھ تپ ساس تپ گراس تپ نوں، کدی جوگ جتی چت لائِ رہیا ۔ کدی مست مکزوب لٹ ہو ستھرا، علف سیاح متھے اتے لائِ رہیا ۔ آواز آیا بچہ رانجھنا وو، تیرا صبح مقابلہ آئِ رہیا ۔ (نکھی تپ=سریر دا سارا بھار ہتھاں اتے پیراں دے پنجیاں تے پاؤنا، پون بھکھی=اپنے اندر صاف ہوا کھچنا اتے گندی ہوا باہر کڈھنا، نیولی کرم=یوگ ابھیاس وچّ چھ کرم ہن: 1. نیولی کرم، 2 نیتی کرم، 3. دھیتی کرم، 4. دستی کرم، 5. تراٹک، 6 کپال بھاتی، اردھ تپ=آکاش ول منہ کرکے باہاں کھڑیاں کرکے کیتی ہوئی کسرت، گراس=برکی، مکزوب=رب دی یاد وچّ ڈبا ہویا) 463. کڑیاں کالے باغ وچّ گئیاں روز جمعے دے ترننجناں دھوڑ گھتی، تر نکلے کٹک اربیلیاں دے ۔ جویں کونجاں دی ڈار آ لہے باغیں، پھرن گھوڑے تے ربّ مہیلیاں دے ۔ وانگ شاہ پریاں چھناں چھن چھنکن، وڈے ترننجن نال سہیلیاں دے ۔ دھمکار پے گئی تے دھرت کمبی، چھٹے پاسنے غرب گہیلیاں دے ۔ ویکھ جوگی دا تھانؤں وچّ آ وڑیاں، مہکار پے گئے چمبیلیاں دے ۔ وارث شاہ اشناک جیوں ڈھونڈ لیندے، عطر واسطے ہٹّ پھلیلیاں دے ۔ (دھوڑ گھتی=دھوڑ پٹی، اربیلیاں=مٹیاراں، پاسنے چھٹنا=دوڑ آرنبھ کرنا، مہکار=مہک، اشناک=شوق والے) 464. کڑیاں نے رانجھے دا ڈیرہ برباد کرنا دھوآں پھول کے رول کے سٹّ کھپر، توڑ سیلھیاں بھنگ کھلاریاں نے ۔ ڈنڈا کونڈا بھنگ افیم کوہی، پھول فعال کے پٹیاں ڈاریاں نے ۔ دھوآں سواہ کھلار کے بھنّ حقہ، گاہ گھتّ کے لڈیاں ماریاں نے ۔ صافہ سنگلی چمٹا بھنگ ککڑ، ناد سمرنا دھوپ کھلاریاں نے ۔ جیہا ہونجھ بہار تے پھول کوڑا، باہر سٹیا کڈھ پساریاں نے ۔ کرن ہلو ہلو تے مار ہیکاں، دین دھیریاں تے کھلی ماریاں نے ۔ وارث شاہ جیوں دلاں پنجاب لٹی، تویں جوگی نوں لٹّ اجاڑیاں نے ۔ ( کوہی=اک نشے والی بوٹی، گاہ گھتنا=گاہنا، صافہ=صافی، ککڑ=کچا تماکھو، سمرنا=مالا، بہار=بہاری نال ہونجھ کے، دھوف=اگر بتی، ہلو ہلو=اکٹھیاں ہو کے جیکارے آدی چھڈنے، دلاں=سکھ فوجاں) 465. تتھا کلیدار نوں مورچے تنگ ڈھکے، شبکھون تے تیار ہو سجیا ای ۔ تھڑا پوے جیوں دھاڑ نوں شینہ چھٹے، اٹھ بوتیاں دے منحے گجیا ای ۔ سبھا نسّ گئیاں اکا رہی پچھے، آئِ سوئن چڑی اتے وجیا ای ۔ ہائِ ہائِ ما-منڈیئے جاہ ناہیں، پری ویکھ اودھوت نہ لجیا ای ۔ ننگی ہو نٹھی سٹّ سطر زیور، سبھا جان بھیانیاں تجیا ای ۔ ملکلموت عذابِ دے کرے ننگی، پردہ کسے دا کدی نہ کجیا ای ۔ اتوں ناد وجائکے کرے نعرہ، اکھیں لال کرکے منہ ٹڈیا ای ۔ وارث شاہ حساب نوں پری پکڑی، سور حشر دا ویکھ لئے وجیا ای ۔ (مورچے تنگ ڈھکے=مورچے نیڑے لگے، شبکھون=رات ویلے چوری حملہ کرنا، تھڑا=چور پھڑن لئی جاں دشمن دے راہ وچّ ہتھیاربند آدمیاں دا لک کے بیٹھنا، اودھوت=ببھوت ملن والا ننگا سادھو، جان بھیانی= اپنی بچت لئی گھبرائی ہوئی، ملکلموت=موت دا فرشتہ،جمدوت، عذابِ=دکھ، پری پکڑی=کڑی پھڑ لئی، حشر دا سور=قیامت دا ناد) 466. کڑی دا رانجھے نوں کہنا کڑی آکھیا مار نہ پھاہڑی وے، مر جاؤنگی مست دیوانیاں وے ۔ لگے پھاہڑی باہڑی مراں جانوں، رکھ لئی توں میاں مستانیاں وے ۔ عزرائیل جم آن کے بہے بوہے، نہیں چھٹیندا نال بہانیاں وے ۔ تیری ڈیل ہے دیؤ دی اسیں پریاں، اکس لط لگے مر جانیاں وے ۔ گلّ دسنی ہے سو توں دسّ مینوں، تیرا لے سنیہڑا جانیاں وے ۔ میری تائی ہے جہڑی تدھّ بیلن، اسیں حالَ تھیں نہیں بیگانیاں وے ۔ تیرے واسطے اوسدی کراں منت، جائ ہیر اگے ٹٹیانیاں وے ۔ وارث آکھ کیکوں آکھاں جائ اس نوں، اوے عشقَ دے کم دیا بانیاں وے ۔ (اکس=اکوبیلن=سہیلی، ٹٹیانیاں=ٹٹھیری دی آواز وانگ ترلا) 467. رانجھے دا کڑی ہتھ ہیر نوں سنیہا جائ ہیر نوں آکھنا بھلا کیتو، سانوں حالَ تھیں چا بےحال کیتو ۔ جھنڈا سیاح سفید سی عشقَ والا، اوہ گھتّ مجیٹھ غم لال کیتو ۔ دانا بیگ دے مگر جیوں پئے غلزی ڈیرہ، لٹّ کے چائ کنگال کیتو ۔ تلا کند نوں اگّ دا تاؤ دے کے، چائ اندروں باہروں لال کیتو ۔ احمد شاہ وانگوں میرے ویر پے کے، پٹّ پٹّ کے چکّ دا تال کیتو ۔ چہریں شاد بہالیاں کھیڑیاں نوں، برترفیاں تے مہینوال کیتو ۔ فتح آباد چائ دتیا کھیڑیاں نوں، بھارا رانجھنے دے ویرووال کیتو ۔ چھڈّ نٹھی اے سیال تے مہیں ماہی، وچّ کھیڑیاں دے آئِ جال کیتو ۔ جاں میں گیا ویہڑے سہتی نال رل کے، پھڑے چور وانگوں میرا حالَ کیتو ۔ نادر شاہ تھوں ہند پنجاب تھرکے، میرے باب دا تدھ بھنچال کیتو ۔ بھلے چودھری دا پت چاک ہویا، چائ جگ اتے مہینوال کیتو ۔ تیرے باب درگاہ تھیں ملے بدلہ، جیہا ظالمے تیں میرے نال کیتو ۔ دتے اپنا شوق تے سوز مستی، وارث شاہ فقیر نہال کیتو ۔ (دینا بیگ=احمد شاہ ابدالی نے 1762-63 وچّ پنجاب تے حملہ کیتا اتے بہت تباہی کیتی سی، تلا کند=جھوٹھا سونا، چہریں شاد بہالیاں=کھیڑیاں دی آسامی نوں بحال اتے منّ لیا ہے تے مجھاں چارن والے نوں ہٹا دتا ہے ۔اجیہے سمیں کھیڑیاں دے چہرے تے خوشیاں، فتح آباد اتے ویرووال ستلج ندی دے کنڈھے دو پنڈ ہن۔ وارث نے دوناں پنڈاں دا ذکر چنھاتمک طور تے کیتا ہے ۔کھیڑیاں دے ہتھ 'فتح' بھاوَ جت اتے رانجھے دے حصے 'ویر' آیا، تھرکے=کمبے) 468. کڑی ہیر کول آئی کڑی اپنا آپ چھڑا نٹھی، تیر غضب دا جیؤ وچّ کسیا ای ۔ سہجے آ کے ہیر دے کول بہہ کے، حالَ اوس نوں کھولھ کے دسیا ای ۔ چھڈ ننگ ناموس فقیر ہویا، رہے روندڑا کدی نہ ہسیا ای ۔ ایس حسن کمان نوں ہتھ پھڑکے، آ قہر دا تیر کیوں کسیا ای ۔ گھروں مار کے مہلیاں کڈھیا ای، جا کے کالڑے باغ وچّ وسیا ای ۔ وارث شاہ دنہ رات دے مینہہ وانگوں، نیر اوس دے نیناں تھیں وسیا ای ۔ (قہر دا تیر کسیا=قہر کیتا) 469. ہیر کڑیئے ویکھ رنجھیٹڑے کچّ کیتا، کھولھ جیؤ دا بھیت پساریو نے ۔ منصور نے عشقَ دا بھیت دتا، اس نوں ترت سولی اتے چاڑھیو نے ۔ رسم عشقَ دے ملک دی چپ رہنا، مونہوں بولیا سو اوہنوں ماریو نے ۔ طوطا بول کے پنجرے قید ہویا، ایویں بولنوں اگن سنگھاریو نے ۔ یوسف بول کے باپ تے خواب دسی، اس نوں کھوہ دے وچّ اتاریو نے ۔ وارث شاہ قاروں نوں سنے دولت، ہیٹھ زمیں دے چائ نگھاریو نے ۔ (بھیت پسارنا=بھیت دسّ دینا، سنگھاریو=ماریا گیا) 470. تتھا چاک ہوئِ کے کھولیاں چاردا سی، جدوں اس دا جیؤ توں کھسیا سی ۔ اوہدی نظر دے سامھنے کھیڈدی سیں، ملک اوس دے باب دا وسیا سی ۔ آ ساہرے وہٹڑی ہوئِ بیٹھی، تدوں ذائقے جوگ وچّ دھسیا سی ۔ آیا ہو فقیر تاں لڑے سہتی، گڑا قہر دا اوس تے وسیا سی ۔ مار مہلیاں نال حیران کیتو، تدوں کالڑے باغ نوں نسیا سی ۔ پچھا دے نہ ماڑیاں جان کے نی، بھیت عشقَ دا عاشقاں دسیا سی ۔ ڈولی چڑھی تاں یار توں چھٹّ پئییں، تدوں ملک سارا تینوں ہسیا سی ۔ جدوں مہیں نوں کوچ دا حکم کیتا، تنگ توبرہ نفر نے کسیا سی ۔ جدوں روح اقرار اخراج کیتا، تدوں جائ قلبوت وچّ دھسیا سی ۔ جہڑے نویں سو اوہ حضور ہوئے، وارث شاہ نوں پیر نے دسیا سی ۔ (کھسیا=لٹیا، باب دا=بھا دا، گڑا=اہن، تنگ توبرہ کسنا= گھوڑے نوں سواری لئی تیار کرنا، نفر=نوکر، اخراج=خارج ہونا، نکل جانا، نویں=جھکے) 471. تتھا رانجھا وانگ ایمان شرابیاں دے، جدا ہوئِ کے پنڈ تھیں ہار رہیا ۔ نیناں تیریاں جٹّ نوں قتل کیتا، چاک ہوئکے کھولھیاں چار رہیا ۔ توں تاں کھیڑیاں دی بنی چودھرانی، رانجھا ہوئِ کے ٹکراں مار رہیا ۔ انت کنّ پڑا فقیر ہویا، گھت مندراں وچّ اجاڑ رہیا ۔ اوس وطن نہ ملے توں سترخانے، تھکّ ہٹّ کے انت نوں ہار رہیا ۔ تینوں چاک دی آکھدا جگ سارا، اویں اوس نوں مہنے مار رہیا ۔ شکر گنج مسعود مودود وانگوں، اوہ نفس تے حرص نوں مار رہیا ۔ سدھا نال توکلی ٹھیلھ بیڑا، وارث وچّ ڈبا اکے پار رہیا ۔ (تھکّ ہٹ=تھکّ ٹٹّ کے، توکلی=وارث نے توکلی دا پنجابیکرن کیتا ہے، بھروسے نال، شکر گنج مسعود=بابا فرید نوں شکرگنج دے ناں نال وی یاد کیتا جاندا ہے اتے اوہناں دی بھگتی اتے ریاضت بارے بہت کہانیاں مشہور ہن ۔اوہ ربّ دی یاد وچّ سکّ کے پنجر ہو گئے سن) 472 ہیر عاقی ہو بیٹھے اسیں جوگیڑے تھوں، جا لا لے زور جو لاونا ای ۔ اسیں حسن تے ہو مغرور بیٹھے، چار چشم دا کٹک لڑاونا ای ۔ لکھ زور توں لا جو لاونا ای، اساں بدھیاں باجھ نہ آونا ای ۔ سرمہ اکھیاں دے وچّ پاونا ای، اساں وڈا کمند پواونا ای ۔ رخ دے کے یار بھتار تائیں، سیدا رانجھے دے نال لڑاونا ای ۔ ٹھنڈھا ہوئے بیٹھا سیدا وانگ دہسر، سوہنی لنک نوں اوس لٹاونا ای ۔ رانجھے کنّ پڑائکے جوگ لیتا، اساں عشقَ دا جوگ لے لاونا ای ۔ وارث شاہ اوہ باغ وچّ جا بیٹھا، حاصل باغ دا اساں لیاونا ای ۔ (چار چشم=اکھاں میلنیاں، بدھیاں باجھ=بغیر شادی دے، لاواں ویل لاڑے لاڑی دا پلہ بنیاں جاندا ہے، بھتار=کنت،خاوند، حاصل باغ= پھل،آمدنی) 473. کڑی عاقی ہوئکے کھیڑیاں وچّ وڑی ایں، عشقَ حسن دی وارسے جٹیئے نی ۔ پچھا انت نوں دیونا ہووے جس نوں، جھگا اوس دا کاس نوں پٹیئے نی ۔ جہڑا ویکھ کے مکھ نہال ہووے، کیچے قتل نہ حالَ پلٹیئے نی ۔ ایہہ عاشقی ویل انگور دی اے، مڈھوں ایس نوں پٹّ نہ سٹیئے نی ۔ ایہہ جوبنا نت نہ ہوونا ای، چھاؤں بدلاں جدی جان جٹیئے نی ۔ لے کے سٹھّ سہیلیاں وچّ بیلے، نت ڈھانودی سیں اوہ نوں ڈھٹیئے نی ۔ پچھا ناہِ دیچے سچے عاشقاں نوں، جو کجھ جان تے بنے سو کٹیئے نی ۔ دعوہ بنھیئے تاں کھڑیاں ہو لڑیئے، تیر مار کے آپ نہ چھپیئے نی ۔ اٹھے پہر وساریئے نہیں صاحب، کدی ہوش دی اکھ پرتیئے نی ۔ جنہاں کنت بھلایا چھٹڑاں نے، لکھ مولیاں مہندیاں گھتیئے نی ۔ اٹھ جھبدے ذائقے ہو حاضر، ایہے کم نوں ڈھلّ نہ گھتیئے نی ۔ مٹھی چاٹ ہلائکے طوطڑے نوں، پچھوں کنکری روڑ نہ گھتیئے نی ۔ (جوبنا=جوانی، صاحب=مالک، توتڑا=طوطا، چھٹڑاں=آزاد عورتاں، مولی مہندی=سہاگ دی نشانی) 474. ہیر سہتی نوں جویں مرشداں پاس جا ڈھہن طالب، تویں سہتی دے پاس نوں ہیر ہیرے ۔ کریں سبھ تقصیر معاف ساڈی، پیریں پواں منائیں جے نال میرے ۔ بخشے نت گناہ خدائِ سچا، بندہ بہت گناہ دے بھرے بیڑے ۔ وارث شاہ مناوڑا اساں آندا، ساڈی صلاح کرانودا نال تیرے ۔ (جا ڈھہن=پیریں پیندے ہن، طالب=لوڑوند) 475. سہتی اساں کسے دے نال کجھ نہیں مطلب، سروپا لئے خوشی ہاں ہوئِ رہے ۔ لوکاں مہنے مار بے پتی کیتی، مارے شرم دے اندرے روئِ رہے ۔ غصے نال ایہہ وال پیکان وانگوں، ساڈے جیؤ تے وال گڈوئ رہے ۔ نیل مٹیاں وچّ ڈبوئ رہے، لکھ لکھ میلے نت دھوئ رہے ۔ وارث شاہ نہ سنگ نوں رنگ آوے، لکھ سوہے دے وچّ سموئِ رہے ۔ (سروپا=سر توں پیراں تکّ مان دا لباس، پیکان=تیر) 476. ہیر ہیر آن جناب وچّ عرض کیتا، نیازمند ہاں بخش میں غولیاں نی ۔ سانوں بخش گناہ تقصیر ساری، جو کجھ لڑدیاں تدھّ نوں بولیاں نی ۔ اچھی پیڑ-ونڈاوڑی بھین میری، تیتھوں وار گھتی گھول گھولیاں نی ۔ میرا کم کر ملّ لے باجھ دماں، دونا بول لے جو کجھ بولیاں نی ۔ گھر بار تے مال زر حکم تیرا، سبھے تیریاں ڈھانڈیاں کھولھیاں نی ۔ میرا یار آیا چل ویکھ آئیے، پئی ماردی سیں نت بولیاں نی ۔ جس ذات صفات چودھرائی چھڈی، میرے واسطے چاریا کھولیاں نی ۔ جہڑا مڈھ قدیم دا یار میرا، جس چونڈیاں کوار دیاں کھولھیاں نی ۔ وارث شاہ گمر دے نال بیٹھا، ناہیں بولدا ماردا بولیاں نی ۔ (جناب=درگاہ، نیازمند=محتاج، گولی=نوکر، دونا=دگناں، ڈھانڈیاں کھولیاں=پشو، گمر=غصے) 477. سہتی پیا لاہنتوں طوق شیطان دے گل، اوہنوں رب نہ عرش تے چاڑھنا ایں ۔ جھوٹھ بولیاں جنہاں ویاج کھادھے، تنھاں وچّ بہشت نہ واڑنا ایں ۔ اسیں جیؤ دی میل چکائ بیٹھے، وت کراں نہ سیونا پاڑنا ایں ۔ سانوں مار لے بھئیئڑا-پٹڑی نوں، چاڑھ سیخ اتے جے توں چاڑھنا ایں ۔ اگے جوگی تھوں مار کرائیا ای، ہن ہور کی پڑتنا پاڑنا ایں ۔ طوبہ تن نسوہن جے میں مونہوں بولاں، نک وڈھّ کے گدھے تے چاڑھنا ایں ۔ گھر بار تھیں چائ جواب دتا، ہور آکھ کی سچ نتارنا ایں ۔ میرے نال نہ وارسا بول ایویں، متاں ہو جائی کوئی کارنا ایں ۔ (طوق=پنجالی، وت=دوبارہ، پاڑناں سیونا=پھپھاکٹنیاں والا کم، طوبہ تن نسوہن= کہندے ہن کہ اک سوہنے چوداں ورھیاں دے منڈے نے لڑکی دا روپ دھار کے شاہی محل وچّ نوکری کر لئی، اتھے اوہ رانی نال نجائز سبندھ قایم کر بیٹھا ۔اک دن رانی دا قیمتی ہار گواچ گیا ۔راجے نے ساریاں نوکرانیاں نوں ننگا کرکے تلاشی لین دا حکم دتا ۔نسوہ نوں ہتھاں پیراں دیاں پے گئیاں ۔ اس نے ربّ اگے گڑگڑا کے اردار کیتی کہ جے میں ہن بچ جاواں تاں ساری عمر بدکاری اتے گناہ توں طوبہ کر لوانگا ۔رب دی قدرت گاچا ہویا ہار مل گیا اتے نسوہ نے باقی ساری عمر نیکی دی زندگی وچّ بتیت کیتی) 478. ہیر آ سہتیئے واسطہ ربّ دا ای، نال بھابیاں دے مٹھا بولیئے نی ۔ ہوئیے پیڑونڈاوڑے شہدیاں دے، زہر بسیئراں وانگ نہ گھولیئے نی ۔ کم بند ہووے پردیسیاں دا، نال مہر دے اوس نوں کھولہیئے نی ۔ تیرے جیہی ننان ہو میل کرنی، جیؤ جان بھی اوس توں گھولیئے نی ۔ جوگی چل منائیئے باغ وچوں، ہتھ بنھ کے مٹھڑا بولیئے نی ۔ جو کجھ کہے سو سرے تے منّ لئیے، غمی شادیؤں مول نہ ڈولیئے نی ۔ چل نال میرے جیویں بھاگ بھریئے، میلے کرنیئے وچّ-وچولیئے نی ۔ کویں میرا تے رانجھے دا میل ہووے، کھنڈ دودھ دے وچّ چا گھولیئے نی ۔ (ونڈاواڑے=ونڈاؤن والے، بسیئر=زہریلے،وس بھرے) 479. سہتی نے ہیر دی گلّ مننی جویں صبح دی قضاع نماز ہندی، راضی ہو ابلیس بھی نچدا اے ۔ تویں سہتی دے جیؤ وچّ خوشی ہوئی، جیؤ رنّ دا چھلڑا کچّ دا اے ۔ جا بخشیا سبھ گناہ تیرا، تینوں عشقَ قدیم توں سچ دا اے ۔ وارث شاہ چل یار منا آئیے، ایتھے نواں اکھارڑا مچدا اے ۔ (قضاع=سویر دی نماز خراب ہو جاوے) 480. سہتی نے جوگی لئی بھیٹا لجانی سہتی کھنڈ ملائی دا تھال بھریا، چائ کپڑے وچّ لکایا ای ۔ جیہا وچّ نماز وشواس غیبوں، عزازیل بنا لے آیا ای ۔ اتے پنج روپئے سو روک رکھے، جائ فقر تھے پھیرڑا پایا ای ۔ جدوں آنودی جوگی نے اوہ ڈٹھی، پچھاں اپنا مکھ بھوایا ای ۔ اساں روحاں بہشتیاں بیٹھیاں نوں، تاؤ دوزخے دا کیہا آیا ای ۔ طلب مینہہ دی وگیا آن جھکھڑ، یارو آخری دور ہن آیا ای ۔ سہتی بنھ کے ہتھ سلام کیتا، اگوں مول جواب نہ آیا ای ۔ عامل چور تے چودھری جٹ حاکم، وارث شاہ نوں ربّ وکھایا ای ۔ (وشواس=پورا یقین، تاؤ=سیک) 481. رانجھا جدوں خلق پیدا کیتی ربّ سچے، بندیاں واسطے کیتے نے ایہہ پسارے ۔ رناں چھوکرے جنّ شیطان راول، کتا ککڑی بکری اٹھ سارے ۔ ایہا مول فساد دا ہوئے پیدا، جنہاں سبھ جگت دے مول مارے ۔ آدم کڈھ بہشت تھیں خوار کیتا، ایہہ ڈائناں دھروں ہی کرن کارے ۔ ایہہ کرن فقیر چا راجیاں نوں، ایہناں راؤ رزادڑے سدھ مارے ۔ وارث شاہ جو ہنر سبھ وچّ مرداں، اتے مہریاں وچّ نے عیب بھارے ۔ (مول=جڑھ، مول=ہریائی، فساد دیاں اٹھ جڑھاں=1. رنّ، 2 چھوکرا، 3.جنّ، 4. راول، 5. کتا، 6. ککڑی، 7.بکری، 8. اوٹھ، رزادڑے= رائیزادڑے بھاوَ بادشاہاں دے پتّ) 482 سہتی سہتی آکھیا پیٹ نے خوار کیتا، کنک کھا بہشت تھیں کڈھیا ای ۔ آئی میل تاں جنتوں ملے دھکے، رسا آس امید دا وڈھیا ای ۔ آکھ رہے فریشتے کنک دانہ، نہیں کھاونا حکم کر چھڈیا ای ۔ سگوں آدمے حوا نوں خوار کیتا، ساتھ اوس دا ایس نہ چھڈیا ای ۔ پھیڑن مرد تے سونپدے تریمتاں نوں، منہ جھوٹھ دا کاس نوں ٹڈیا ای ۔ مرد چور تے ٹھگّ جواریئے نے، ساتھ بدی دا نراں نے لدیا ای ۔ پھرکان وچّ 'فنکرو' ربّ کیہا، جدوں وحی رسول نے سدیا ای ۔ وارث شاہ ایہہ تریمتاں کھان رحمت، پیدا جنہاں جہان کر چھڈیا ای ۔ (میل=ریجھ، حوا=پہلی عورت جہڑی رب نے پیدا کیتی، بابا آدم دی ساتھن، فنکرو=تدوں ویاہ کر لوو جہڑی تہانوں عورتاں وچوں پسند آوے) 483. رانجھا رناں دہسرے نال کی گاہ کیتا، راجے بھوج نوں دے لگامیاں نی ۔ سرکپّ تے نال سلواہنے دے، ویکھ رناں نے کیتیاں خامیاں نی ۔ مرد ہین سو رکھدے ہیٹھ سوٹے، سر چاڑھیاں نے ایہناں کامیاں نی ۔ جنہاں نہیں داڑھی کنّ نک پاٹے، کون تنھاں دیاں بھریگا حامیاں نی ۔ (سر کپ=اک دھوکھے اتے جوئے باز راجا سی جہڑا ویری نوں ہرا کے اوہدا سر وڈھّ دندا سی ۔راجا رسالو اپنی جلاوطنی دے دناں وچّ ایہدی راجدھانی جا پجا ۔اوتھے اوہنے سرکپّ دی بے ایمانی دا بھید لبھیا۔سرکپ نے چوہے پالے ہوئے سن جہڑے ویری دیاں نرداں اگے پچھے کر دندے سن ۔ایس کم لئی اوہ کھیڈ دے وچکار بتی بجھا دندا سی ۔رسالو نے اس دا پتہ لا لیا اتے چوہیاں دے مقابلے تے اک بلی لے گیا ۔نرداں اگے پچھے کرن دی تھاں چوہے ڈردے لک گئے، سرکپّ تے سلوان=راجے سرکپ دی دھی رانی کوکلاں سی، راجا رسالو نے ایہنوں ایہدے پیو کولوں جوئے وچّ جت لیا اتے ایہنوں اک محل وچّ رکھ کے اک طوطا ایہدی راکھی لئی چھڈّ دتا۔رانی نے پچھوں ہوڈی راجے نال اکھاں لڑا لئیاں ۔اوہ رانی نوں محلاں دے پچھوں لاہ کے لے گیا ۔ راجے دے آؤن تے طوطے نے اوہنوں ساری گلّ دسی ۔راجا دکھی ہو کے اپنے بھرا پورن بھگت وانگوں سادھ ہو گیا) 484. سہتی جس مرد نوں شرم نہ ہووے غیرت، اوس مرد تھیں چنگیاں تیویاں نے ۔ گھر وسدے عورتاں نال سوہنے، شرموند تے سطر دیاں بیویاں نے ۔ اک حالَ وچّ مست گھر بار اندر، اک ہار شنگار وچّ کھیویاں نے ۔ وارث شاہ ہیاؤ دے نال اندر، اکھیں ہیٹھ زمیں دے سیویاں نے ۔ 485. رانجھا وفادار نہ رنّ جہان اتے، پیندی شیر دے نکّ وچّ نتھّ ناہیں ۔ گدھا نہیں کلدّ منکھٹّ خوجا، اتے خسریاں دی کائی کتھّ ناہیں ۔ نامرد دے وار نہ کسے گانویں، اتے گانڈوآں دی کائی ستھّ ناہیں ۔ جوگی نال نہ رنّ دا ٹرے ٹوناں، زور نئیں دا چڑھے اگتھّ ناہیں ۔ یاری سنہدی نہیں سہاگناں نوں، رنڈی رنّ نوں سنہدی نتھّ ناہیں ۔ وارث شاہ اوہ آپ ہے کرنہارا، ایہناں بندیاں دے کائی ہتھ ناہیں ۔ ( نتھّ ناہیں=بس وچّ نہیں، کلدّ=جہڑا لدن دے کم نہ آوے، منکھٹّ=جہڑا کجھ کھٹے نہ، اگتھّ=طوفان، کتھّ=ورنن یوگ) 486. سہتی میاں تریمتاں نال ویاہ سوہن، اتے مرن تے سوہندے وین میاں ۔ گھر بار دی زیب تے ہین زینت، نال تریمتاں ساک تے سین میاں ۔ ایہہ تریمتاں سیج دیاں وارسی نے، اتے دلاں دیاں دین تے لین میاں ۔ وارث شاہ ایہہ جوروآں جوڑدیاں نے، اتے مہریاں مہر دیاں ہین میاں ۔ ( زیب اتے زینت=سجاوٹ، وارسی=حقدار، جورو=پتنی) 487. رانجھا سچ آکھ رنے کیہی دھم چائیا، تساں بھوج وزیر نوں کٹیا جے ۔ دہسر ماریا بھیت گھروگڑے نے، سنے لنک دے اوس نوں پٹیا جے ۔ کیرو پانڈوآں دے کٹک کئی کھوہنی، مارے تساں دے سبھ نکھٹیا جے ۔ قتل امام ہوئے کربلا اندر، مار دین دیاں وارساں سٹیا جے ۔ جو کو شرم ہیاں دا آدمی سی، جان مال تھوں اوس نوں پٹیا جے ۔ وارث شاہ فقیر تاں نسّ آیا، پچھا ایس دا آن کیؤ کھٹیا جے ۔ ( دھم=رولا، گھروگڑے=گھر دینکھٹیا=ختم ہو گئے، کربلا=عراق وچّ اک جگتپرسدھّ شہر جہڑا پھرات دریا دے پچھمی کنڈھے تے وسیا ہویا ہے ۔ایتھے 10 اکتوبر 680 نوں چوتھے خلیفہ حضرت علی دے پتر حسین نوں یزید دی فوج نے بڑی بے رحمی نال ماریا ۔امام دا مقبرہ ایتھے بنایا گیا ہے ۔بہت مسلمان اس دے آس پاس مردے دفن کرنے پسند کردے ہن، کھٹیا=پٹیا) 488. سہتی تینوں وڈا ہنکار ہے جوبنے دا، خاطر تھلے نہ کسے نوں لیاونا ہیں ۔ جنہاں جائیوں تنھاں دے ناؤں رکھے، وڈا آپ نوں غوث سداونا ہیں ۔ ہوون تریمتاں نہیں تاں جگ مکے، وتّ کسے نہ جگ تے آونا ہیں ۔ اساں چٹھیاں گھل سدایا سیں، ساتھوں اپنا آپ چھپاونا ہیں ۔ کرامات تیری اساں ڈھونڈ ڈٹھی، ایویں شیخیاں پیا جگاونا ہیں ۔ چاک سدّ کے باغ تھیں کڈھ چھڈوں، ہنے ہور کی مونہوں اکھاونا ہیں ۔ انّ خاناں ہیں رجّ کے گدھے وانگوں، کدی شکر بجا نہ لیاونا ہیں ۔ چھڈّ بندگی چوراں دے چلن پھڑیو، وارث شاہ فقیر سداونا ہیں ۔ (خاطر تھلے نہ لیاؤنا=کسے نوں کجھ مندا نہیں، وتّ=پھر، چلن=چالے،کم کار) 489. رانجھا باغ چھڈّ گئے گوپی چند جیہے، شداد فرؤن کہائ گیا ۔ نوشیرواں چھڈّ بغداد ٹریا، اوہ اپدی وار لنگھائ گیا ۔ آدم چھڈ بہشت دے باغ ڈھٹھا، بھلے وسرے کنک نوں کھائِ گیا ۔ فرؤن خدا کہائکے تے، موسیٰ نال اشٹنڈ اٹھائ گیا ۔ نمرود شداد جہان اتے، دوزخ اتے بہشت بنائِ گیا ۔ قاروں زراں اکٹھیاں میل کے تے، بنھ سرے تے پنڈ اٹھائ گیا ۔ نال دولتاں حکم تے شان شوکت، مہکھاسروں اند لٹائ گیا ۔ سلیمان سکندروں لائِ سبھے، ستاں نواں تے حکم چلائ گیا ۔ اوہ بھی ایس جہان تے رہیو ناہیں، جہڑا آپ خدا کہائ گیا ۔ مویا بختل نسر جہڑا چاڑھ ڈولا، سچے رب نوں تیر چلائ گیا ۔ تیرے جیہیاں کیتیاں ہوئیاں نے، تینوں چا کی باغ دا آئِ گیا ۔ وارث شاہ اوہ آپ ہے کرن کارن، سر بندیاں دے گلہ لائِ گیا ۔ (گوپیچند راجا=بنگال دیش وچّ رنگ پور (رنگوتی) دا راجا سی جو بھرتھری ہری دی بھین مناوتی دا پتر اتے پاٹمدیوی دا پتی سی ۔ ایہہ ویراگ دے کارن راج تیاگ کے جالندھر ناتھ جوگی دا چیلا ہویا، شداد=ظالم بادشاہ، ساسان دے مشہور بادشاہ کباد دا پتر، تخت تے بہندیاں ہی اہنے سارے بھراواں اتے اوہناں دی سنتان نوں قتل کروا دتا سی، نوشیرواں عادل=اہنے چٹو ہوناں دا بار بار مقابلہ کیتا اتے جت پراپت کیتی ۔اپنی پربندھکی یوگتا کارن پرسدھ ہے ۔نوشیرواں دا شابدک ارتھ 'امر' ہے پر پھر وی اوہ مر گیا، سلیمان=حضرت داؤد دا پتر، ربّ دا نبی=بیتلمکدس دی نیہہ اس نے رکھی سی ۔ایہہ جنا پریاں دا بادشاہ سی تے پنچھیاں دیاں بولیاں سمجھدا سی ۔اک واری ربّ دا قہر نازل ہویا ۔جس کارن ایہنوں بھٹھی والی دا بھٹھّ جھوکنا پیا سی، اشٹنڈ=چلاک،جھوٹھا، سلیمان سکندروں=سلیمان توں لے کے سکندر تکّ کئی یونانی بادشاہ ہوئے جنہاں نے ست دیپاں اتے نوں کھنڈاں اتے حکم چلا ئے پر اصلی سفلتا اوہناں نوں وی نہ ملی، بختل نسر دا ڈولا=بختل نسر دا اڑن کھٹولا، اوہ بابل راج دا بادشاہ سی ۔اوہنے اک اڑن کھٹولا بنایا ہویا سی جس نال چونہیں پاسیں چار بانس سن ۔اوہناں اتے ماس بدھا سی ۔بانساں دے تھلے چار باز سن ۔اوہ ماس کھان لئی اپر اڈدے تے اڑن کھٹولا اپر نوں اڑدا ۔بادشاہ کھٹولے دے وچکار تیر کمان لے کے بیٹھدا تے اسمان وچّ تیر چلاؤندا ۔پھر کھٹولا دھرتی تے اتار کے لوکاں نوں ماس اتے اک خون دا پیالہ دکھا کے کہندا کہ میں تہاڈے ربّ نوں ختم کر آیا ہاں ۔اوہنوں وی موت آ گئی، کیتیاں=کنیاں) 490. سہتی پنڈ جھگڑیاں دی کیہی کھولھ بیٹھوں، وڈا مہزری گھنڈ لٹ باولا وے ۔ اساں اک رسائن ہے ڈھوڈ آندی، بھلا دسّ خاں کی ہے راولا وے ۔ اتے رکھیا کی اے نظر تیری، گنیں آپ نوں بہت چتراولا وے ۔ دسے بناں نہ جاپدی ذات بھیڑی، چھڑے باجھ نہ تھینودا چاولا وے ۔ کی روک ہے کاسدی ایہہ باسن، سانوں دسّ خاں سوہنیاں سانولا وے ۔ سہج نال سبھ کم نباہ ہندے، وارث شاہ نہ ہو اتاولا وے ۔ (مہزری=تھانے اتے عدالتاں وچّ پھرن والا،عرضی پرچے کرن والا، رسائن=کیمیا، چتراولا=چتر،چلاک، باسن= برتن) 491. رانجھا کرامات ہے قہر دا نانؤ رنے، کیہا گھتیو آن وسوریا ای ۔ کریں چاوڑاں چگھڑاں نال مستی، اجے تیک انجاناں نوں گھوریا ای ۔ فقر آکھسن سوئی کجھ ربّ کرسی، ایونے جوگی نوں چا وڈوریا ای ۔ اتے پنج پیسے نال روک دھریو، کھنڈ چاولاں دا تھال پوریا ای ۔ (وسورا=شک شبہ، چگھڑاں=مذاق، پوریا=سجایا ہویا) 492 سہتی مگر تتراں دے اننھا باز چھٹے، جائ چمڑے داند پتالواں نوں ۔ اناں بھیجیا امب انار ویکھن، جائ چمڑے توت سمبھالوآں نوں ۔ گھلیا پھلّ گلاب دا توڑ لیاویں، جائ لگا ہے لین کچالوآں نوں ۔ انھاں موہری لائیے قافلے دا، لٹوائسی ساتھ دیاں چالوآں نوں ۔ کھچرپواں دے چالڑے کرن لگوں، اساں پھاٹیا کٹیا چالوآں نوں ۔ وارث شاہ تندور وچّ دب بیٹھا، کملا گھلیا رنگنے سالوآں نوں ۔ (داند پتالو=بلداں دے پتالو، سمبھالو=اک درخت، چالوآں=ترن والے،ساتھ، تندور.. سالوآں=کملا بندہ اگّ دی لالی اتے کپڑے دی لالی وچّ فرق نہیں دس سکیا) 493. رانجھے نے سہتی نوں کرامات وکھاؤنی جا کھولھ کے ویکھ جو صدق آوی، کیہا شکّ دل اپنے پائیو ای ۔ کہیا اساں سو ربّ تحقیق کرسی، کیہا آن کے مغز کھپائیو ای ۔ جاہ ویکھ جو وسوسا دور ہووی، کیہا ڈوروڑا آن وجائیو ای ۔ شکّ مٹی جو تھال نوں کھولھ ویکھیں، ایتھے مکر کی آن پھیلائیو ای ۔ (آوی=آوے، رب تحقیق کرسی=رب اوہی کریگا، وسوسا=شک، ڈوروڑا=ڈورو) 494. سہتی نے کرامات ویکھی سہتی کھولھ کے تھال جاں دھیان کیتا، کھنڈ چاولاں دا تھال ہو گیا ۔ چھٹا تیر فقیر دے مئجزے دا، وچوں کفر دا جیؤ پرو گیا ۔ جہڑا چلیا نکل یقین آہا، کرامات نوں ویکھ کھلو گیا ۔ گرم غضب دی آتشو آب آہا، برف کشف دی نال سمو گیا ۔ ایویں ڈاہڈیاں ماڑیاں کیہا لیکھا، اوس کھوہ لیا اوہ رو گیا ۔ مرن وقت ہویا سبھو ختم لیکھا، جو کو جمیاں جھوونے جھو گیا ۔ وارث شاہ جو کیمیا نال چھتھا، سوئنا تامبیوں ترت ہی ہو گیا ۔ (مئجزے=کراماتاں، آتش=انگار، آب=پانی، کشف=ڈھکی ہوئی وسط بارے غیب دے علم نال پتہ کر لینا، چھتھا=چھوہیا گیا، جھوونے جھو گیا=کم کر گیا) 495. سہتی نوں رانجھے تے یقین ہتھ بنھ کے بینتی کرے سہتی، دل جان تھیں چیلڑی تیریاں میں ۔ کراں باندیاں وانگ بجا خدمت، نت پانودی رہانگی پھیریاں میں ۔ پیر سچ دا اساں تحقیق کیتا، دل جان تھیں تدھ تے ہیریاں میں ۔ کرامات تیری اتے صدق کیتا، تیرے کشف دے حکم نے گھیریاں میں ۔ ساڈی جان تے مال ہے ہیر تیری، نالے سنے سہیلیاں تیریاں میں ۔ اساں کسے دی گلّ نہ کدے منی، تیرے اسم دے حب دی ٹیریاں میں ۔ اک فقر اﷲ دا رکھ تقویٰ، ہور ڈھاہ بیٹھی سبھے ڈھیریاں میں ۔ پوری نال حساب نہ ہو سکاں، وارث شاہ کی کرانگی شیریاں میں ۔ (اسم=رب دا ناں، ٹیرنا=کسے ساز نوں سر کرنا، تقویٰ= سہارا، ڈھیریاں ڈھاہ دینا=آس چھڈّ دینی) 496. رانجھا گھر اپنے وچّ چوائ کرکے، آکھ ناگنی وانگ کیوں شوکیئیں نی ۔ نال جوگیاں مورچہ لائیوئی، رجے جٹ وانگوں وڈی پھوکیeنے نی ۔ جدوں بنھ جھیڑے تھکّ ہٹ رہیئے، جائ پنڈ دیاں رناں تے کوکیئیں نی ۔ کڈھ گالیاں سنے ربیل باندی گھن مولھیاں اساں تے گھوکیeنے نی ۔ بھلو بھلی جاں ڈٹھو ای عاشقاں دی، وانگ کتیاں انت نوں چوکیئیں نی ۔ وارث شاہ تھیں پچھ لے بندگی نوں، روح ساز قلبوت وچّ پھوکیئیں نی ۔ 497. سہتی سانوں بخش اﷲ دے نانؤ میاں، ساتھوں بھلیاں ایہہ گناہ ہویا ۔ کچا شیر پیتا بندہ سدا بھلا، دھروں آدموں بھلنا راہ ہویا ۔ آدم بھل کے کنک نوں کھا بیٹھا، کڈھ جنتوں حکم فنا ہویا ۔ شیطان استاد فرشتاں دا، بھلا سجدیوں کفر دے راہ ہویا ۔ مڈھوں روح بھلا قول وچ وڑیا، جسا چھڈّ کے انت فنا ہویا ۔ قاروں بھل زکوٰۃ کیں شوم ہویا، وارد اوس تے قہر اﷲ ہویا ۔ بھل زکریئے لئی فنا ہیزم، آرے نال اوہ چیر دو پھاہ ہویا ۔ عملاں باجھ درگاہ وچّ پین پولے، لوکاں وچّ میاں وارث شاہ ہویا ۔ (کچا شیر=کچا دودھ، کبر=غرور، قول وڑیا=قالب وچّ داخل ہویا، جسا=طاقت، ہیزم=سکا درخت،بالن یوگ لکڑی، زکوٰۃ= خیرات،صدقہ، دو پھاہ=دو پھاکڑاں، پولے=جتیاں، حضرت زکریا= آپ حضرت سلیمان بن داؤد دی سنتان وچوں سن ۔جدوں ایہناں پچھے اسرائیلی قاتل دوڑے تاں آپ اک شرینہ دے درخت وچّ لک گئے ایپر پوشاک دا اک سرا باہر رہِ گیا ۔ویریاں نے نشانی نوں ویکھ کے درخت نوں آرے نال چیر دتا اتے آپ وی وچے چیرے گئے) 498. رانجھا گھر پیئیڑے وڈی ہوا تینوں، دتیوں چھبیاں نال انگوٹھیاں دے ۔ انت سچ دا سچ آ نتریگا ،کوئی دیس نہ وسدے جھوٹھیاں دے ۔ فقر ماریو اساں نے صبر کیتا، نہیں جاندی داؤ توں گھوٹھیاں دے ۔ جٹی ہو فقیر دے نال لڑیں، چھنا بھیڑیو ای نال ٹھوٹھیاں دے ۔ سانوں بولیاں مار کے ننددی سیں، منہ ڈٹھو ای ٹکراں جوٹھیاں دے ۔ وارث شاہ فقیر نوں چھیڑدی سیں، ڈٹھو مئجزے عشقَ دے لوٹھیاں دے ۔ (پیئیڑے=پیکے، لوٹھیاں=جھلسے ہوئے) 499. تتھا کرے جنہاں دیاں رب حمایتاں نی، حق تنھاں دا خوب مامول کیتا ۔ جدوں مشرکاں آن سوال کیتا، تدوں چن دو-کھنّ رسول کیتا ۔ کڈھ پتھروں اوٹھنی رب سچے، کرامات پیغمبری مول کیتا ۔ وارث شاہ نے کشف دکھائ دتا، تدوں جٹی نے فقر قبول کیتا ۔ (مامول=نت دا عامَ کم، مشرکاں=مورتی پوجا، دو-کھنّ=دو ٹکڑے) 500. تتھا پھریں زوم دی بھری تے سان چڑھی، آ ٹلیں نی منڈیئے واسطہ ای ۔ مرد مار مرکنے جنگ-بازے، مان متیئے گنڈیئے واسطہ ای ۔ بخشی سبھ گناہ تقصیر تیری، لیا ہیر نی نڈھیئے واسطہ ای ۔ وارث شاہ سمجھائِ جٹیٹڑی نوں، لاہ دلے دی گھنڈھیئے واسطہ ای ۔ (زوم=گمان، سان چڑھی=تکھی) 501. سہتی جیکوں تسیں فرماؤ سو جا آکھاں، تیرے حکم دی تابیا ہوئیاں میں ۔ تینوں پیر جی بھل کے برا بولی، بھلی وسری آن وگوئیاں میں ۔ تیری پاک زبان دا حکم لے کے، قاصد ہوئکے جا کھلوئیاں میں ۔ وارث شاہ دے مئجزے صاف کیتی، نہیں مڈھ دی وڈی بدکھوئیاں میں ۔ (آن وگوئیاں=سدھے راہ آ گئی ہاں، قاصد=سنیہا لجان والا، صاف=نیک نیت، بدکھوئی=بری عادت) 502. رانجھا لیا ہیر سیال جو دید کریئے، آ جاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ جا کے آکھ رانجھا تینوں عرض کردا، گھنڈھ لاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ سانوں مہر دے نال دکھا صورتَ، مثل ماہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ زلف ناگ وانگوں چکر گھت بیٹھی، گلوں لاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ دنہ رات نہ جوگی نوں ٹکن دیندی، تیری چاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ لوڑھے لٹیاں نیناں دی جھاک دے کے، لڑھ جاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ گل پلوڑا عشقَ دیاں کٹھیاں دے، منہ گھاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ صدقہ سیدے دے نویں پیار والا، مل جاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ وارث شاہ نیاز دا فرض بھارا، سروں لاہ وو دلبرا واسطہ ای ۔ (وو=او، جھاک=آس، چکر گھت=کنڈلی مارکے، منہ وچّ گھاہ لے کے= میرا واسطہ ہے، نیاز=نماز، عاجزی) 503. سہتی لے کے سوہنی موہنی اندرانی، مرگ-نینی نوں ذائقے گھلنی ہاں ۔ تیریاں عظمتاں ویکھ کے پیر میاں، باندی ہوئکے گھراں نوں چلنی ہاں ۔ پیری پیر دی ویکھ مرید ہوئی، تیرے پیر ہی آن کے ملنی ہاں ۔ مینوں بخش مراد بلوچ سائیاں، تیریاں جتیاں سرے تے جھلنی ہاں ۔ وارث شاہ کر ترک بریائیاں، دی دربار اﷲ دا ملنی ہاں ۔ (عظمت=وڈیائی، پیر ملنی ہاں=پیراں وچّ بہندی ہاں،شرن آؤندی ہاں، جھلنی ہاں=سہندی ہاں) 504. سہتی دا ہیر نوں سہتی ذائقے ہیر نوں کول بہہ کے، بھیت یار دا سبھّ سمجھایا ای ۔ جہنوں مار کے گھروں فقیر کیتو، اوہ جوگیڑا ہوئکے آیا ای ۔ اوہنوں ٹھگ کے مہیں چرائ لئیؤں، ایتھے آئکے رنگ وٹایا ای ۔ تیرے نیناں نے چائ ملنگ کیتا، منو اوس نوں چائ بھلایا ای ۔ اوہ تے کنّ پڑائکے ون لتھا، آپ وہٹڑی آن سدایا ای ۔ آپ ہو زلیخا دے وانگ سچی، اوہنوں یوسف چائ بنایا ای ۔ کیتے قول اقرار وسار سارے، آن سیدے نوں کنت بنایا ای ۔ ہویا چاک پنڈے ملی فاک رانجھے، کنّ پاڑ کے حالَ ونجایا ای ۔ دینیدار مواس ہو وہر بیٹھی، لہنیدار ہی اکّ کے آیا ای ۔ گالیں دے کے وہڑیوں کڈھ اس نوں، کلھ مولھیاں نال کٹایا ای ۔ ہو جائیں نہال جے کریں زیارت، تینوں باغ وچّ اوس بلایا ای ۔ زیارت مرد کفارت ہون اشیاں، نور فقر دا ویکھنا آیا ای ۔ بہت زہد کیتا ملے پیر پنجے، مینوں کشف وی زور وکھایا ای ۔ جھبّ نظر لے کے مل ہو رعیت، فوجدار بحال ہو آیا ای ۔ اوہدی نزھا توں آبیہیات اس دا، کیہا بھابیئے جھگڑا لئیا ای ۔ چاک لائکے کنّ پڑائیو نی، نیناں والیئے غیب کیوں چایا ای ۔ بچے اوہ فقیراں تھوں ہیر کڑیئے، ہتھ بنھ کے جنہاں بخشایا ای ۔ اکے مار جاسی اکے تار جاسی، ایہہ مینہہ انیاؤں دا آیا ای ۔ عمل فوت تے وڈی دستار پھلی، کیہا بھیل دا سانگ بنایا ای ۔ وارث قول بھلائکے کے کھیڈ ردھوں، کیہا نواں مخول جگایا ای ۔ (ون لتھا=جنگل وچّ ڈیرہ لا لیا، زلیخا اتے یوسف=یوسف اتے زلیخا دی کہانی قرآن شریف وچّ وی آؤندی ہے ۔ یوسف یعقوب دا پتر اتے ابراہیم دا پڑوتا سی ۔یوسف بہت سندر سی ۔اسدے متیر بھراواں نے ایرکھا نال اس نوں جنگل دے اک انھے کھوہ وچّ سٹّ دتا اتے یعقوب کول جھوٹھ کہہ دتا کہ اس نوں جنگلی درندے لے گئے ۔یوسف نوں کولوں لنگھدے وپاریاں دے قافلے نے کھوہوں کڈھ کے مصر وچّ منڈی وچّ لجا کے اک غلام وجوں ویچ دتا ۔اوتھے دی اک استری زلیخا نے اس اتے موہت ہوکے اس نال آیوگ سبندھ ستھاپت کرنے چاہے ایپر یوسف نہ منیا ۔زلیخا نے دوش لاکے یوسف نوں قید کروا دتا۔یوسف نوں سفنیاں دے ٹھیک ارتھ کڈھنے آؤندے سن ۔قید 'چوں چھڈے جاد پچھوں اوہ مصر دا چنگا وزیر تے پھیر راجا بنیا ۔بھکھے مردے منگن آئے اپنے اوہناں بھراواں دی وی مدد کیتی جو اوہنوں کھوہ وچّ سٹّ گئے سن، مواس= باغیاں دا ڈیرہ، زیارت=دیدار، زیارت مرد کفارت ہون اشیاں =مرداں دا دیدار کرن نال گناہ دھو ہو جاندے ہن، زہد= پرہیزگاری، جھبّ=چھیتی، نظر لے کے =نویں لگے فوجدار کول نذرانہ لے کے، گل وچّ پرنا پا کے حاضر ہندے سن، نزھا=مرن ویلا) 505. ہیر ہیر آکھیا ذائقے کھولھ بکل، اوہدے ویس نوں پھوک وکھاونی ہاں ۔ نیناں چاڑھ کے سان تے کراں پرزے، قتل عاشقاں دے اتے دھاونی ہاں ۔ اگے چاک سی فاک کر ساڑ سٹاں، اوہدے عشقَ نوں صقل چڑھاونی ہاں ۔ اوہدے پیراں دی خاک ہے جان میری، ساری سچ دی نشا دے آونی ہاں ۔ مویا پیا ہے نال فراقَ رانجھا، عیسیٰ وانگ مڑ پھیر جیواونی ہاں ۔ وارث شاہ پتنگ نوں شمع وانگوں، انگ لائکے ساڑ وکھاونی ہاں ۔ (صقل چڑھاؤنا=چمکاؤنا،تیز کرنا، نشا=یقین، عیسیٰ=مسیح وانگوں دوجی وار جیوندا کردی ہاں، پتنگ=پروانہ،بھمبٹ) 506. ہیر سج کے کالے باغ نوں گئی ہیر نھائکے پٹّ دا پہن طیور، والیں عطر پھلیل ملانودی ہے ۔ ول پائکے میڈھیاں خونیاں نوں، گورے مکھ تے زلف پلمانودی ہے ۔ کجل بھنڑے نین اپرادھ لتھے، دوویں حسن دے کٹک لے دھانودی ہے ۔ مل وٹنا ہوٹھاں تے لا سرخی، نواں لوڑھ تے لوڑھ چڑانودی ہے ۔ سریساف سندا بھوچھن سنہدا سی، کنیں بکّ بکّ والیاں پانودی ہے ۔ کیمخاب دی چولڑی ہکّ پیدھی، مانگ چونک لے توڑ ولانودی ہے ۔ گھتّ جھانجراں لوڑھ دے سرے چڑھ کے، ہیر سیال لٹکدی آنودی ہے ۔ ٹکابندلی بنی ہے نال لوہلاں، وانگ مور دے پائلاں پانودی ہے ۔ ہاتھی مست چھٹا چھنا چھن چھنکے، قتل عامَ خلقت ہندی آنودی ہے ۔ کدی کڈھ کے گھنڈھ لوڑھا دیندی، کدی کھولھ کے مار مکانودی ہے ۔ گھنڈ لاہ کے لٹک وکھا ساری، جٹی رٹھڑا یار منانودی ہے ۔ وارث مال دے نوں سبھا کھولھ دولت، وکھو وکھ کر چائ وکھانودی ہے ۔ وارث شاہ شاہ پری دی نظر چڑھیا، خلقت سیفیاں پھوکنے آنودی ہے ۔ (طیور=سوٹ،تیور، پلمانودی=کھلاردی، بھوچھن=پوشاک، بک بک بالیاں=ڈھیر ساریاں بالیاں، کیمخاب=اک کپڑا، پیدھی=پائی، پہنی، ٹکا بندلی=متھے دے گہنے، لٹک=شان، سیفیاں پھوکن= جادو کرنے) 507. رانجھے نے ہیر نوں ویکھنا رانجھا ویکھ کے آکھدا پری کوئی، اکے بھاویں تاں ہیر سیال ہووے ۔ کوئی حور کہ موہنی اندرانی، ہیر ہووے تاں سئیاں دے نال ہووے ۔ نیڑے آ کے کالجے دھاہ گیوس، جویں مست کوئی نشے نال ہووے ۔ رانجھا آکھدا عبر بہار آیا، بیلا جنگلا لالو ہی لال ہووے ۔ ہاٹھ جوڑ کے بدلاں ہانجھ بدھی، ویکھاں کیہڑا دیس نہال ہووے ۔ چمکی لیلاتلکدر سیاح شب تھیں، جس تے پویگی نظر نہال ہووے ۔ ڈول ڈھال تے چال دی لٹک سندر، جیہا پیکھنے دا کوئی خیال ہووے ۔ یار سوئی محبوب تھوں فدا ہووے، جیؤ سوئی جو مرشداں نال ہووے ۔ وارث شاہ آئِ چمبڑی رانجھنے نوں، جیہا گدھے دے گلے وچّ لال ہووے ۔ (بہار=بسنت، عبر بہار=خوشیاں دا مینہہ، جنگلا بیلا=جنگل بیلا،ہر پاسے، ہاٹھ جوڑ=گھٹا وانگو جڑ کے، لیلاتل قدر=نصیباں والی رات، سیاح شب=کالی رات، گدھے دے گل وچّ لال=رانجھا فقیر بن کے بد صورتَ لگدا سی ۔ہیر پوری بن ٹھن کے آئی سی) 508. اک دوجے نال ملاقات گھنڈ لاہ کے ہیر دیدار دتا، رہیا ہوش نہ، عقل تھیں تاک کیتا ۔ لنک باغ دی پری نے جھاک دے کے، سینہ پاڑ کے چاک دا چاک کیتا ۔ بنھ ماپیاں ظالماں ٹور دتی، تیرے عشقَ نے مار کے خاک کیتا ۔ ماں باپ تے انگ بھلا بیٹھی، اساں چاک نوں اپنا ساک کیتا ۔ تیرے باجھ نہ کسے نوں انگ لایا، سینہ ساڑ کے برہوں نے خاک کیتا ۔ ویکھ نویں نروئی امان تیری، شاہد حالَ دا میں رب پاک کیتا ۔ اﷲ جاندا ہے اےنہاں عاشقاں نے، مزے ذوق نوں چائ طلاق کیتا ۔ وارث شاہ لے چلنا تساں سانوں، کس واسطے جیؤ غم ناک کیتا ۔ (عقل تھیں تاک کیتا=ہوش جاندی رہی، چاک کیتا=چیر دتا، خاک کیتا=مٹی وچّ رلا دتا، امان=امانت، شاہد=گواہ، طلاق کیتا=جدا کیتا) 509. رانجھا چودھرائیاں چھڈّ کے چاک بنے، مہیں چار کے انت نوں چور ہوئے ۔ قول کواریاں دے لوڑھے ماریاں دے، الوہاریاں دے ہورو ہور ہوئے ۔ ماں باپ اقرار کر قول ہارے، کم کھیڑیاں دے زورو زور ہوئے ۔ راہ سچ دے تے قدم دھرن ناہیں، جنہاں کھوٹیاں دے من خور ہوئے ۔ تیرے واسطے ملی ہاں کڈھ دیسوں، اسیں اپنے دیس دے چور ہوئے ۔ وارث شاہ نہ عقل نہ ہوش رہیا، مارے ہیر دے سحر دے مور ہوئے ۔ (الوہاری=کوآری مٹیار جہڑی مرد دے چھوہن نال بے قرار وی ہووے پر چاہندی وی ہووے کہ اوہ اوہنوں چھیڑے وی، سحر نال مور ہوئے=جادو نال مور بنا دتا ہے اتے نچدے پھردے ہاں) 510. ہیر مہتر نوح دیاں بیٹیاں ضدّ کیتی، ڈب موئے نے چھڈّ مہانیاں نوں ۔ یعقوب دیاں پتراں ظلم کیتا، سنیا ہوسیا یوسفوں وانیاں نوں ۔ ہابیل کابیل دی جنگ ہوئی، چھڈّ گئے نے قطب ٹکانیاں نوں ۔ جے میں جاندی ماپیاں بنھ دینی، چھڈ چلدی جھنگ سمانیاں نوں ۔ خواہش حق دی قلم تقدیر وگی، موڑے کون اﷲ دیاں بھانیاں نوں ۔ کسے تتڑے وخت سی نیہں لگا، تساں بیجیا بھنیاں دانیاں نوں ۔ ساڈھے تنّ ہتھ زمیں ہے ملکھ تیری، ولیں کاس نوں ایڈ ولانیاں نوں ۔ گنگا نہیں قرآن دا ہوئِ حافظ، اننھا ویکھدا نہیں ٹٹھانیاں نوں ۔ وارث شاہ اﷲ بن کون پچھے، پچھا ٹٹیاں اتے نمانیاں نوں ۔ (مہتر=سردار، مہانیاں=جہڑے نوح دی کشتی وچّ بیٹھے ہوئے سن، وانا=بھیس، ہابیل، خابیل=دو بھائی اپنے قطب بھاوَ اپن ٹکانے رہندے پر دوناں بھراواں نے اپنا اصول چھڈّ دتا ۔اک عورت کارن لڑن لگے ۔حضرت آدم نے شرط لائی ہوئی سی کہ جہدی نیاز ربّ قبول کر لوے عورت اوہدی ہو جائیگی ۔رب نے ہابیل دی نیاز اسمانی اگّ نال جال کے قبول کر لئی، اس لئی جھگڑا ختم ہو جانا چاہیدا سی پر کابیل نے ضد کیتی اتے کسے اصول تے قایم نہ رہا، ٹٹاہنے=جگنوں، ساڈھے تنّ ہتھ تھاں= قبر دی لمبائی، پچھا ٹٹے=جنہاں دی پشت پناہ جاں پچھا پورن والا نہ ہووے) 511. رانجھا تیرے ماپیاں ساک کتھاں کیتا، اسیں رلدے رہِ گئے پاسیاں تے ۔ آپے رمک گئی ایں نال کھیڑیاں دے، ساڈی گلّ گوائیا ہاسیاں تے ۔ سانوں مار کے حالَ بےحال کیتو، آپ ہوئی ایں دابیاں دھاسیاں تے ۔ ساڈھے تنّ من دہ میں فدا کیتی، انت ہوئی ہے تولیاں ماسیاں تے ۔ شش پنج باراں دسن تنّ کانے، لکھے ایس زمانے دے پاسیاں تے ۔ وارث شاہ وساہ کی زندگی دا، ساڈی عمر ہے نقش پتاسیاں تے ۔ (ساڈھے تنّ من دیہہ=موٹا تازہ، تولے ماسے=بہت کمزور، شش پنج باراں=چھکا تے پوں باراں، نقش=لیک،نشان) 512. ہیر جو کو ایس جہان تے آدمی ہے، روندا مریگا عمر تھیں جھوردا ای ۔ سدا خوشی ناہیں کسے نال نبھدی، ایہہ زندگی نیش زمبور دا ای ۔ بندہ جیونے دیاں نت کرے آساں، عزرائیل سرے اتے گھوردا ای ۔ وارث شاہ اس عشقَ دے کرنہارا، وال وال تے خار کھجور دا ای ۔ (نیش=ڈنگ، زمبور=دھموڑی،بھرنڈ، خار=کنڈا) 513. ہیر نے جان دی آگیا منگی تسیں کرو جے حکم تاں گھر جائیے، نال سہتی دے ساز بنائیے جی ۔ بحر عشقَ دا خشک غم نال ہویا، مینہہ عقل دے نال بھرائیے جی ۔ کویں کراں کشائش میں عقل والی، تیرے عشقَ دیاں پوریاں پائیے جی ۔ جا تیاریاں ٹرن دیاں جھب کریئے، سانوں سجنوں حکم کرائیے جی ۔ حضرت سورا اخلاص لکھ دیوو مینوں، فعال کرھا نزوم دا پائیے جی ۔ کھولہو فعال-نامہ تے دیوان حافظ، وارث شاہ تھیں فعال کڈھائیے جی ۔ (ساز بنائیے=گھاڑت گھڑیئے، بحر=ساگر، کشائش=کھولھنا، سورا اخلاص=ایہہ سورا تنّ باری پڑھن تے ساری قرآن دا صواب ملدا ہے اتے ایمان تازہ رہندا ہے، فعال=شگن، دیوان حافظ= دیوان حافظ کھولھ کے وی فعال کڈھیا جاندا ہے) 514. ہیر نے رانجھے گل لگنا اول پیر پکڑے ائتکاد کرکے، پھیر نال کلیجے دے لگّ گئی ۔ نواں طور عجوبے دا نظر آیا، ویکھو جل پتنگ تے اگّ گئی ۔ کہی لگ گئی چنگ جگّ گئی، خبر جگّ گئی وجع دھرگّ گئی ۔ یارو ٹھگاں دی ریوڑی ہیر جٹی، منہ لگدیاں یار نوں ٹھگّ گئی ۔ لگا مست ہو کملیاں کرن گلاں، دعا کسے فقیر دی وگّ گئی ۔ اگے دھوآں دھکھیندڑا جوگیڑے دا، اتوں پھوک کے جھگڑے اگّ گئی ۔ یار یار دا باغ وچّ میل ہویا، گلّ عامَ مشہور ہو جگّ گئی ۔ وارث ترٹیاں نوں رب میلدا اے، ویکھو کملڑے نوں پری لگّ گئی ۔ (ائتکاد=یقین، وجع دھرگ گئی=نگارا وج گیا، ٹھگاں دی ریوڑی=نشے والی ریوڑی، ترٹیاں=جدا ہویاں،وچھڑیاں) 515. ہیر تے سہتی دے سوال جواب ہیر ہو رخصت رانجھے یار کولوں، آکھے سہتیئے متا پکائیے نی ۔ ٹھوٹھا بھنّ فقیر نوں کڈھیا سی، کویں اوس نوں خیر بھی پائیے نی ۔ وہن لوڑھ پیا بیڑا شہدیاں دا، نال کرم دے بنڑے لائیے نی ۔ میرے واسطے اوس نے لئے ترلے، کویں اوس دی آس پجائیے نی ۔ تینوں ملے مراد تے اساں ماہی، دوویں اپنے یار ہنڈھائیے نی ۔ رانجھا کنّ پڑا فقیر ہویا، سر اوس دے واری چڑھائیئے نی ۔ باقی عمر رنجھیٹے دے نال جالاں، کویں سہتیئے ڈول بنائیے نی ۔ ہویا میل جاں چریں وچھنیاں دا، یار رجّ کے گلے لگائیے نی ۔ جیؤ عاشقاں دا عرش ربّ دا ہے، کویں اوس نوں ٹھنڈھ پوائیے نی ۔ کوئی روز دا حسن پراہنا ای، مزے خوبیاں نال ہنڈھائیے نی ۔ شیطان دیاں اسیں استاد رناں، کوئی آؤ خاں مکر پھیلائیے نی ۔ باغ جاندیاں اسیں نہ سنہدیاں ہاں، کویں یار نوں گھریں لیائیے نی ۔ گل گھتّ پلہ منہ گھاہ لے کے، پیریں لگّ کے پیر منائیئے نی ۔ وارث شاہ گناہاں دے اسیں لدے، چلو کلّ تقصیر بخشائیے نی ۔ (واری چڑھائیئے=کھیل کے بازی چڑھائیئے،اوہدے سر احسان کریئے، ڈول=طریقہ، پیر منائیئے=تنے گلاں صلاح کرن والیاں ہن: گل وچّ پلہ پاؤنا، منہ وچّ گھاہ لینا، پیریں لگنا) 516. سہتی اگوں رائباں سیرفاں بولیاں نے، کیہا بھابیئے نی متھا کھیڑیا ای ۔ بھابی آکھ کی لدھیؤ ٹہک آئییں، سوئن چڑی وانگوں رنگ پھیریا ای ۔ موئی گئی سیں جیوندی آ وڑیئیں، سچ آکھ کی سہج سہیڑیا ای ۔ اج رنگ تیرا بھلا نظر آیا، سبھو سکھ تے دکھ نبیڑیا ای ۔ نین شوخ ہوئے رنگ چمک آیا، کوئی زوبنے دا کھوہ گیڑیا ای ۔ عاشق مست ہاتھی بھاویں باغ والا، تیری سنگلی نال کھہیڑیا ای ۔ قدم چست تے صاف کنوتیاں نے، حق چابک اسوار نے پھیریا ای ۔ وارث شاہ اج حسن میدان چڑھ کے، گھوڑا شاہ اسوار نے پھیریا ای ۔ (رائباں،سیرفاں=ویکھن پرکھن والیاں گوانڈھی عورتاں، کنوتیاں=کنّ، لدھیؤ=لبھیو) 517. تتھا نین مست گلھاں تیریاں لال ہوئیاں، ڈکاں بھنّ چولی وچّ ٹیلیاں نی ۔ کسے ہک تیری نال ہک جوڑی، پیڈو نال ولوندھراں میلیاں نی ۔ کسے امب تیرے اج چوپ لئے، تل پیڑ کڈھے جویں تیلیاں نی ۔ تیرا کسے نڈھے نال میل ہویا، دھاراں کجلے دیاں سرمیلیاں نی ۔ تیریاں گلھاں تے دنداں دے داغ دسن، اج سودھیاں ٹھاکراں چیلیاں نی ۔ اج نہیں االیاں خبر لدھی، بگھیاڑاں نے رولیاں چھیلیاں نی ۔ اج کھیڑیاں نے نال مستیاں دے، ہاتھیواناں نے ہتھنیاں پیلیاں نی ۔ چھٹا جھانجراں باغ دے سفے وچوں، گاہ کڈھیاں سبھ حویلیاں نی ۔ تھکّ ہٹّ کے گھرکدی آن پئییں، وارث مٹھیاں بھرن سہیلیاں نی ۔ (ڈکاں=ہتھیلیاں، ٹیلیاں=گھسریاں، چھیلی=بکری دی بچی،میمنی، سفے=دالان، گاہ کڈھیاں=گاہ دتیاں) 518. تتھا سبھو مل دل سٹیئیں وانگ پھلاں، جھوکاں تیریاں مانیاں بیلیاں نے ۔ کسے زوم بھرے پھڑ نپیئیں توں، دھڑکے کالجا پوندیاں تریلیاں نے ۔ ویراں وہٹیاں دا کھلھا اج بارا، کونتاں راویاں ڈھاہ کے میلیاں نے ۔ کسے لئی اشناک نے جت بازی، پاسہ لائکے بعضیاں کھیلیاں نے ۔ سوبادار نے قلعے نوں ڈھو توپاں، کرکے زیر سبھ رئیئتاں میلیاں نے ۔ (زوم=جوش، تریلی=پسینہ، ویر وہوٹی=بیر بہٹی،چیچ وہوٹی، بارا کھلھنا=مشکل سوکھی ہونی، زیر=اپنے تھلے کرکے) 519. تتھا جویں سوہنے آدمی پھرن باہر، کچرک دولتاں رہن چھپائیاں نے ۔ اج بھاویں تاں باغ وچّ عید ہوئی، کھادھیاں بھکھیاں نے مٹھیائیاں نے ۔ اج کئیاں دے دلاں دی آس پنی، جم جم جان باغیں بھرجائیاں نے ۔ وسے باغ جگاں تائیں سنے بھابی، جتھے پین فقیر ملائیاں نے ۔ خاک تودیاں تے وڈے تیر چھٹے، تیر اندازاں نے کانیاں لائیاں نے ۔ اج جو کوئی باغ وچّ جا وڑیا، مونہوں منگیاں دولتاں پائیاں نے ۔ پانی باجھ سکی داڑھی کھیڑیاں دی، اج منّ کڈھی دوہاں نائیاں نے ۔ سیاح بھور ہوئیاں چشماں پیاریاں دیاں، بھر بھر پاؤندے رہے سلائیاں نے ۔ اج آبداری چڑھی موتیاں نوں، جیؤ آئیاں بھابیاں آئیاں نے ۔ وارث شاہ ہن پانیاں زور کیتا، بہت خوشی کیتی مرغائیاں نے ۔ (کچرک=کنی دیر تکّ، پنی=پگی، خاک تودے=مٹی دے دھیڑے، چھیلے=چھیلا دا بہو-وچن،گبھرو، آبداری=چمک، جیؤ آئیاں= من پسند) 520. تتھا تیرے چمبے دے سہرے حسن والے، اج کسے اشناک نے لٹّ لئے ۔ تیرے سینے نوں کسے ٹٹولیا ای، نافے مشک والے دوویں پٹ لئے ۔ جہڑے نت نشان چھپانودی سیں، کسے تیر انداز نے چٹّ لئے ۔ کسے ہک تیری نال ہک جوڑی، وچے پھلّ گلاب دے گھٹ لئے ۔ کسے ہو بے درد کشیش دتی، بند بند کمان دے ترٹ گئے ۔ آکھ کنھاں پھلیلیاں پیڑیئیں توں، عطر کڈھ کے پھوگ نوں سٹّ گئے ۔ ( نافا=دھنی، مشک=کستوری، چٹ=چنڈ، کشیش=کھچ،کشش، پھوگ=خشک گدا) 521. تتھا تیری گادھی نوں اج کسے دھکیا ای، کسے اج تیرا کھوہا گیڑیا ای ۔ لایا رنگ نسنگ ملنگ بھاویں، اگّ نال تیرے انگ بھیڑیا ای ۔ لاہ چپنی دودھ دی دیگچی دی، کسے اج ملائی نوں چھیڑیا ای ۔ سرمیدانی دا لاہ بروچنا نی، سرمے سرمچو کسے لبیڑیا ای ۔ وارث شاہ تینوں پچھوں آئِ ملیا، اکے نواں ہی کوئی سہیڑیا ای ۔ (نسنگ=بنا سنگ دے، ملنگ=فقر، دیگچی=پتیلی، بروچنا=ڈھکن) 522. تتھا بھابی اج جوبن تیرے لہر دتی، جویں ندی دا نیر اچھلیا ای ۔ تیری چولی دیاں ڈھلیاں ہین تنیاں، تینوں کسے محبوب پتھلیا ای ۔ کفل جندرے توڑ کے چور وڑیا، اج بیڑا کستوری دا ہلیا ای ۔ سوہا گھگرا لہراں دے نال اڈے، بوکبند دو-چند ہو چلیا ای ۔ سرخی ہوٹھاں دی کسے نے چوپ لئی، امب سکھناں موڑ کے گھلیا ای ۔ کستوری دے مرگ جس ڈھاہ لئے، کوئی وڈا ہیڑی آ ملیا ای ۔ (کفل=جندرا، بیڑا=ڈھکن، بوکبند=غلاف، سکھناں=خالی، ہیڑی=شکاری) 523. تتھا تیرے سیاح تتولڑے کجلے دے، ٹھوڈی اتے گلھاں اتوں گمّ گئے ۔ تیرے پھل گلاب دے لال ہوئے، کسے گھیر کے راہ وچّ چمّ لئے ۔ تیرے خانچے ایہہ شکر پاریاں دے، ہتھ مار کے بھکھیاں لمّ لئے ۔ دھاڑا مار کے دھاڑوی میویاں دے، چلے جھاڑ بوٹے کتے گمّ گئے ۔ وڈے ونج ہوئے اج جوبناں دے، کوئی نویں ونجارے گھم گئے ۔ کوئی دھوبی ولائتوں آ لتھا، سری صاف دے تھان چڑھ کھمّ گئے ۔ تیری چولی ولوندھری سنے سینے، پینجے تومبیاں نوں جویں تمّ گئے ۔ کھیڑے قابلی کتیاں وانگ ایتھے، وڈھوائ کے کنّ تے دم گئے ۔ وارث شاہ اچمبڑا نواں ہویا، ستے پاہرو نوں چور ٹمّ گئے ۔ (تتولڑے=آپ بنایا تل، خانچے=مٹھیائیا ویچن والے دکانداراں دے وڈے تھال،لمّ لئے=جھپٹی مار کے کھوہ لئے، دم= پوچھ، اچمبھڑا=اچمبا، پاہرو=پہریدار) 524. تتھا کسے کیہے نپیڑینے پیڑیئیں توں، تیرا رنگ ہے توری دے پھلّ دا نی ۔ ڈھاکاں تیریاں کسے مروڑیاں نے، ایہہ تاں کم ہویا ہلجلّ دا نی ۔ تیرا لکّ کسے پائمال کیتا، ڈھگا جوترے جویں ہے گھلدا نی ۔ وارث شاہ میاں ایہہ دعا منگو، کھلھ جائے بارا اج کلّ دا نی ۔ (توری دے پھل دا=پیلا، پائمال=پیراں تھلے مدھیا، بارا کھل جائے=کم بن جاوے، کلّ=ساریاں دا) 525. ہیر پرنیہاں دا مینوں اثر ہویا، رنگ زرد ہویا ایسے واسطے نی ۔ چھاپاں کھبھّ گئیاں گلھاں میریاں تے، داغ لال پئے ایسے واسطے نی ۔ کٹے جاندے نوں بھج کے ملی ساں میں، تانیاں ڈھلیاں نے ایسے واسطے نی ۔ رنی اتھرو ڈلہے سن مکھڑے تے، گھل گئے تتولڑے پاستے نی ۔ مودھی پئی بنیرے تے ویکھدی ساں، پیڈو لال ہوئے ایسے واسطے نی ۔ سرکھخی ہوٹھاں دی آپ میں چوپ لئی، رنگ اڈ گیا ایسے واسطے نی ۔ کٹا گھٹیا وچّ گلوکڑی دے، ڈکاں لال ہوئیاں ایسے واسطے نی ۔ میرے پیڈو نوں کٹے نے ڈھڈّ ماری، لاساں بکھلاں دیاں میرے ماس تے نی ۔ ہور پچھ وارث میں غریبنی نوں، کی آکھدے لوک مہاستے نی ۔ (پرنیہاں=پیلیا، یرقان، زرد=پیلا، چھاپاں=مندیاں، رنی=روئی، پیڈو=دھنی توں تھلے دا ڈھڈ) 526. سہتی بھابی اکھیاں دے رنگ رتّ ونے، تینوں حسن چڑھیا انیاؤں دا نی ۔ اج دھیان تیرا آسمان اتے، تینوں آدمی نظر نہ آؤندا نی ۔ تیرے سرمے دیاں دھاریاں دوڑ رہیاں، جویں کاٹکو مال تے دھاؤندا نی ۔ راجپوت میدان وچّ لڑن تیغاں، اگے ڈھاڈیاں دا پتّ گاؤندا نی ۔ رخ ہور دا ہور ہے اج وارث، چالا نواں کوئی نظر آؤندا نی ۔ (کاٹکو=دھاڑوی) 527. ہیر مٹھی مٹھی مینوں کوئی اثر ہویا، اج کم تے جیؤ نہ لگدا نی ۔ بھلی وسری بوٹی النگھ آئی، اکے پیا بھلاوڑا ٹھگّ دا نی ۔ طیور لال مینوں اج کھیڑیاں دا، جویں لگے المبڑا اگّ دا نی ۔ اج یاد آئے مینوں سیئی سجن، جیندا مگر الامبھڑا جگّ دا نی ۔ کھل کھل جاندے بند چولڑی دے، اج گلے میرے کوئی لگدا نی ۔ گھر بار وچوں ڈرن آنودا ہے، جویں کسے تتارچا وگدا نی ۔ اکے جوبنے دی نئیں نے ٹھاٹھ دتی، بومبا آنودا پانی تے جھگدا نی ۔ وارث شاہ بلاؤ نہ مول مینوں، سانوں بھلا ناہیں کوئی لگدا نی ۔ (تیور لال=لال رنگ دے سوٹ، المبڑا=لاٹ، الامبھڑا=مہنا، تتارچا=برچھی، بومبا=پھہارا) 528. سہتی اج کسے بھابی تیرے نال کیتی، چور یار پھڑے گناہگاریاں نوں ۔ بھابی اج تیری گلّ اوہ بنی، دودھ ہتھ لگا ددھادھاریاں نوں ۔ تیرے نیناں دیاں نوکاں دے خط بندے، واڈھ ملی ہے جویں کٹاریاں نوں ۔ حکم ہور دا ہور اج ہو گیا، اج ملی پنجاب قندھاریاں نوں ۔ تیرے جوبنے دا رنگ کسے لٹیا، ہنومان جیوں لنک اٹاریاں نوں ۔ ہتھ لگّ گئی ایں کسے یار تائیں، جویں کستوری دا بھاء وپاریاں نوں ۔ تیری تکڑی دیاں قصاں ڈھلیاں نے، کسے تولیا لونگ سپاریاں نوں ۔ جہڑے نت سواہ وچّ لیٹدے سن، اج لے بیٹھے سرداریاں نوں ۔ اج سکدیاں کواریاں کرم کھلے، نت ڈھونڈدے سن جہڑے یاریاں نوں ۔ چوڑے بیڑے تے چوڑ شنگار ہوئے، ٹھوکر لگ گئی منیاریاں نوں ۔ وارث شاہ جنہاں ملے عطر شیشے، اوہناں کی کرنا فوجداریاں نوں ۔ (ددھا دھاری=جہڑے کیول دودھ ہی پیندے ہن، واڈھ=کٹن دی شختی، اج ملی .. قندھاریاں نوں=نادر شاہ 1739 ای دے حملے وچّ کوہنور ہیرا اتے تخت تاؤس لٹ کے قندھار لے گیا سی، دلی وی پنجاب وچّ شامل سی، سواہ لٹیندے=مندے ہالیں سن، سکدیاں= ترسدیاں) 529. ہیر کیہی چھنج گھتی اج تساں بھیناں، خوار کیتا جے میں نگھر جاندڑی نوں ۔ بھئیاں پٹڑی کدوں میں گئی کدھرے، کیؤ روایا جے منس کھاندڑی نوں ۔ چھجّ چھاننی گھتّ اڈایا جے، ماپے پٹڑی تے لڑھ جاندڑی نوں ۔ وارث شاہ دے ڈھڈ وچّ سول ہندا، سدن گئی ساں میں کسے ماندری نوں ۔ (چھنج گھتی=رولا پایا، چھج چھاننی گھت اڈایا=بہت بدنامی کیتی) 530. سہتی کسے ہو بے درد لگام دتی، اڈیاں وکھیاں وچّ چبھائیاں نے ۔ ڈھلیاں ہو کے کسے میدان دتا، لئیاں کسے محبوب صفایاں نے ۔ سیاح کالا ہوٹھاں تے لہو لگا، کسے نیلی نوں ٹھوکراں لائیاں نے ۔ وارث شاہ میاں ہونی ہو رہی، ہن کیہیاں رکتاں چائیاں نے ۔ (میدان دتا=اگے ودھن دا موقع دتا، نیلی=نیلی گھوڑی، ٹھوکراں=اڈی لائی) 531. ہیر لڑھ گئی جے میں دھرت پاٹ چلی، کڑیاں پنڈ دیاں اج دیوانیاں نے ۔ چوچے لاؤندیاں دھیاں پرائیاں نوں، بے درد تے انت بیگانیاں نے ۔ میں بیدوسڑی اتے بے خبر تائیں، رنگ رنگ دیاں لاندیاں کانیاں نے ۔ مست پھرن اتماد دے نال بھریاں، ٹیڈھی چال چلن مستانیاں نے ۔ (چوچے=اوج، ادماد=نشہ) 532. سہتی بھابی جاننے ہاں اسیں سبھ چالے، جہڑے مونگ تے چنے کھڈاونی ہیں ۔ آپ کھیڈے ہیں توں گہتال چالے، سانوں ہستیاں چائ بناونی ہے ۔ چیچوچیچ کندھولیاں آپ کھیڈیں، اڈی ٹاپیاں نال ولاونی ہیں ۔ آپ رہیں بیدوش بے غرض بن کے، مال کھیڑیاں دا لٹواونی ہیں ۔ (مونگ تے چنے کھڈاؤنے=کہانی دسی جاندی ہے کہ مہان فارسی کوی شیخ سعدی نے عورتاں دے مکر توں تنگ آ کے اک نکی بچی نوں اپنی نگرانی وچّ پالیا ۔لڑکی مٹیار ہو گئی ۔شیخ آپ باہر جان ویلے اوہنوں گھر وچّ بند کرکے کارے لاؤن لئی مونگ، چنے اتے چول رلا کے دے دندا اتے لڑکی نوں تنے وستاں چگ کے وکھ وکھ کرن لئی آکھدا ۔ تکالاں نوں اوہ جدا بھانڈیاں وچّ اوہناں نوں رنھ لیندے۔کنی دیر ایہہ کم چلدا رہا ۔پھر اس لڑکی دی کسے اپنے ہانی نال گل بات ہو گئی ۔منڈا کندھ ٹپّ کے گھر اندر آ جاندا ۔دوویں موجاں کردے اتے پھر مونگ، چول وکھرے کردے ۔اک دن اوہ آپو وچّ مست ہوکے سبھ کجھ بھل گئے ۔اخیر منڈے نے صلاحَ دتی اوہ اس دن کھچڑی بنا لوے کیونکہ اوہ اوہناں نوں وکھرے وکھرے نہ کر سکے ۔تکالاں نوں سعدی کھچڑی ویکھ کے بہت لوہا لاکھا ہویا اتے کڑی نوں ڈانٹ کے پچھیا کہ ایہہ کہدی صلاحَ ہے ۔جدوں تلوار کھچی تاں اوہنے سبھ کجھ دسّ دتا ۔ہن جدوں کوئی کوآری کڑی کسے منڈے نال ناجائز سبندھ پیدا کرے تاں آکھدے ہن کہ اوہ مونگ، چنے کھیڈدی ہے، گہتال چالے=مکر دیاں چالاں، ہستی=ہتھنی، چیچو چیچ کندھولیاں=منڈیاں دی اک کھیڈ، جس وچّ اوہناں دے دو گروپ متھے وخت وچّ کدھّ آدی تے لیکاں کڈھدے ہن ۔ پھر اوہ گن کے ویکھدے ہن ۔ودھ لیکاں کڈھن والی ٹیم جیتو ہندی ہے، اڈی ٹاپا=اڈی ٹاپا کڑیاں دی اک کھیڈ ہے) 533. ہیر اڑیؤ قسم مینوں جے یقین کرو، میں نرول بے غرض بے دوسیاں نی ۔ جہڑی آپ وچّ رمز سناؤندیاں ہو، نہیں جاندی میں چاپلوسیاں نی ۔ میں تاں پیکیاں نوں نت یاد کراں، پئی پاؤنی ہاں نت اوسیاں نی ۔ وارث شاہ کیوں تنھاں آرام آوے، جہڑیاں عشقَ دے تھلاں وچّ توسیاں نی ۔ (نرول=خالص، چاپلوسی=خوشامد، توسیاں=توسیاں،پھسیاں) 534. سہتی بھابی دسّ خاں اسیں جے جھوٹھ بولاں، تیری ایہو جیہی کلھ ڈول سی نی ۔ باغوں دھڑکدی گھرکدی آن پئی ایں، دس کھیڑیاں دا تینوں ہول سی نی ۔ گھوڑی تیری نوں اج آرام آیا، جہڑی نت کردی پئی اؤل سی نی ۔ بوٹا سکھنا اج کرائِ آئیوں، کسے توڑ لیا جہڑا مول سی نی ۔ (سکھنا=رڑا،خالی، اؤل=بے قراری،بے آرامی، مول=کرومبلاں) 535. ہیر راہ جاندی میں جھوٹے نے ڈھاہ لیتی، سانوں تھلّ کتھلّ کے ماریا نی ۔ ہبوں کبوں وگائکے بھنّ چوڑا، پاڑ سٹیاں چنیاں ساریاں نی ۔ ڈاہڈھا ماڑیاں نوں ڈھاہ مار کردا، زوراوراں اگے انت ہاریاں نی ۔ نسّ چلی ساں اوس نوں ویکھ کے میں، جویں دلھڑے توں جان کواریاں نی ۔ سینہ پھہ کے بھنیوس پاسیاں نوں، دوہاں سنگاں اتے چائ چاڑھیاں نی ۔ رڑے ڈھائکے کھائی پٹاک ماری، شینہ ڈھاہ لیندے جویں پاڑھیاں نی ۔ میرے کرم سن آن ملنگ ملیا، جس جینودی پنڈ وچّ واڑیاں نی ۔ وارث شاہ میاں نویں گلّ سنیئے، ہیرے ہرن میں تتڑی داڑیاں نی ۔ (ہبوں کبوں =رنگ ڈھنگ پکھوں، دلھڑے=دولھے، ویانہدڑ، کھائی=ٹوآ، پاڑھی= ہرنی، کرم=چنگی قسمت، داڑھی=ماری) 536. سہتی بھابی سانھ تیرے پچھے دھروں آیا، ہلیا ہویا قدیم دا ماردا دی ۔ توں بھی وہٹڑی پتر سردار دے دی، اس بھی دودھ پیتا سردار دا ای ۔ سانھ لٹکدا باغ وچّ ہو کملا، ہیر ہیر ہی نت پکاردا ای ۔ تیرے نال اوہ لٹکدا پیار کردا، ہور کسے نوں مول نہ ماردا ای ۔ پر اوہ ہیلت بری ہلایا ای، پانی پینودا تیری نسار دا ای ۔ توں بھی جھنگ سیالاں دی موہنی ایں، تینوں آن ملیا ہرن بار دا ای ۔ وارث شاہ میاں سچ جھوٹھ وچوں، پنّ کڈھدا پاپ نتاردا ای ۔ (ہلیا ہویا=گجھا ہویا، قدیم=مڈھوں، تیرے نال لٹکدا=پیار کردا، ہیلت=عادت، ہلایا=گجھایا، نسار=پاڑچھا اتے چٹھا وی کہندے ہن جہدے وچّ ٹنڈاں دا پانی ڈگدا سی) 537. ہیر انی بھرو مٹھی اوہ اوہ مٹھی، کٹھی برہوں نے ڈھڈ وچّ سول ہویا ۔ لہر پیڈوؤں اٹھ کے پوے سینے، میرے جیؤ دے وچّ ڈنڈول ہویا ۔ طلب ڈب گئی سرکار میری، مینوں اک نہ دام وصول ہویا ۔ لوک نفعے دے واسطے لین ترلے، میرا سنے وحی چوڑ مول ہویا ۔ امب بیج کے ددھ دے نال پالے، بھا تتی دے انت ببول ہویا ۔ کھیڑیاں وچّ نہ پرچدا جیؤ میرا، شاہد حالَ دا ربّ رسول ہویا ۔ (ڈنڈول=پیڑ، طلب=تنخواہ، اک نہ دام=اک پیسہ وی، وحی= کھاتے دا رجسٹر، مول=اوہ اصلی دھن جہدے تے ویاج لگدا ہے، بھا=بھاگیں،قسمت وچّ، ببول=ککر) 538. سہتی بھابی زلف گلھاں اتے پیچ کھاوے، سرے لوڑھ دے سرمے دیاں دھاریاں نی ۔ گلھاں اتے بھمبیریاں اڈدیاں نے، نیناں سان کٹاریاں چاڑھیاں نی ۔ تیرے نیناں نے شاہ فقیر کیتے، سنے ہاتھیاں فوج اماریاں نی ۔ وارث شاہ زلفاں ناگ نین خونی، فوجاں قتل اتے چائ چاڑھیاں نی ۔ (سرے لوڑھ دے=لوڑھ دی سکھر، اماری=ہاتھی اتے بیٹھن لئی بنائی پردیدار پالکی) 539. ہیر باراں برس دی اوڑ سی مینہہ وٹھا، لگا رنگ پھر خشک بغیچیاں نوں ۔ فوجدار تگئیئر بحال ہویا، جھاڑ تنبوآں اتے غلیچیاں نوں ۔ ولاں سکیاں پھیر مڑ سبز ہوئیاں، ویکھ حسن دی زمیں دے پیچیاں نوں ۔ وارث وانگ کشتی پریشان ساں میں، پانی پہنچیا نوح دیاں ٹیچیاں نوں ۔ (وٹھا=ورھیا، تگئیئر=بدلی، ولاں=ویلاں، پیچنا=سنجنا، ٹیچا=نشان) 540. سہتی نال ہیر دی صلاحَ سہتی بھابی دے نال پکائ مسلت، وڈا مکر پھیلائکے بولدی ہے ۔ گرداندی مکر موتلاں نوں، اتے کنز فریب دی کھولھدی ہے ۔ ابلیس ملپھوپھ کھناس وچوں، روایتاں جائزے ٹولدی ہے ۔ وفا گلّ حدیث منسوخ کیتی، قاضی لعنت اﷲ دے کول دی ہے ۔ تیرے یار دا فکر دن رات مینوں، جان ماپیاں توں پئی ڈولدی ہے ۔ وارث شاہ سہتی اگے ماؤں بڈھی، وڈے غضب دے کیرنے پھولدی ہے ۔ (مسلت پکا=صلاحَ کرکے، گرداندی=مڑ مڑ پڑھدی، ابلیس ملپھوپھ کھناس=ابلیس ملپھوپھ دا ارتھ ہے لکیا ہویا شیطان اتے کھناس دا ارتھ ہے لک کے، گھات وچّ بیٹھ کے شکار کرن والا۔ سہتی ساریاں مکر فریباں اتے عمل کردی ہے ۔قاضی لعنت اﷲ=ایہہ وی اک فرضی ناؤں کوی وارث شاہ نے گھڑیا ہے) 541. سہتی دی ماں دی سہتی نال گلّ اسیں ویاہ آندی کونج پھاہ آندی، ساڈے بھا دی بنی ہے اؤکھڑی نی ۔ ویکھ حق حلال نوں اگّ لگسُ، رہے خصم دے نال ایہہ کوکھڑی نی ۔ جدوں آئی تدوکنی رہے ڈھٹھی، کدی ہو نہ بیٹھیا سوکھڑی نی ۔ لاہو لتھڑی جدوں دی ویاہ آندی، اک کلھ دی ذرا ہے چوکھڑی نی ۔ گھراں وچّ ہندی نونہاں نال وسدی، ایہہ اجاڑے دا مول ہے چھوکری نی ۔ وارث شاہ نہ انّ نہ دودھ لیندی، بھکھ نال سکانودی کوکھڑی نی ۔ (اؤکھڑی=اوکھی=مشکل، ڈھٹھی=بیمار، لاہو لتھڑی=خون دے گھاٹے بھاوَ بھسے ہون دا روگ، چوکھڑی=چوکھی، کوکھڑی=ککھ) 542. ہیر دی سسّ ہاتھی فوج دا وڈا سنگار ہندا، اتے گھوڑے سنگار ہن نراں دے نی ۔ ہچھا پہننا کھاونا شان شوکت، ایہہ سبھ بنائِ ہن زراں دے نی ۔ گھوڑے کھان کھٹن کرامات کردے، اکھیں ویکھدیاں جان بن پراں دے نی ۔ مجھیں گائیں سنگار دیاں ستھّ ٹلے، اتے نونہاں شنگار ہن گھراں دے نی ۔ خیرخاہ دے نل بدخاہ ہونا، ایہہ کم ہن گیدیاں کھراں دے نی ۔ مشہور ہے رسم جہان اندر، پیار وہٹیاں دے نال وراں دے نی ۔ دل عورتاں لین پیار کرکے، ایہہ گبھرو مرگ ہن سراں دے نی ۔ تدوں رنّ بدکھو نوں عقل آوے، جدوں لتّ وجس وچّ فراں دے نی ۔ سیدا ویکھ کے جائے بلا وانگوں، ویر دوہاں دے سراں تے دھڑاں دے نی ۔ (نراں=مرداں، گیدی=بے غیرت، ور=خاوند، سراں دے مرگ=محبت دے تیر کھان لئی ہر ویلے تیار، فراں=موڈھے توں تھلے دی ہڈی) 543. تتھا پیڑھا گھت کے کدی نہ بہے بوہے، اسیں ایس دے دکھ وچّ مرانگے نی ۔ ایس دا جیؤ نہ پرچدا پنڈ ساڈے، اسیں ایہدا علاج کی کراںگے نی ۔ سوہنی رنّ بازار نہ ویچنی ہے، ویاہ پت دا ہور دھر کراںگے نی ۔ ملاں وید حکیم لے جان پیسے، کہیاں چٹیاں غیب دیاں بھرانگے نی ۔ وہوٹی گبھرو دوہاں نوں واڑ اندر، اسیں باہروں جندرا جڑانگے نی ۔ سیدا ڈھائکے ایس نوں لئے لیکھا، اسیں چیکنوں ذرا نہ ڈرانگے نی ۔ شرمندگی سہانگے ذرا جگّ دی، منہ پرھاں نوں ذرا چا کراںگے نی ۔ کدی چرکھڑا ڈاہ نہ چھوپ کتے، اسیں میل بھنڈار کی کراںگے نی ۔ وارث شاہ شرمندگی ایس دی تھوں، اسیں ڈبّ کے کھوہ وچّ مرانگے نی ۔ (ہور دھر=ہور تھاں، لئے لیکھا=حساب لوے) 544. ہیر اپنی سسّ کول عزرائیل بیئمر ایار آہا، ہیر چل کے سسّ تھے آنودی ہے ۔ سہتی نال میں ذائقے کھیت ویکھاں، پئی اندرے عمر وہاودی ہے ۔ پچھوں چھکدی نال بہانیاں دے، نڈھی بڈھی تھے پھیرڑے پانودی ہے ۔ وانگ ٹھگاں دے ککڑاں رات ادھی، ازغیب دی بانگ سنانودی ہے ۔ چل بھابیئے ! واؤ جہان دی لے، باہوں ہیر نوں پکڑ اٹھانودی ہے ۔ وانگ بڈھی امام نوں زہر دینی، قصہ غیب دا جوڑ سنانودی ہے ۔ قاضی لعنت اﷲ دا دے فتویٰ، ابلیس نوں سبق پڑھانودی ہے ۔ ایہنوں کھیت لے جا کپاہ چنیئے، میرے جیؤ تدبیر اہانودی ہے ۔ ویکھو ماؤں نوں دھی ولانودی ہے، کیہیاں پھوکیاں رمیاں لانودی ہے ۔ تلی ہیٹھ انگیار ٹکانودی ہے، اتوں بہت پیار کرانودی ہے ۔ شیخ سعدی دے فلک نوں خبر ناہیں، جیکوں روئکے فن چلانودی ہے ۔ ویکھو دھیؤ اگے ماؤں جھرن لگی، حالَ نونہہ دا کھولھ سنانودی ہے ۔ ایہدی پئی دی عمر وہانودی ہے، زار زار روندی پلو پانودی ہے ۔ کس منع کیتا کھیت نہ جائے، قدم منجیؤں ہیٹھ نہ پانودی ہے ۔ دکھ جیؤ دا کھولھ سنانودی ہے، پنڈے شاہ جی دے ہتھ لانودی ہے ۔ انصاف دے واسطے گواہ کرکے، وارث شاہ نوں کول بہانودی ہے ۔ ( بے امر=نافرمان،حکم نہ منن والا، ٹھگاں دے ککڑ= پچھلے وختیں عامَ کرکے راہی مسافر سراواں وچّ ٹکدے سن اتے تڑکے ساجھرے ککڑ دی بانگ نال سفر تے تر پیندے ۔سراواں دے کول رہن والے ٹھگ اجیہے ککڑ رکھدے اتے اوہناں نوں سکھاؤندے کہ اوہ کسے وے لے وی بانگ دین ۔بانگ سن کے مسافر بیوخت تر پیندے اتے ٹھگ اوہناں نوں لٹّ لیندے، بڈھی امام نوں زہر دتی= امام حضرت حسن نوں اک پھپھاکٹنی نے زہر دین والیاں مکاراں والا رول کیتا سی، بڑھی دا نام السونیا سی، رمی لاؤنا=سنگی لاؤنا،ریہ آدی دے علاج لئی مالش کرک سنگی لاؤندے سن ایپر کئی بناں مالش جاں تیل لایاں ٹھنڈی سنگی جاں پھوکی سنگی لا دندے، ایہنوں پھوکی رمی کہندے سن، فلک نوں خبر ناہیں=عامَ خیال کیتا جاندا کہ جو کجھ بندیاں نال ماڑا، چنگا ہندا ہے تاں اوہدا پتہ فرشتاں نوں ہندا ہے، جدوں پوری بے علمی ظاہر کرنی ہووے تاں کہندے ہن کہ میرے تاں فرشتاں نوں وی خبر نہیں، شاہ جی دے پنڈے ہتھ لاؤنا=کسے سئیئدزادے دے سریر نوں ہتھ لا کے قسم کھانی کے جے مینوں جھوٹھ بولاں تا سعید دی ذات پات دی مینوں مار پوے) 545. سہتی نونہہ لال جہی اندر گھتیا ای، پرکھ باہراں لال ونجاونی ہیں ۔ تیری ایہہ پھلیلڑی پدمنی سی، واؤ لین کھنوں توں گواونی ہیں ۔ ایہہ پھلّ گلاب دا گھٹ اندر، پئی دکھڑے نال سکاونی ہیں ۔ اٹھے پہر ہی تاڑ کے وچّ کوٹھے، پتر پاناں دے پئی ونجاونی ہیں ۔ وارث دھیؤ سیالاں دی مارنی ہیں، دسّ آپ نوں کون سداونی ہیں ۔ (پرکھ باہراں=پرکھ دے بغیر، واؤ باجھ=بنا ہوا، پاناں دے پتر=پاناں دی بیل نوں جے ہوا نہ لگے تاں اوہ مر جاندی ہے، آپ نوں کون سداونی ہیں=اپنے آپ نوں کی سمجھدی ہیں) 546. واک کوی نونہاں ہندیاں خیال جیؤ پیکھنے، دا مان متیا بوہے دیاں مہریاں نے ۔ پری مورتاں سگھڑ راچندراں نی، اک موم تباء اک ٹھہریاں نے ۔ اک ارم دے باغ دیاں مورنیاں نے، اک نرم ملوک اک نہریاں نے ۔ اچھا کھان پہنن لاڈ نال چلن، لین دین دے وچّ لدھیریاں نے ۔ باہر پھرن جیوں بار دیاں واہناں نے، سطر وچّ بہائیاں شہریاں نے ۔ وارث شاہ ایہہ حسن گمان سندا، اکھیں نال گمان دے گہریاں نے ۔ (راچندر=راجا اندر دے پریم وچّ پھسی ہوئی، موم=نرم، ٹھہریاں=ہر سانچے وچّ ڈھل جان والی، نہر=سخت، لدھیریاں=کسان عورتاں) 547. تتھا جائے منجیوں اٹھ کے کویں تلکے، ہڈّ پیر ہلائکے چست ہووے ۔ وانگ روگناں رات دہوں رہے ڈھٹھی، کویں ہیر وہوٹی تندرست ہووے ۔ ایہہ وی وڈا عذابِ ہے ماپیاں نوں، دھیؤ نونہہ بوہے اتے سست ہووے ۔ وارث شاہ میاں کیوں نہ ہیر بولے، سہتی جہیاں دی جیننوں پشت ہووے ۔ (تلکے=ہلے، پشت=مدد) 548. ہیر ہیر آکھیا بیٹھ کے عمر ساری، میں تاں اپنے آپ نوں ساڑنی ہاں ۔ متاں باغ گیاں میرا جیؤ کھلے، انت ایہہ بھی پاڑنا پاڑنی ہاں ۔ پئی رونی ہاں کرم میں اپنے نوں، کجھ کسے دا نہیں وگاڑنی ہاں ۔ وارث شاہ میاں تقدیر آکھے، ویکھو نواں میں کھیل پسارنی ہاں ۔ (پاڑنا پاڑدی ہاں=ایہہ اوکھا کم کرکے ویکھدی ہاں) 549. سہتی دی سہیلیاں دے نال صلاحَ اڑیؤ آؤ خاں بیٹھ کے گل گنیئے، سدّ گھلیئے سبھ سہیلیاں نے ۔ کئی کواریاں کئی ویاہیاں نے، چن جہے سریر متھیلیاں نے ۔ رجوء آن ہوئیاں سبھے پاس سہتی، جویں گورو اگے سبھ چیلیاں نے ۔ جنہاں ماؤں تے باپ نوں بھنّ کھادھا، منگ چنے کواریاں کھیلیاں نے ۔ وچّ ہیر سہتی دوویں بیٹھیاں نے، دوالے بیٹھیاں ارتھ مہیلیاں نے ۔ وارث شاہ شنگار مہاوتاں نے، سویں ہتھنیاں قلعے نوں پیلیاں نے ۔ (گل گنیئے=گل سوچیئے، رجوء آن ہوئیاں=ہدایت لئی آ گئیاں، ارتھ مہیلیاں=وعدے کردیاں، مہاوت=ہاتھی چلاؤن والا) 550. سہتی وخت فجر دے اٹھ سہیلیؤ نی، تسیں آپدے آہر ہی آونا جے ۔ ماں باپ نوں خبر نہ کرو کوئی، بھلکے باغ نوں پاسنا لاونا جے ۔ وہوٹی ہیر نوں باغ لے چلنا ہے، ذرا ایس دا جیؤ ولاونا جے ۔ لاون پھیرنی وچّ کپاہ بھیناں، کسے پرش نوں نہیں وکھاونا جے ۔ راہ جاندیاں پچھے لوک اڑیؤ، کوئی افترا چا بناونا جے ۔ کھیڈو سمیاں تے گھتو پمبھیاں نی، بھلکے کھوہ نوں رنگ لگاونا جے ۔ وڑو وٹ لنگوٹڑے وچّ پیلی، بنا وٹ سبھ پٹّ وکھاونا جے ۔ بنھ جھولیاں چنو کپاہ سبھے، تے منڈاسیاں رنگ سہاونا جے ۔ وڈے رنگ ہوسن اکو جیڈیاں دے، راہ جاندیاں دے سانگ لاونا جے ۔ منجیوں اٹھدیاں سبھ نے آ جانا، اک دوئی نوں سدّ لیاونا جے ۔ وارث شاہ میاں ایہو ارتھ ہویا، سبھنا اجو دے پھلے نوں آونا جے ۔ (فجر=سویر، اپنے آہر=اپنے آپ، پاسنا=نچنا، لاون پھیرنی=نچنا، اپھترا=من گھڑت بہانہ، سمی=ڈھول اتے سمی دا ڈرامہ، پمبھی=چھڑپے مار کے نچنا، منڈاسا=سر نوں کپڑے نال لپیٹ لین، ارتھ=فیصلہ،وعدہ) 551. سہتی اتے ہور عورتاں متیاں وچّ اماہ دی رات گزری، تارے گندیاں سبھ ادمادیاں نے ۔ گردھے پاؤندیاں گھمبراں ماردیاں سن، جہیاں ہون مٹیاراں دیاں وادیاں نے ۔ نکھریلیا اک نک توڑناں سن، ہک بھولیاں سدھیا سادیاں نے ۔ اک نیک بختاں اک بے زباناں، ہک نچنیاں تے مالزادیاں نے ۔ (اماہ=مسیا دی رات، ادماد=چاہ، امنگ، گردھے=گدھے، وادیاں= عادتاں، نک توڑن=نک منہ چڑھا کے نخرے کرن والیاں، نیک بخت=چنگی قسمت والی،بھلی مانس) 552. ساریاں نوں سنیہا گنڈھ پھری راتیں وچّ کھیڑیاں دے، گھروں گھری وچار وچاریو نے ۔ بھلکے کھوہ تے ذائقے کراں کشتی اک دوسری نوں کھمّ ماریو نے ۔ چلو چلی ہی کرن چھنال بازاں، سبھ کم تے کاج وساریو نے ۔ بازی دتیا نے پیواں بڈھیاں نوں، لبا ماواں دے مونہاں تے ماریو نے ۔ شیطان دیاں لشکراں پھیلسوپھاں، بنا آتشوں فن پنگھاریو نے ۔ گلتی مار لنگوٹڑے وٹ ٹریاں، سبھو کپڑا چتھڑا جھاڑیو نے ۔ سبھا بھنّ بھنڈار اجاڑ چھوپاں، سنے پونیاں پڑی نوں ساڑیو نے ۔ تنگ کھچ سوار تیار ہوئے، کڑیالڑے گھوڑیاں چاڑھیو نے ۔ راتیں لا مہندی دنہ گھت سرمہ، گند چنڈیاں کمبھ شنگاریو نے ۔ تیڑ لنگیاں بہکراں دین پچھوں، ستھن چوڑیا پانؤچے چاڑھیو نے ۔ کجل پوچھلیالڑے ویاہیاں دے، ہوٹھیں سرخ دنداسڑے چاڑھیو نے ۔ زلفاں پلم پئیاں گورے مکھڑے تے، بندیاں پائکے روپ شنگاریو نے ۔ گلھاں فوڈیا تے بنے کھال دانے، رڑے حسن نوں چائ اگھاڑیو نے ۔ چھاتیاں کھولھ کے حسن دے کڈھ لاٹو وارث شاہ نوں چائ اجاڑیو نے ۔ (گنڈھ پھیری=خبر کیتی، کھمّ ماریو=تھاپی ماری، چھنال باز= بدکار، لبا=تھپڑ، بازی دتی=چلاکی کیتی، پھیلسوپھیاں=عقل والیاں ہشیاریاں، آتش=اگّ، فن=فریب، گلتی مارنا= چادر نال سر ڈھک کے اوہنوں اپنے دوآلے اےداں لپیٹ لینا کہ کھلے نہ، گردن دے پچھے دوواں سریاں نوں اس طرحاں بنھ لینا کہ گلتی کھلے نہ، پڑی=اکٹھیاں ہو کے کتنا، کمبھ=ہاتھی دا متھا، بہکر دین=لننیاں اینیاں لمیاں سن کہ اوہ دھرتی تے گھرسدیاں دھرتی صاف کردیاں جاندیاں سن) 553. واک کوی دے دوائیاں رات مکا سٹی، ویکھو ہوونی کرے شتابیاں جی ۔ جہڑی ہوونی گلّ سو ہو رہی، سبھے ہوونی دیاں خرابیاں جی ۔ ایس ہوونی شاہ فقیر کیتے، پنو جیہیاں کرے شرابیاں جی ۔ مجنوں جیہیاں نام مجزوب ہوئے، شہزادیاں کرے بیابیاں جی ۔ معشوق نوں بے پرواہ کرکے، وائے عاشقاں رات بیخابیاں جی ۔ علی جیہیاں نوں قتل غلام کیتا، خبر ہوئی نہ مول اسہابیاں جی ۔ کڑیاں پنڈ دیاں بیٹھ کے دھڑا کیتا، لینی اج قندھار پنجابیاں جی ۔ وارث شاہ میاں پھلے کھیڑیاں دے، جمع آن ہوئیاں ہربابیاں جی ۔ (ہوونی=ہونی،قسمت، شتابی=جلدی،پھرتی، خرابی=شرارت، مجزوب= رب دے پریم وچّ مست، وائے=ہائے، بیخابی=انیندرا، علی جہاں نوں= حضرت علی، حضرت محمد صاحب دے چاچا ابو طالب دے چھوٹے پتر، جو سبھ توں پہلاں 14 سال دی چھوٹی عمر وچّ ہی مسلمان ہو گئے، آپ دا رسول دی سپتری بیبی فاطمه نال نکاح ہویا ۔آپ بہت سورویر سن ۔عثمان دے شہید ہون پچھوں آپ نوں 656 ای وچّ چوتھا خلیفہ تھاپیا گیا ۔آپ کوپھا وچّ ابدرہمان نامی گلام ہتھوں قتل ہوئے ۔آپ مسیت وچّ کئی لوکاں نال سجدہ کر رہے سن ۔کسے نوں قتل کرن والے دا پتہ نہ لگا، اصحاب=صاحب دا بہو-وچن، اوہ لوک جہڑے رسول دے اثر تھلے مسلمان بنے، ہربابیاں=در در گھمن والیاں) 554. تتھا عشقَ اک تے اپھترے لکھ کرنے، یارو اوکھیاں یاراں دیاں یاریاں نی ۔ کیڈا پاڑنا پاڑیا عشقَ پچھے، صد گھلیاں سبھ کواریاں نی ۔ اےنہاں یاریاں راجیاں فقر کیتا، عشقَ کیتا خلکتاں ساریاں نی ۔ کوئی ہیر ہے نواں نہ عشقَ کیتا، عشقَ کیتا خلکتاں ساریا نی ۔ ایس عشقَ نے ویکھ فرہاد کٹھا، کیتیاں یوسف نال کھواریاں نی ۔ عشقَ سوہنی جہیاں صورتاں بھی، ڈوب وچّ دریا دے ماریاں نی ۔ مرزے جیہیاں صورتاں عشقَ نے ہے، اگّ لائکے بار وچّ ساڑیاں نی ۔ ویکھ بوبناں مارون قہر گھتی، کئی ہور کر چلیاں یاریاں نی ۔ وارث شاہ جہان دے چلن نیارے، اتے عشقَ دیاں دھجاں نیاریاں نے ۔ (اپھترے=بہانے، کٹھا=ماریا، بوبنا-مارون=اک راجستھانی کہانی انوسار ڈھول بادشاہ پوگل توں اپنی محبوبہ رانی مارون نوں لے کے چلیا تاں رستے وچّ سندھی امیر پھوگو عمر نے مارون نوں اوہدے کولوں اوہنوں کھوہن دی اسفل کوشش کیتی ۔اخیر مارون ڈھول دے دھولر وچّ داخل ہوئی ۔اوتھے ڈھول دی پہلی پتنی بوبنا اوہنوں ویکھ کے ساڑ نال غصے وچّ آئی ۔اک ویاہی استری لئی اک سوکن توں ودھ ہور کی دکھ والی گلّ ہو سکدی ہے،دھجاں= سج دھج،ٹھاٹھ) 555. تتھا صبح چلنا کھیت قرار ہویا، کڑیاں ماواں دیاں کرن دلداریاں نی ۔ آپو اپنے تھاں تیار ہوئیاں، کئی ویاہیاں کئی کواریاں نی ۔ روضے دار نوں عید دا چن چڑھیا، جویں حاجیاں حج تیاریاں نی ۔ جویں ویاہ دی خوشی دا چا چڑھدا، اتے ملن مبارکاں کواریاں نی ۔ چلو چل ہل جل ترتھلّ دھڑ دھڑ، خوشی نال نچن متیاریاں نی ۔ تھاؤں تھائی چوا دے نال پھڑکے، مٹھے چوڑیاں دے منہاریاں نی ۔ گرد پھلے دی کھرلی آن ہوئیاں، سبھ ہار شنگار کر ساریاں نی ۔ ایدھر سہتی نے ماؤں توں لئی رخصت، چلو چل جاں سبھ پکاریاں نی ۔ ایویں بنھ قطار ہو صفاں ٹریاں، جویں لدیا ساتھ بیوپاریاں نی ۔ ایویں سہتی نے کواریاں میل لئیاں، جویں جھنڈ میلے جٹادھاریاں نی ۔ ختریٹیاں اتے بہمنیٹیاں نی، جٹیٹیاں نال سنیاریاں نی ۔ گھوڑے چھٹے ابار جیوں پھرن نچدے، چلن ٹیڈھڑی چال مٹیاریاں نی ۔ وارث شاہ ہن ہیر نوں سپّ لڑدا، چینچر پاؤندیاں چینچر ہاریاں نی ۔ (دلداری کرنا=محبت دکھاؤنی، کواریاں مبارکاں=لڑکے والیاں دے وہوٹی آؤن تے ودھائیاں، متیاریاں=نشے وچّ مست، صفاں=قطاراں، ابار=رسا تڑا کے کھلے) 556. ہیر سہتی نال کھیت نوں تر پئی حکم ہیر دا مانؤں تھوں لیا سہتی، گل گنی سو نال سہیلیاں دے ۔ تیار ہوئیاں دوویں ننان بھابی، نال چڑھے نے کٹک البیلیاں دے ۔ چھڈ پاسنے ترک بیراہ چلے، راہ ماردے نے اٹھکھیلیاں دے ۔ کلے پٹ ہو گئی وچّ وہڑیاں دے، رہی اک نہ وچّ حویلیاں دے ۔ سوہن بینسراں نال بلاک بندے، ٹکے فب رہے وچّ متھیلیاں دے ۔ دھاگے پانؤدے بنھ کے نال بودے، گوئیا پھرن دوکان پھلیلیاں دے ۔ جٹا دھاریاں دا جھنڈ تیار ہویا، سہتی گورو چلیا نال چیلیاں دے ۔ راجے اندر دی سبھا وچّ ہوئی پھیری، پئے عجب چھنکار اربیلیاں دے ۔ آپ ہار شنگار کر دوڑ چلیاں، ارتھ کیتیاں نے نال بیلیاں دے ۔ وارث شاہ کستوری دے مرگ چھٹے، تھئیا تھئیا سریر متھیلیاں دے ۔ (گل گنی=صلاحَ بنا لئی، چھڈ پاسنے=پاسے چھڈّ کے، کلے پٹ= بوریا بسترا چک کے، بینسرا، بلاک، بندے، ٹکے=سارے وکھ وکھ گہنے ہن، بودے=وال، فب=سج) 557. ہیر دا سپّ لڑن دا بہانہ فوج حسن دی کھیت وچّ کھنڈ پئی، ترت چا لنگوٹڑے وٹیو نے ۔ سمی گھتدیاں ماردیاں پھرن گدھا، پمبھی گھت بناں وٹ پٹیو نے ۔ توڑ ککروں سول دا وڈا کنڈا، پیر چوبھ کے خون پلٹیو نے ۔ سہتی ماندرن فن دا ناگ بھچھیا، دندی مار کے خون الٹیو نے ۔ شست انداز نے مکر دی شست کیتی، اوس حسن دے مور نوں پھٹیو نے ۔ وارث یار دے خرچ تحصیل وچوں، حصہ سرف قصور دا کٹیو نے ۔ (شست انداز=نشانے باز، خرچ تحصیل=پنجوترا، نمبر دار ولوں معاملہ اکٹھا کرن دی فیس جو اوہناں نوں دتی جاندی، قصور= چھوٹے ملازما ولوں کم کار وچّ کیتی غلطی تے کیتی کٹوتی) 558. ہیر دی حالت دند میٹ گھسیٹ ایہہ ہڈّ گوڈے، چبے ہوٹھ گلھاں کر نیلیاں جی ۔ نکّ چاڑھ دندیڑکا وٹّ روئے، کڈھ اکھیاں نیلیاں پیلیاں جی ۔ تھر تھر کمبے تے آکھے میں موئی لوکا، کوئی کرے جھاڑا برے ہیلیاں جی ۔ مارے لنگ تے پیر بیصورت ہوئی، لئے جیؤ نے کاج کلیلیاں جی ۔ شیطان شتونگڑے ہتھ جوڑن، سہتی گورو تے اسیں سبھ چیلیاں جی ۔ (دندیڑ=دندل، لنگ=لتاں باہاں، شتونگڑے=شیطان) 559. تتھا ہیر میٹ کے دند پے رہی بے خود، سہتی حالَ بو شور پکاریا ای ۔ کالے ناگ نے فن پھیلائ وڈا، ڈنگ وہوٹی دے پیر تے ماریا ای ۔ کڑیاں کانگ کیتی آ پئی واہر، لوکاں کم تے کاج وساریا ای ۔ منجے پائکے ہیر نوں گھری گھنیا، جٹی پلو پلی رنگ نوں ہاریا ای ۔ دوکھو فارسی تورکی نظم نسروں، ایہہ مکر گھیؤ وانگ نتاریا ای ۔ اگے کسے کتاب وچّ نہیں پڑھیا، جیہا خچریاں خچرپو ساریا ای ۔ شیطان نے آن سلام کیتا، تساں جتیا تے اساں ہاریا ای ۔ افلاطون دی ریش مکراز کیتی، وارث قدرتاں ویکھ کے واریا ای ۔ (حالَ بو=دہائی، کانگ=رولا، واہر=لوکیں، تورکی=ترکی، اجیہا مکر ترکی فارسی وارتک جاں کویتا وچّ کتے ہووےگا ایپر کڑیاں نے صاف صاف بھاوَ پورا مکر کیتا، ریش=داڑھی، مکراز کیتی=داڑھی کتر دتی) 560. سارے خبر ہو گئی کھڑکے شانگھروں دلبراں کانگ کیتی، سارے دیس تے دھم بھنچال آہی ۔ گھریں خبر ہوئی کڑاں دیس سارے، نونہہ کھیڑیاں دی جیہڑی سیال آہی ۔ سردار سی خوباں دے ترننجناں دی، جس دی ہنس تے مور دی چال آہی ۔ کھیڑے نال سی اوس اجوڑ مڈھوں، دلوں صاف رنجھیٹے دے نال آہی ۔ اوس ناگنی نوں کوئی سپّ لڑیا، سسّ اوس نوں ویکھ نہال آہی ۔ 'انا کئیدا کنا' بابا عورتاں دے، دھروں وچّ قرآن دے فعال آہی ۔ وارث شاہ سہاگے تے اگّ وانگوں، سیونا کھیڑیاں دا سبھو گال آہی ۔ (شانگھر=ڈھول، واہراں=لوکاں، کڑ=خبر، انا کئیدا کنا=رب نے استریاں نوں بدنام نہیں کیتا) 561. ماندریاں نوں سدیا صد ماندری کھیڑیاں لکھ آندے، فقر وید تے بھٹ مداریاں دے ۔ تریاق اکبر افلاطون والا، دارو وڈے فرنگ پساریاں دے ۔ جنہاں ذات ہزار دے سپّ کیلے، گھتّ آندے نے وچّ پٹاریاں دے ۔ گنڈے لکھ تعویز تے دھوپ دھونی، سوت آندے نے کنج کواریاں دے ۔ کوئی اکّ چوا کھوائِ گنڈھے، ناگدون دھاتا سبھے ساریاں دے ۔ کسے لا منکے لسی وچّ گھتے، پردے چائ پائے نراں ناریاں دے ۔ تیل مرچ تے بوٹیاں دودھ پیسے، گھیؤ دیندے نے نال خواریاں دے ۔ وارث شاہ سپادھیاں پنڈ بدھے، دسن زہر مہرے دھاتاں ماریاں دے ۔ (تریاق=زہر دا توڑ) 562. لوکاں دیاں گلاں درد ہور تے داروڑا ہور کردے، فرق پوے نہ لوڑھ وچّ لڑھی ہے نی ۔ رنا ویکھ کے آکھدیاں زہر دھانی، کوئی سائت ایہہ جیوندی کڑی ہے نی ۔ ہیر آکھدی زہر ہے کھنڈ چلی، چھبی کالجا چیر دی چھری ہو نی ۔ مر چلی ہے ہیر سیال بھاویں، بھلی بری اوتھے آن جڑی ہے نی ۔ جس ویلے دی سوتری ایہہ سنگھی، بھاگیں ہو گئی ہے ناہیں مڑی ہے نی ۔ وارث شاہ سدائیے وید رانجھا، جس تھے درد اساڈے دی پڑی ہے نی ۔ (داروڑا=دارو، سائت=گھڑی، چھتھی=تیز، سوتری=صف) 563. سہتی اتے ماں سہتی آکھیا فرق نہ پوے ماسہ، ایہہ سپّ نہ کیل تے آنودے نے ۔ کالے باغ وچّ جوگیڑا سدھ داتا، اوہدے قدم پایاں دکھ جانودے نے ۔ باشک نانگ کرونڈیئے مینڈ بھشک، چھینے تترے سبھ نیوں آنودے نے ۔ کلغیدھر تے اڈناں بھونڈ آبی، اسرال گھرال ڈر کھانودے نے ۔ تندورڑا بورڑا پھنی فنیئر، سبھ آن کے سیس نوانودے نے ۔ منیدار دو سرے تے کھڑپیاں تھے، منتر پڑھے تاں کیل تے آنودے نے ۔ کنگوریا دھامیا لسلسا وی، رتواریا کجلیا جھانودے نے ۔ کھنجوریا تیلیا نپٹ جنگھا ہتھواریا گوجھیا گانودے نے ۔ بلشتیا چھینیا سنگھ-ٹاپو، چچلاوڑا کلناسیا دانودے نے ۔ کوئی دکھ تے درد نہ رہے بھورا، جادو جنّ تے بھوت سبھ جانودے نے ۔ راؤ راجے تے وید تے دیوَ پریاں، سبھ اوس تھوں ہتھ وکھانودے نے ۔ ہور وید سبھ ویدگی لا تھکے، وارث شاہ جوگی ہن آنودے نے ۔ 564. جوگی سدن لئی آدمی بھیجن دی صلاحَ کھیڑیاں آکھیا سیدے نوں گھل دیچے، جہڑا ڈگے فقیر دے جا پیریں ۔ ساڈی کریں واہر نام رب تے، کوئی فضل دا پلوڑا چا پھیریں ۔ سارا کھولھ کے حالَ احوال آکھیں، نال مہریاں برکتاں وچّ دیریں ۔ چلو واسطے رب دے نال میرے، قدم گھتیاں فقر دے ہون خیریں ۔ دم لائکے سیال ویاہ لیاندی، جنج جوڑ کے گئے ساں وچّ ڈیریں ۔ بیٹھ کوڑمے گل پکا چھڈی، سیدا گھلیئے رلن جا ایر گیریں ۔ جیکوں جانسیں تویں لیا جوگی، کر منتاں لاونا ہتھ پیریں ۔ وارث شاہ میاں تیرا علم ہویا، مشہور وچّ جنّ تے انس تیریں ۔ (دیر=مندر،بت خانا، جنّ تے انس تیریں=آدمی اتے پریتاں آدی وچّ) 565. کھیڑیاں سیدے نوں جوگی کول بھیجیا اجو آکھیا سیدیا جاہ بھائی، ایہہ وہٹیاں بہت پیاریاں جی ۔ جا بنھ کے ہتھ سلام کرنا، تساں تاریاں خلکتاں ساریاں جی ۔ اگے نظر رکھیں سبھو حالَ دسیں، اگے جوگیڑے دے کریں زاریاں جی ۔ سانوں بنی ہے ہیر نوں سپّ لڑیا، کھولھ کہیں حقیقتاں ساریاں جی ۔ آکھیں واسطے رب دے چلو جوگی، سانوں بنیاں مسیبتاں بھاریاں جی ۔ جوگی مار منتر کرے سپّ حاضر، جا لیا ولائکے واریاں جی ۔ وارث شاہ اوتھے ناہیں پھرے منتر، جتھے عشقَ نے دندیاں ماریاں جی ۔ (زاریاں=بینتیاں) 566. سیدا جوگی کول گیا سیدا وٹّ بکل بدھی پچارکی، جتی چاڑھ کے ڈانگ لے کڑکیا ای ۔ واہو واہ چلیا کھریں بنھ کھیڑا، وانگ کاٹکو مال تے سرکیا ای ۔ کالے باغ وچّ جوگی تھے جا وڑیا، جوگی ویکھ کے جٹ نوں دڑکیا ای ۔ کھڑا ہو ماہی منڈیا کہاں آویں، مار پھاہڑا شور کر بھڑکیا ای ۔ سیدا سنگ کے تھر تھر کھڑا کمبے، اس دا اندروں کالجا دھڑکیا ای ۔ اوتھوں کھڑی کر بانہہ پکاردا ای، ایہا خطرے دا ماریا یرکیا ای ۔ چلیں واسطے رب دے جوگیا وے، خار وچّ کلیجے دے رڑکیا ای ۔ جوگی پچھدا 'بنی ہے کون تینوں، ایس حالَ آنئیو جٹا' بڑھکیا ای ۔ جٹی وڑی کپاہ وچّ بنھ جھولی، کالا ناگ ازغیب تھیں کڑکیا ای ۔ وارث شاہ جوں چوٹیاں کڈھ آئے، اتے سپّ سروٹیوں لڑکیا ای ۔ (وٹّ بکل=بکل مار کے، پچارکی=چادر نوں ریب کرکے جاں سافے جاں پرنے نوں سجی کوہنی دے تھلے اتے سجے موڈھے دے اپروں لیا کے ٹنگن جاں بنھن دا ڈھنگ، جتی چاڑھ=جتی پا کے، کاٹکو=دھاڑوی، بڑھکیا= گرجیا، یرکیا=ڈر گیا) 567. رانجھا تقدیر نوں موڑنا بھالدا ایں، سپّ نال تقدیر دے ڈنگدے نے ۔ جہنوں ربّ دے عشقَ دی چاٹ لگی، دیدوان قضاع دے رنگ دے نے ۔ جہڑے چھڈّ جہان اجاڑ وسن، صحبت عورتاں دی کولوں سنگدے نے ۔ کدی کسے دی کیل وچّ نہیں آئے، جہڑے سپّ سیال تے جھنگ دے نے ۔ اساں چائ قرآن تے ترک کیتی، سنگ مہریاں دے کولوں سنگدے نے ۔ مرن دے جٹی ذرا وین سنیئیں، راگ نکلن رنگ برنگ دے نے ۔ جوان میر مہری بڑے رنگ ہوتے، خوشی ہوتے ہیں روح ملنگ دے نے ۔ وارث شاہ منائکے سیس داڑھی، ہو رہے جیوں سنگتی گنگ دے نے ۔ (دیدوان=درشن کرن والے، سنگتی=درشن کرن والے،یاتری، گنگا=گنگا) 568. سیدے تے رانجھے دے سوال جواب ہتھ بنھ نیویں دھون گھاہ منہ وچّ، کڈھ دندیاں منتاں گھالیا وو ۔ تیرے چلیاں ہندی ہے ہیر چنگی، دھروہی رب دی مندراں والیا وو ۔ اٹھ پہر ہوئے بھکھے کوڑمے نوں، لڑھ گئے ہاں پھاکڑا جالیا وو ۔ جٹی زہر والے کسے ناگ ڈنگی، اساں ملک تے ماندری بھالیا وو ۔ چنگی ہوئے ناہیں جٹی ناگ ڈنگی، تیرے چلیاں خیر روالیا وو ۔ جوگی واسطے رب دے تار سانوں، بیڑا لا بنے اﷲ والیا وو ۔ لکھی وچّ رضا دے مرے جٹی، جس نے سپّ دا دکھ ہے جالیا وو ۔ تیری جٹی دا کی علاج کرنا، اساں اپنا کوڑما گالیا وو ۔ وارث شاہ رضا تقدیر ویلا، پیراں اؤلیاواں ناہیں ٹالیا وو ۔ (پھاکڑا=فاقہ) 569. جوگی چپ ہو جوگی سہج نال بولے، جٹا کاس نوں پکڑیوں کاہیاں نوں ۔ اسیں چھڈّ جہان فقیر ہوئے، چھڈّ دولتاں نال بادشاہیاں نوں ۔ یاد رب دی چھڈّ کے کراں جھیڑے، ڈھونڈاں اڈدیاں چھڈّ کے پھاہیاں نوں ۔ تیرے نال نہ چلیاں نفع کوئی، میرا عمل نہ پھرے وواہیاں نوں ۔ رنا پاس فقیر نوں عیب جانا، جیہا نسنا رنوں سپاہیاں نوں ۔ وارث کڈھ قرآن تے بہیں ممبر، کیہا اڈیو مکر دیاں پھاہیاں نوں ۔ (کاہیاں=تقدیر،ہونی، رنوں=جنگ وچوں) 570. سیدا سیدا آکھدا روندڑی پئی ڈولی، چپ کرے ناہیں ہتیارڑی وو ۔ وڈی جوان بالغ کوئی پری صورتَ، تنّ کپڑیں وڈی مٹیارڑی وو ۔ جو میں ہتھ لاواں سروں لاہ لیندی، چائ گھتدی چیک چہاڑڑی وو ۔ ہتھ لاونا پلنگھ نوں ملے ناہیں، خوف ختریوں رہے نیارڑی وو ۔ مینوں مار کے آپ نت رہے روندی، ایسے بان اوہ رہے کوارڑی وو ۔ نال سسّ ننان دے گل ناہیں، پئی مچدی نت خوارڑی وو ۔ اساں اوس نوں مول نہ ہتھ لایا، کائی لوتھ لاگر ہے بھارڑی وو ۔ ایویں غفلتاں وچّ برباد کیتی، وارث شاہ ایہہ عمر وچارڑی وو ۔ (لاگر=ماڑی،کمزور) 571. سیدے نوں قسم کھوائی جوگی کیل کیتی پڑی وچّ چونکے، چھری اوس دے وچّ کھبھائیا سو ۔ کھا قسم قرآن دی بیٹھ جٹا، قسم چور نوں چائ کرائیا سو ۔ اوہدے نال توں ناہینؤ انگ لایا، چھری پٹ کے دھون رکھائیا سو ۔ پھڑیا حسن دے مال دا چور ثابت، تاہیں اوس توں قسم کرائیا سو ۔ وارث رب نوں چھڈّ کے پیا جھنجٹ، ایویں رائگاں عمر گوائیا سو ۔ (کیل کیتی وچّ چونکے=چونک پوریا، رائگاں=برباد) 572. سیدے نے قسم چکی کھیڑے نشا دتی اگے جوگیڑے دے، سانوں قسم ہے پیر فقیر دی جی ۔ مراں ہوئکے ایس جہان کوڑھا، صورتَ ڈٹھی جے میں ہیر دی جی ۔ سانوں ہیر جٹی دھولی دھار دسے، کوہ قاف تے دھار کشمیر دی جی ۔ لنکا کوٹ پہاڑ دا پار دسے، فرہاد نوں نہر جیوں شیر دی جی ۔ دوروں ویکھ کے فاتحہ آکھ چھڈاں، گور پیر پنجال دے پیر دی جی ۔ سانوں قہقہہ ایہہ دیوار دسے، ڈھکاں جائ تاں کالجا چیر دی جی ۔ اس دی جھال نہ اساں تھوں جائے جھلی، جھال کون جھلے چھٹے تیر دی جی ۔ بھینس مار کے سنگ نہ دے ڈھوئی، ایویں ہونس کیہی دودھ کھیر دی جی ۔ لوک آکھدے پری ہے ہیر جٹی، اساں نہیں ڈٹھی صورتَ ہیر دی جی ۔ وارث جھوٹھ نہ بولیئے جوگیاں تھے، خیانت نہ کریئے چیز پیر دی جی ۔ (دھولی دھار=برف دا لدیا پہاڑ، دور ٹھنڈا، کوہ کاف=جناں پریاں دا دیس، کشمیر دی دھار=کشمیری تیز ندی، فاتحہ آکھ چھڈاں=دوروں متھا ٹیک دندا ہاں، گور=قبر، پیر پنجال= گجرات (پاکستان) توں کشمیر جاندے رستے وچّ 1500 فٹ دی اچائی تے پیر پنجال دی قبر ہے، ہونس=لالچ،چاہ، خیانت=دھوکھا،ہیراپھیری) 573. رانجھا سیدے دوآلے جوگی رکھ کے انکھ تے نال غیرت، کڈھ اکھیاں روہ تھیں پھٹیا ای ۔ ایہہ ہیر دا وارسی ہوئِ بیٹھا، چا ڈیریوں سواہ وچّ سٹیا ای ۔ سنے جتیاں چونکے وچّ آ وڑیوں، ساڈا دھرم تے نیم سبھ پٹیا ای ۔ لتھّ پتھّ کے نال نکھٹیا ای، کٹ پھاٹ کے کھیہہ وچّ سٹیا ای ۔ برا بولدا نیر پلٹ اکھیں، جیہیا بانیاں شہر وچّ لٹیا ای ۔ پکڑ سیدے نوں نال پھوہڑیاں دے، چور یار وانگوں ڈھاہ کٹیا ای ۔ کھڑتلاں تے پھوہڑیاں خوب جڑیاں، دھون سیکیا نال نجھٹیا ای ۔ دوویں بنھ باہاں سروں لاہ پٹکہ، گناہ گار وانگوں اٹھ جٹیا ای ۔ شانہ کھوہ کے کٹ چکچور کیتا، لنگ بھنّ کے سنگھ نوں گھٹیا ای ۔ وارث شاہ خدا دے خوف کولوں، ساڈا روندیاں نیر نکھٹیا ای ۔ (نیم=نیم، نجھٹیا=وال پٹے، جٹیا=جوڑیا،بنھ دتا) 574. سیدا مار کھا کے گھر نوں بھجا کھیڑا کھائکے مار تے بھجّ چلیا، واہو واہ روندا گھریں آنودا ہے ۔ ایہہ جوگیڑا نہیں جے دھاڑ کڑکے، حالَ اپنا کھولھ سنانودا ہے ۔ ایہہ کانوروں دیس دا سحر جانے، وڈے لوڑھ تے قہر کمانودا ہے ۔ ایہہ دیوَ اجاڑ وچّ آن لتھا، نال کڑکیاں جان گوانودا ہے ۔ نالے پڑھے قرآن تے دے بانگاں، چونکے پانودا سنکھ وجانودا ہے ۔ مینوں مار کے کٹّ تہہ بار کیتا، پنڈا کھولھھکے پھٹّ وکھانودا ہے ۔ (کانوروں=کامروپ دیش جہڑا اپنے جادو لئی مشہور ہے، تہہ بار کیتا=کٹ کے سرمہ بنا دتا) 575. سیدے دا پیو آکھن لگا اجو آکھیا لؤ انھیر یارو، ویکھو غضب فقیر نے چایا جے ۔ میرا سونے دا کیوڑا مار جندوں، کم کار تھیں چائ گوایا جے ۔ فقر مہر کردے سبھ خلق اتے، اوس قہر جہان تے چایا جے ۔ وارث شاہ میاں نواں سانگ ویکھو، دیوَ آدمی ہوئکے آیا جے ۔ 576. سہتی نے پیو نوں کیہا سہتی آکھیا بابلا جاہ آپے، سیدا آپ نوں وڈا سدانودا اے ۔ نال کبر ہنکار دے مست پھردا، خاطر تھلے نہ کسے نوں لیانودا اے ۔ سانحے وانگراں سری ٹپانودا ہے، اگوں آکڑاں پیا وکھانودا اے ۔ جاہ نال فقیر دے کرے آکڑ، غصے غضب نوں پیا ودھانودا اے ۔ مار نونہہ دے دکھ حیران کیتا، اجو گھوڑے تے چڑھ دڑانودا اے ۔ یارو عمر ساری جٹی نہ لدھی، رہیا سوہنی ڈھونڈ ڈھونڈانودا اے ۔ وارث شاہ جوانی وچّ مست رہیا، وخت گئے تائیں پچھوتانودا اے ۔ (سانھا=کرلا) 577. اجو جوگی کول گیا جا بنھ کھڑا ہتھ پیر اگے، تسیں لاڈلے پروردگار دے ہو ۔ تسیں فقر الہٰ دے پیر پورے، وچّ ریکھ دے میخ نوں ماردے ہو ۔ ہووے دعا قبول پیاریاں دی، دین دنی دے کم سواردے ہو ۔ اٹھے پہر خدا دی یاد اندر، تسینں نفس شیطان نوں ماردے ہو ۔ حکم ربّ دے تھوں تسیں نہیں باہر، تسیں کیل کے سپّ نوں ماردے ہو ۔ لڑھے جان بیڑے اوگنہاریاں دے، کرو فضل تاں پار اتاردے ہو ۔ تیرے چلیاں نونہہ میری جیوندی ہے، لگا دامنے سو تسیں تاردے ہو ۔ وارث شاہ دے عذر معاف کرنے، بخشنہار بندے گناہ گار دے ہو ۔ (ریکھ وچّ میخ مارنی=قسمت بدلنا،حیلہ کرنا، اٹھے پہر= دن رات، نفس=من، لڑھے=رڑھے، فضل=کرپا، لگا دامنے=تیرا پلہ پھڑیا) 578. جوگی چھڈ دیس جہان اجاڑ ملی، اجے جٹّ ناہیں پچھا چھڈدے نے ۔ اساں چھڈیا ایہہ نہ مول چھڈن، کیڑے مڈھ قدیم دے ہڈّ دے نے ۔ لیہ پئی میرے اتے جھاڑیاں دی، پاس جان ناہیں پنج گڈّ دے نے ۔ وارث شاہ جہان تھوں اکّ پئے، اج کلھ فقیر ہن لددے نے ۔ (ہڈّ دے کیڑے=لکے پکے ویری، لیہ=ریت،رسم، گڈ دی پنج= گڈے دی پنجنی، اکّ پئے=دکھی ہو گئے، لددے=جاندے) 579. سیدے دے باپ اجو دا واسطہ چلیں جوگیا رب دا واسطہ ای، اسیں مرد نوں مرد للکارنے ہاں ۔ جو کجھ سرے سو نظر لے پیر پکڑاں، جان مال پریوار نوں وارنے ہاں ۔ پئے کل دے کوڑمے سبھ روندے، اسیں کاگ تے مور اڈارنے ہاں ۔ ہتھ بنھ کے بینتی جوگیا وو، اسیں عاجزی نال پکارنے ہاں ۔ چور سدیا مال دے سامبھنے نوں، تیریاں قدرتاں توں اسیں وارنے ہاں ۔ وارث شاہ وساہ کی ایس دم دا، ایویں رائگاں عمر کیؤ ہارنے ہاں ۔ (کاگ تے مور اڑاوندے=راہاں تکدے، ایس دم دا=اس زندگی دا، رائگاں=فضول) 580. جوگی دا اوہدے نال ترنا جوگی چلیا روح دی کلا ہلی، تتر بولیا شگن مناونے نوں ۔ ایتوار نہ پچھیا کھیڑیاں نے، جوگی آندا نے سیس مناونے نوں ۔ ویکھو عقل شعور جو ماریو نے، تئما باز دے ہتھ پھڑاونے نوں ۔ بھکھا کھنڈ تے کھیر دا بھیا راکھا، رنڈا گھلیا ساک کراونے نوں ۔ سپّ مکر دا پری دے پیر لڑیا، سلیمان آیا جھاڑا پاونے نوں ۔ انجان جہان ہٹا دتا، آئے ماندری کیل کراونے نوں ۔ راکھا جوآں دے ڈھیر دا گدھا ہویا، انھاں گھلیا حرف لکھاونے نوں ۔ منت خاص کرکے اوہناں صد آندا، میاں آیا ہے رنّ کھسکاونے نوں ۔ اوہناں سپّ دا ماندری ڈھونڈ آندا، سگوں آیا ہے سپّ لڑاونے نوں ۔ وسدے جھگڑے چوڑ کراونے نوں، مڈھوں پٹّ بوٹا لیندے جاونے نوں ۔ وارث بندگی واسطے گھلیا سیں، آ جٹیا پہننے کھاونے نوں ۔ (تتر بولیا=چنگا شگن، ایتوار نہ پچھیا=دن نہ وچاریا، تئما=تاما،ماس دی برکی) 581. تتھا بھلا ہویا بھیناں ہیر بچی جانوں، منّ منے دا وید ہن آیا نی ۔ دکھ درد گئے سبھے دل والے، کامل ولی نے پھیرڑا پایا نی ۔ جہڑا چھڈّ چودھرائیاں چاک بنیا، وت اوس نے جوگ کمایا نی ۔ جیندی ونجھلی دے وچّ لکھ منتر، اوہو ربّ نے وید ملایا نی ۔ شاخاں رنگ برنگیاں ہون پیدا، ساون ماہ جتھے مینہہ وسایا نی ۔ نالے سہتی دے حالَ تے رب ترٹھا، جوگی دلاں دا مالک آیا نی ۔ تناں دھراں دی ہوئی مراد حاصل، دھواں ایس چروکنا پایا نی ۔ ایہدی پھری کلام اج کھیڑیاں تے، اسم اعظم اثر کرایا نی ۔ مہمان جیوں آنودا لین وہوٹی، اگوں ساہریاں پلنگھ وچھایا نی ۔ 'ویرا رادھ' ویکھو ایتھے کوئی ہوسی، جگّ دھوڑ بھلاوڑا پایا نی ۔ منتر اک تے پتلیاں دوئیں اڈن، اﷲ والیاں کھیل رچایا نی ۔ کھسکو شاہ ہوریں اج آن لتھے، تنبو آن ادھالوآں لایا نی ۔ دھرنا مار بیٹھا جوگی مدتاں دا، اج کھیڑیاں نے خیر پایا نی ۔ ککھوں لکھ کر دئے خدا سچا، دکھ ہیر دا ربّ گوایا نی ۔ اوہناں سکدیاں دی دعا ربّ سنی، اوس نڈڑی دا یار آیا نی ۔ بھلا ہویا جے کسے دی آس پنی، رب وچھڑیاں نال ملایا نی ۔ سہتی اپنے ہتھ اختیار لے کے، ڈیرہ ڈوماں دی کوٹھڑی پایا نی ۔ رناں موہ کے لین شہزادیاں نوں، ویکھو اپھترا کون بنایا نی ۔ آپے دھاڑوی دے اگے مال دتا، پچھوں سانگھرو ڈھول وجایا نی ۔ بھلکے ایتھے نہ ہووسن دو کڑیاں، سانوں شگن ایہو نظر آیا نی ۔ وارث شاہ شیطان بدنام کرسو، لون تھال دے وچّ پہایا نی ۔ (منّ منے دا=من چاہندا،اپنی مرضی دا، شاخاں=ٹاہنیاں، اسم-اے-عظم=وڈا ناں، رب دے 92 صفاتی ناواں وچوں اک ناں ہے، جس دے کہن نال شیطان دا اثر زائل ہو جاندا ہے، بھلکے=آؤن والے کل نوں، پنی=پگی، لون تھال وچّ پہایا=اپنی بدنامی آپ کیتی) 582. کڑیاں دی ہیر نوں ودھائی کڑیاں آکھیا آن کے ہیر تائیں، انی وہٹیئے اج ودھائی ایں نی ۔ ملی آب ہیات پیاسیاں نوں، ہنن جوگیاں دے وچّ آئی ایں نی ۔ تیتھوں دوزخے دی آنچ دور ہوئی، رب وچّ بہشت دے پائی ایں نی ۔ جیؤڑے رب نے میل کے تاریئیں توں، موتی لال دے نال پرائی ایں نی ۔ وارث شاہ کہہ ہیر دی سسّ تائیں ،اج ربّ نے چوڑ کرائی ایں نی ۔ 583. جوگی دا مرداں اتے عورتاں نوں تورنا جوگی آکھیا پھرے نہ مرد عورت، پوے کسے دا نہ پرچھاونا وو ۔ کراں بیٹھ نویکلا جتن گوشے، کوئی نہیں جے چھنج پواونا وو ۔ کنّ سنّ وچّ وہٹڑی آن پاوو، نہیں دھم تے شور کراونا وو ۔ اکو آدمی آونا ملے ساتھے، اوکھا سپّ دا روگ گواونا وو ۔ کواری کڑی دا رکھ وچّ پیر پائیے، نہیں ہور کسے ایتھے آونا وو ۔ سپّ نسّ جائے چھل مار جائے، کھرا اؤکھڑا چھلا کماونا وو ۔ لکھیا ستّ سے وار قرآن اندر، ناہیں چھڈّ نماز پچھتاونا وو ۔ وارث شاہ نکوئی تے بندگی کر، وت نہیں جہان تے آونا وو ۔ (نویکلا=اک پاسے، گوشے=کھونجے، چھنج=رولا، کنّ سنّ وچّ= چپ چاپ ہی، رکھ=وہوٹی دی خاص 'رکھ' رکھی جاوے) 584. سہتی نے کڑی کول ہیر نوں سپرد کرنا سہتی کڑی نوں سدّ کے سونپیو نے، منجا وچّ ایوان دے پائکے تے ۔ پنڈوں باہرا ڈوماں دا کوٹھڑا سی، اوتھے دتی نے تھاؤں بنائکے تے ۔ جوگی پلنگھ دے پاسے بہائیو نے، آ بیٹھا ہے شگن منائکے تے ۔ ناڈھو شاہ بنیا مست جو عاشق، معشوق نوں پاس بہائکے تے ۔ کھیڑے آپ جا گھریں بے فکر ستے، تئما باغ دے ہتھ پھڑائکے تے ۔ سر تے ہوونی آئکے کوکدی ہے، چٹکی مار کے ہتھ بنھائکے تے ۔ اوہناں کھیہہ سر گھتّ کے پٹنا ہے، جنہاں ویاہیاں دھڑی بنھائکے تے ۔ وارث شاہ ہن تنھاں نے وین کرنے، جنہاں ویاہیوں گھوڑیاں گائکے تے ۔ (ایوان=ڈیوڑھی، چٹکی=بندوق جاں پستول دا اوہ بھاگ جہڑا گولی دے پچھے لگدا ہے، دھڑی=گندے ہوئے وال، وین کرنے=اچی اچی رونا) 585. ہیر تے رانجھے نے پنجے پیر یاد کیتے ادھی رات رانجھے پیر یاد کیتے، ترھا خضر دا ہتھ لے بولیا ای ۔ شکر گنج دا پکڑ رومال چمے، وچّ مشک تے عطر دے جھولیا ای ۔ خنجر کڈھ مکھدوم جہانیئے دا، وچوں روح رنجھیٹے دا ڈولیا ای ۔ کھونڈی پیر بہاؤدین والی، مندرا لال شہباز دا ٹولیا ای ۔ پیر بہاؤدین زکریئے دھمک دتی، کندھ ڈھائکے راہ نوں کھولھیا ای ۔ جا بیٹھا ہیں کاس نوں اٹھ جٹا، سویں ناہیں تیرا راہ کھولھیا ای ۔ وارث شاہ پچھوتاوسیں بندگی نوں، عزرائیل جاں دھون چڑھ بولیا ای ۔ 586. سہتی دی عرض نکل کوٹھیوں ترن نوں تیار ہویا، سہتی آن 'حضور سلام' کیتا ۔ بیڑا لا بنے اساں عاجزاں، دا رب فضل تیرے اتے عامَ کیتا ۔ میرا یار ملاونا واسطہ ای، اساں کم تیرا سرانجام کیتا ۔ بھابی ہتھ پھڑائکے تور دتی، کم کھیڑیاں دا سبھو خام کیتا ۔ تیرے واسطے ماپیاں نال کیتی، جو کجھ علی دے نال غلام کیتا ۔ جو کجھ ہوونی سیتا دے نال کیتی، اتے دہسرے نال جو رام کیتا ۔ وارث شاہ جس تے مہربان ہووے، اوتھے فضل نے آن مقام کیتا ۔ (سرانجام=پورا، خام کرنا=نامنزور کرکے اک پاسے سٹ دینا، فضل=ربّ دی مہربانی) 587. رانجھے نے اسیس دتی رانجھے ہتھ اٹھائ دعا منگی، ربا میلنا یار گوارنی دا ۔ ایس ہب دے نال ہے کم کیتا، بیڑا پار کرنا کم سارنی دا ۔ پنجاں پیراں دی ترت آواز آئی، ربا یار میلیں ایس یارنی دا ۔ فضل ربّ کیتا یار آ ملیا، اوس شاہ مراد پکارنی دا ۔ (ہب=پیار، شاہ مراد=سہتی دا عاشق،مراد بلوچ) 588. شاہ مراد آ پہنچا ڈاچی شاہ مراد دی آن رنگی، اتوں بولیا سائیں سواریئے نی ۔ شالہ ڈھک آویں ہش ڈھک نیڑے، آ چڑھیں کچاوے تے ڈاریئے نی ۔ میری گئی قطار کراہ گھتھی، کوئی سحر کیتو ٹونے ہاریئے نی ۔ وائی سوئی دی پوتری ایہہ ڈاچی، گھنّ جھوک پلانے دی لاڑیئے نی ۔ وارث شاہ بہشت دی مورنی توں، ایہہ فرشتاں اٹھ تے چاڑھیئے نی ۔ (رنگی=اڑنگی، ہش=ڈاچی نوں بٹھاؤن لئی حکم دتا، وائی سوئی=ہوا دی دھی، بہت تیز رفتار، جھوک گھننا= جھولے لینا) 589. سہتی نوں مراد نے تے ہیر نوں رانجھے نے لے جانا سہتی لئی مراد تے ہیر رانجھے، رواں ہو چلے لاڑے لاڑیاں نے ۔ راتو رات گئے لے باز کونجاں، سریاں ناگاں دیاں شیہاں لتاڑیاں نے ۔ آپو دھاپ گئے لے کے واہو داہی، بگھیاڑاں نے ترنڈیاں پاڑیاں نے ۔ فجر ہوئی کڑاؤاں گز گھتے، ویکھو کھیڑیاں واہراں چاڑھیاں نے ۔ جڑھاں دین ایمان دیاں کٹنے نوں، ایہہ مہریاں تیز کہاڑیاں نے ۔ میاں جنہاں بیگانڑی نعر راوی، ملن دوزخیں تاؤ چواڑیاں نے ۔ وارث شاہ نائیاں نال جنگ بدھا، کھیڑیاں کل منائکے داڑھیاں نے ۔ (رواں ہو چلے=تر پئے،، ترنڈیاں=بھیڈاں دا اجڑ، گز گھتے=دوڑے جاں لکے ہوئے بندے نوں بھالن لئی لوہے دا اک گز ورتیا جاندا سی جہدے نال جھاڑ جھینڈے جاں پانی دا ٹوآ فرولیا جاندا سی ۔اوتھے گز مار کے ویکھیا جاندا سی، چواڑی=گدھے ہکن والی لاٹھی) 590. واک کوی اک جان بھنے بہت نال خوشیاں، بھلا ہویا فقیراں دی آس ہوئی ۔ اک جان روندے جوہ کھیڑیاں دی، اج ویکھو تاں چوڑ نخاس ہوئی ۔ اک لے ڈنڈے ننگے جان بھنے، یارو پئی سی ہیر اداس ہوئی ۔ اک چتڑ وجانودے فرن بھوندے، جو مراد فقیراں دی راس ہوئی ۔ وارث شاہ کی مندیاں ڈھل لگے، جدوں استرے نال پٹاس ہوئی ۔ (بھنے=دوڑے،بھجے، نخاس=چوڑ ہوئی،پشواں دی منڈی اجڑ گئی، پٹاس=استرہ تیز کرن لئی ورتیا جاندا چمڑے دا پٹا) 591. پہلی واہر پہلی ملی مراد نوں جا واہر، اگوں کٹک بلوچاں نے چاڑھ دتے ۔ پکڑ ترکشاں اتے کمان دوڑے، کھیڑے نال ہتھیاراں دے مار دتے ۔ مار برچھیاں آن بلوچ کڑکے، تیغاں مار کے واہرو جھاڑ دتے ۔ مار ناوکاں مورچے بھنّ دتے، مار جھاڑ کے پنڈ وچّ واڑ دتے ۔ وارث شاہ جاں رب نے مہر کیتی، بدل قہر دے لطفَ نے پاڑ دتے ۔ (ترکش=بھتھا، واہرو=پچھے آئے بندے، ناوک=تیر، لطفَ=مہربانی) 592. دوجی واہر نے رانجھے تے ہیر نوں پھڑ لینا دوئیاں واہراں رانجھے نوں آن ملیاں، ستا پیا اجاڑ وچّ گھیریو نے ۔ دند ماردے برچھیاں پھیردے نے، گھوڑے وچّ میدان دے پھیریو نے ۔ سر ہیر دے پٹ تے رکھ ستا، سپّ مال توں آن کے چھیڑیو نے ۔ ہیر پکڑ لئی رانجھا قید کیتا، ویکھو جوگی نوں چا کھدیڑیو نے ۔ لاہ سیلھیاں بنھ کے ہتھ دوویں، پنڈاں چابکاں نال اچیڑیو نے ۔ وارث شاہ فقیر اﷲ دے نوں، مار مار کے چا کھدیڑیو نے ۔ (دند ماردے=للکارے ماردے، چابک=ہنٹر،چھانٹے، اچیڑنا= چھلناں) 593. ہیر رانجھے نوں ہیر آکھیا ستے سو سبھ مٹھے، نیندر ماریا راجیاں رانیاں نوں ۔ نیند ولی تے غوث تے قطب مارے، نیند لٹیا راہ پندھانیاں نوں ۔ ایس نیند نے شاہ فقیر کیتے، رو بیٹھے نے وخت وہانیاں نوں ۔ نیند شیر تے دیوَ امام کٹھے، نیند ماریا وڈے سیانیاں نوں ۔ ستے سوئی وگتڑے ادہم وانگوں، غالب نیند ہے دیوَ-رنجھانیاں نوں ۔ نیند ہیٹھ سٹیا سلیمان تائیں، دیندی نیند چھڈا ٹکانیاں نوں ۔ نیند پتر یعقوب دا کھوہ پایا، سنیا ہوسیا یوسف-وانیاں نوں ۔ نیند زبا کیتا اسمٰعیل تائیں، یونس پیٹ مچھی وچّ پانیاں نوں ۔ نیند فجر دی قضاع نماز کردی، شیطان دے تنبوآں تانیاں نوں ۔ نیند ویکھ جو سسی نوں وخت پایا، فرے ڈھونڈدی پیروں واہنیاں نوں ۔ رانجھے ہیر نوں بنھ لے ٹرے کھیڑے، دوویں روندے نے وخت وہانیاں نوں ۔ ساڈھے تنّ ہتھ زمیں ہے ملک تیری، وارث ولیں کیوں ایڈ ولانیاں نوں ۔ (مٹھے=مارے گئے، پندھانی=پاندھی، وگتے=لٹے گئے، وانا=بانا، یونس= آپ وی اک نبی سن ۔نینوا دے لوکاں دے سدھار لئی رب ولوں بھیجے گئے سن ۔لوکاں نے پرواہ نہ کیتی ۔آپ اک پہاڑی تے چلے گئے اتے لوکاں نوں سراپ دتا کہ اوہناں اپر اک قہر ٹٹیگا ۔لوکاں رب اگے طوبہ کیتی ۔ طوفان نہ آیا پر جد ایہہ نسّ کے بیڑی وچّ پانی نوں پار کرن لگا تاں بیڑی پانی وچّ پھس گئی ۔ایہہ بیڑی وچوں پانی وچّ ڈگ پیا اتے اک وڈی مچھی نے ایہنوں نگل لیا ۔مچھی دے پیٹ اندر اہنے ربّ نوں یاد کیتا اتے ربّ نے ایہنوں بچایا، فجر دی نماز اتے شیطان= مشہور ہے کہ شیطان فجر دی نماز دی آذان بندے نوں سنن نہیں دندا ۔ انسان نوں نیند آ جاندی ہے اتے شیطان خوش ہندا ہے) 594. تتھا ہائے ہائے مٹھی مت نہ لئیا، دتی عقل ہزار چکیٹیا وے ۔ وس پیوں توں ویریاں سانویاں دے، کیہی واہ ہے مشک لپیٹیا وے ۔ جہڑا چھڑیا وچّ جہان جھیڑا، نہیں جاونا مول سمیٹیا وے ۔ راجا عدلی ہے تخت تے عدل کردا، کھڑی بانہہ کر کوک رنجھیٹیا وے ۔ بنا عمل دے نہیں نزات تیری، پیا ماریئیں قطب دیا بیٹیا وے ۔ نہیں حور بہشت دی ہو جاندا، گدھا ضری دے وچّ لپیٹیا وے ۔ اثر سہبتاں دے کر جان غلبہ، جا راجے دے پاس جٹیٹیا وے ۔ وارث شاہ میاں لوہا ہوئے سوئنا، جتھے کیمیاں دے نال بھیٹیا وے ۔ (کھڑی بانہہ کرکے=وارث شاہ دے ویلے فریادی جے بانہہ کھڑی کرکے فریاد کردا تاں خیال کیتا جاندا سی اوہدی گلّ ولّ دھیان دتا جاویگا، چکیٹا=معمولی نوکر، نزات=چھٹکارا، بھیٹیا=چھوہیا) 595. رانجھے نے اچی اچی فریاد کیتی کوُ کوُ کیتائ کوک رانجھے، اچا کوکدا چانگراں دھراسدا ای ۔ بو بو مار للکراں کرے دھماں، راجے پچھیا شور وسواس دا ای ۔ رانجھے آکھیا راجیا چریں جیویں، کرم رب دا فکر غم کاس دا ای ۔ حکم ملک دتا تینوں ربّ سچے، تیرا راج تے حکم آکاش دا ای ۔ تیری دھانک پئی اے روم شام اندر، بادشاہ ڈرے آس پاس دا ای ۔ تیرے راج وچّ بنا تقصیر لٹیا، نہ گناہ تے نہ کوئی واسطہ ای ۔ مکھی پھاسدی شہد وچّ ہو نیڑے، وارث شاہ ایس جگ وچّ پھاسدا ای ۔ (کوُ کوُ کیتا=رولا پایا، چانگراں=چیکاں، دھراسدا=دوجے دے دل تے اثر کرنا، دھانک=رئب، پھاسدی=پھسدی) 596. راجے دا حکم راجے حکم کیتا چڑھی فوج بانکی، آ راہ وچّ گھیریا کھیڑیاں نوں ۔ تسیں ہو سدھے چلو پاس راجے، چھڈ دیؤ خاں چھل دریڑیاں نوں ۔ راجے آکھیا چور نہ جان پاوے، چلو چھڈّ دیوو جھگڑیاں جھیڑیاں نوں ۔ پکڑ وچّ حضور دے لیاؤ حاضر، راہ زناں تے کھوہڑو بیڑھیاں نوں ۔ بنھ کھڑانگے اکے تاں چلو آپے، نہیں جاندے اسیں بکھیڑیاں نوں ۔ وارث شاہ چند سورجاں گرہن لگے، اوہ بھی پھڑے نے اپنے پھیڑیاں نوں ۔ (دریڑے=ناجائز دباؤ، کھوہڑو=کھوہن والے، پھیڑے=برے وخت) 597. فوج نے کھیڑیاں نوں راجے دے پیش کیتا کھیڑے راجے دے آن حضور کیتے، صورتَ بنے نے آن فریادیاں دے ۔ رانجھے آکھیا کھوہ لے چلے نڈھی، ایہہ کھوہڑو پھیر بیدادیاں دے ۔ میتھوں کھوہ فقیرنی اٹھ نٹھے، جویں پیسیاں نوں ڈوم شادیاں دے ۔ میرا نیاؤں تیرے اگے رائے صاحب، ایہہ وڈے دربار نے عادیاں دے ۔ چیتاں داڑھیاں پگڑیاں ویکھ بھلیں، شیطان نے اندروں وادیاں دے ۔ وارث باہروں سوہے تے سیاح اندروں، تنبو ہون جویں مالزادیاں دے ۔ (باہروں سوہے تے سیاح اندروں=دسدے بھلے مانس ہن پر ایہناں دی اصلیت بھیڑی ہے) 598. راجے کول کھیڑیاں دی فریاد کھیڑیاں جوڑ کے ہتھ فریاد کیتی، نہیں وخت ہن ظلم کماونے دا ۔ ایہہ ٹھگ ہے مہزری وڈا گھٹھا، سحر جاندا سرہوں جماونے دا ۔ ویہڑے وڑدیاں نڈھیاں موہ لیندا، اس تھے علم جے رناں ولاونے دا ۔ ساڈی نونہہ نوں اک دن سپّ لڑیا، اوہ وخت سی ماندری لیاونے دا ۔ سہتی دسیا جوگیڑا باغ کالے، ڈھب جاندا جھاڑیاں پاونے دا ۔ منتر جھاڑنے نوں اساں صد آندا، سانوں کم سی جند چھڈاونے دا ۔ لیندو دوہاں نوں راتو ہی رات نٹھا، فقر ولی اﷲ پہراونے دا ۔ وچوں چور تے باہروں سادھ دتے، اس تھے ولّ جے بھیکھ وٹاونے دا ۔ راجے چوراں تے یاراں نوں ماردے نے، سولی رسم ہے چور چڑھاونے دا ۔ بھلا کرو تاں ایس نوں مار سٹو، وقت آیا ہے چور مکاونے دا ۔ وارث شاہ توں عمل ہی پچھئینگے، وخت آوسی عمل تلاونے دا ۔ (مہزری=جھوٹھا مکدمے باز، ولاونے دا=پچھے لاؤن دا، پہراونے=پہراوے،لباس) 599. رانجھا رانجھے آکھیا سوہنی رنّ ڈٹھی، مگر لگ میرے آ گھیریا نے ۔ نٹھا خوف تھوں ایہہ سن دیس والے، پچھے کٹک ازغیب دا چھیڑیا نے ۔ پنجاں پیراں دی ایہہ مجاؤرنی اے، ایہناں کدھروں ساک سہیڑیا نے ۔ سبھ راجیاں اےنہاں نوں دھکّ دتا، تیرے ملک وچّ آئِ کے چھیڑیا نے ۔ ویکھو وچّ دربار دے جھوٹھ بولن، ایہہ وڈا ہی پھیڑنا پھیڑیا نے ۔ مجروح ساں غماں دے نال بھریا، میرا الڑا گھاؤ اچیڑیا نے ۔ کوئی روز جہان تے واؤ لینی، بھلا ہویا نہ چائ نبیڑیا نے ۔ آپ وارسی بنے ایس وہٹڑی دے، مینوں مار کے چائ کھدیڑیا نے ۔ راجا پچھدا کراں میں قتل سارے، تیری چیز نوں ذرا جے چھیڑیا نے ۔ سچ آکھ توں کھل کے کراں پرزے، کوئی برا اس نال جے پھیڑیا نے ۔ چھڈ ارلیاں جوگ بھجائ نٹھے، پر کھوہ نوں اجے نہ گیڑیا نے ۔ وارث شاہ میں گرد ہی رہیا بھوندا، سریم سرمچو نہیں لبیڑیا نے ۔ (مجاؤرنی=کسے درگاہ وغیرہ وچّ جھاڑو دین والی بھگتن، مجروح=زخمی، جوگ=بلداں دی جوڑی، کھوہ نہ گیڑیا=جنسی بھوگ جاں جبر جناہی نہیں کیتی، گرد=آلے دوآلے) 600. جواب راجے دا راجے آکھیا تساں تقصیر کیتی، ایہہ وڈا فقیر رنجانیا جے ۔ نک کنّ وڈھائکے دیاں سولی، ایویں گئی ایہہ گلّ نہ جانیا جے ۔ رجے جٹ نہ جاندے کسے تائیں، تسیں اپنی قدر پچھانیا جے ۔ رناں کھوہ فقیراں دیاں راہ مارو، تنبو غرب گمان دا تانیا جے ۔ راتیں چور تے دنے ادھالیاں تے، شیطان وانگوں جگ رانیا جے ۔ قاضی شرع دا تساں نوں کرے جھوٹھا، موج سولیاں دی تسیں مانیا جے ۔ ایہہ نت ہنکار نہ مال رہندے، کدی موت تحقیق پچھانیا جے ۔ وارث شاہ سرائے دی رات وانگوں، دنیا خواب خیال کر جانیا جے ۔ (رنجانیا=دکھی کیتا، رنجیدہ کیتا، رانیا=متھیا) 601. شرع دے محکمے وچّ پیشی جدوں شرع دے آن کے رجوہ ہوئے، قاضی آکھیا کرو بیان میاں ۔ دیؤ کھولھ سنائِ کے بات ساری، کراں عمر خطاب دا نیاں میاں ۔ کھیڑے آکھیا ہیر سی ساک چنگا، گھر چوچک سیال دے جان میاں ۔ اجو کھیڑے دے پتر نوں خیر کیتا، ہور لا تھکے لوک تان میاں ۔ جنج جوڑ کے اساں ویاہ لیاندی، ٹکے خرچ کیتے خیر دان میاں ۔ لکھ آدماں دے ڈھکی لکھمی سی، ہندو جاندے تے مسلمان میاں ۔ دود رسم کیتی، ملاں صد آندا، جس نوں حفظ سی فقہ قرآن میاں ۔ ملاں شاہداں نال وکیل کیتے، جویں لکھیا وچّ قرآن میاں ۔ اساں لائکے دمّ ویاہ آندی، دیس ملک رہیا سبھو جان میاں ۔ راون وانگ لے چلیا سیتا تائیں، ایہہ چھوہرا تیز زبان میاں ۔ وارث شاہ نونہہ رہے جے کویں ساتھے، ربا زمل دا رہے ایمان میاں ۔ (رجوہ ہوئے=سامنے ہوئے،پیشی ہوئی، خیر دان=دان دتے، حفظ= منہ زبانی یاد، شاہداں=شاہد دا بہووچن،گواہ، زمل=سارے) 602. راجے نے پچھیا راجا آکھدا پچھو خاں ایہہ چھاپا، کتھوں دامنے نال چموڑیا جے ۔ راہ جاندڑے کسے نہ پون چمبڑ، ایہہ بھوتنا کتھوں سہیڑیا جے ۔ سارے ملک جو جھگڑدا نال پھریا، کسے ہٹکیا ناہیں ہوڑیا جے ۔ وارث شاہ کسمبھے دے پھوگ وانگوں، اوہدا اکرا رسا نچوڑیا جے ۔ (چھاپا=کنڈیاں والی ڈال،ڈھینگر، ہٹکیا ہوڑیا=روکیا، اکرا=قیمتی) 603. کھیڑیاں دا اتر کتوں آیا کال وچّ بھکھ مردا، ایہہ چاک سی مہر دیاں کھولیاں دا ۔ لوک کرن وچار جوان بیٹی، اوہنوں فکر شریکاں دیاں بولیاں دا ۔ چھیل نڈھڑی ویکھ کے مگر لگا، ہلیا ہویا سیالاں دیاں گولیاں دا ۔ مہیں چار کے مچیا داعویاں تے، ہویا وارسی ساڈیاں ڈولیاں دا ۔ موجو چودھری دا پتّ آکھدے سن، پچھلگّ ہزارے دیاں دھولیاں دا ۔ حق کریں جو عمر خطاب کیتا، ہتھ وڈھنا جھوٹھیاں رولیاں دا ۔ نوشیرواں گدھے دا عدل کیتا، اتے کنجری عدل تمبولیاں دا ۔ ناد کھپری ٹھگی دے باب سارے، چیتا کریں دھیان جے جھولیاں دا ۔ منتر مار کے کھنبھ دا کرے ککڑ، بیر نمّ دیاں کرے نمولیاں دا ۔ کنگھی لوہے دی تائ کے پٹے واہے، سردار ہے وڈے کمبولیاں دا ۔ امب بیج تندور وچّ کرے ہریا، بنے مکِaں بالکا اولیاں دا ۔ وارث شاہ سبھ عیب دا رب محرم، ایویں سانگ ہے پگڑیاں پولیاں دا ۔ (ہلیا=گجھا ہویا، ڈولی=ویاہ دی ڈولی، رولی=رول مارن والا،فریبی، نوشیرواں عادل=نوشیرواں بابت مشہور ہے کہ اپنے محلّ دے تھلے اک زنجیر لائی ہوئی سی ۔فریادی جدوں زنجیر کھچدا تاں بادشاہ اسے ویلے اوہدی فریاد سنن لئی آ جاندا ۔اک دن اک کھرس کھادھے گدھے نے رسی نال سریر رگڑیا ۔بادشاہ نوں خبر مل گئی ۔اوہنے آکے گدھا دیکھیا اتے اوہدے مالک دا پتہ کرکے اوہنوں ڈانٹیا اتے گدھے دی سنبھال کرن لئی خبردار کیتا، کنجری عدل=رنڈیاں دے بازار وچّ اک پان ویچن والے دی دوکان سی ۔اوہ اکلا ہون دے باو جود بہت حرمن پیارا سی ۔اوہنے اک سفر تے جان توں پہلاں اپنی عمر دی پونجی سو (سونے) دیاں اشرفیاں اک امانتاں رکھن والے مشہور آدمی کول رکھ دتیاں ۔واپسی تے اوہ پرش بے ایمان ہو گیا اتے امانت دین توں مکر گیا، پان ویچن والا بہت دکھی ہویا ۔اوہنوں اداس ویکھ کے کوٹھے والی نے اوہنوں کارن پچھیا اتے معاملہ حل کرن دا وچن دتا، اوہنے وی امانتاں رکھن والے نوں کیہا کہ میں باہر وانڈھے جانا ہے اس لئی کجھ مال دے بھرے ڈبے تیر کھولھ رکھن لئی لیاوانگی ۔اوہناں وچّ ہیرے وی ہن ۔اس کول جان توں پہلاں پان ویچن والے نوں اوہدے کول بھیج دتا ۔اوہدے ہندیاں اوہ وی چلی گئی ۔پان والے نے گلّ کیتی ۔امانت والے نوں لالچ سی کہ رنڈی دا مال ودھ ہے اس لئی اوہنے پان ویچن والے نوں کیہا توں غلط بکسا کھولھیا سی آہ تیرا ڈبہ حاضر ہے اتے اوہدا مال سنے ڈبہ موڑ دتا ۔ اسے ویلے پہلاں متھے انوسار اوہدی (رنڈی) دی اک سہیلی سنیہا لے کے آ گئی کہ اوہ وانڈھے نہ جاوے، اوتھوں پتہ آیا ہے کہ تیرے رشتے دار اوتھے نہیں ہونگے اس لئی اگلے مہینے آئیں ۔اس طرحاں پان ویچن والے نوں اوہدا مال واپس مل گیا اتے کوٹھے والی نے اپنا مال وی اوہدے کولو نہ رکھیا، کمبولی=جھوٹھا، پولیاں پگڑیاں=وڈے وڈے پگڑاں والے نرا سانگ ہن) 604. قاضی تے رانجھا قاضی آکھیا بول فقیر میاں، چھڈّ جھوٹھ دے دب دریڑیاں نوں ۔ اصل گلّ سو آکھ درگاہ اندر، لا تزکر جھگڑیاں جھیڑیاں نوں ۔ سارے دیس وچّ ٹھٹھّ ہو سنے نڈھی، دوویں پھڑے ہو اپنے پھیڑیاں نوں ۔ پچھے میل کے چویا رڑکیائی، اوہ رناں سی وخت سہیڑیاں نوں ۔ بھلے جٹاں دی شرم توں لاہ سٹی، کھوار کیتا ای سیالاں تے کھیڑیاں نوں ۔ پہلاں سدیا آن کے داعویاں تے، سلام ہے ول چھلاں تیریاں نوں ۔ آبھو بھندیاں جھاڑ کے چبّ چکوں، ہن وہٹڑی دیہہ ایہہ کھیڑیاں نوں ۔ آؤ ویکھ لو سنن گنن والیو وے، ایہہ ملاح جے ڈوبدے بوڑیاں نوں ۔ دنیاندار نوں عورتاں زہد فقراں، میاں چھڈ دے شہدیاں جھیڑیاں نوں ۔ قاضی بہت جے آنودا ترس تینوں، بیٹی اپنی بخش دے کھیڑیاں نوں ۔ نت مال پرائے ہن چور کھاندے، ایہہ دسّ مصلے راہیں بھیڑیاں نوں ۔ چھڈ جا ہیاؤ دے نال جٹی، نہیں جانسیں دریاں میریاں نوں ۔ عیبی کل جہان دے پکڑیئنگے، وارث شاہ فقیر دے پھیڑیاں نوں ۔ (لا تزکر=ذکر نہیں کیتا جاندا، آبھو=کنک دے سٹیاں نوں بھنکے بنائے جاں کنک تے مکی نوں ابال کے بنائے دانے) 605. قاضی دا غصہ تے ہیر کھیڑیاں نوں دتی قاضی کھوہ دتی ہیر کھیڑیاں نوں، مارو ایہہ فقیر دغولیا جے ۔ وچوں چور تے یار تے لچّ لنڈا، ویکھو باہروں ولی تے اولیا جے ۔ دغادار تے جھاگڑو کلاکاری، بن فرے مشئخ تے اولیا جے ۔ وارث دغے تے آوے تاں صفاں گالے، اکھیں میٹ بہے جاپے رولیا جے ۔ (دغولیا=دغیباز، مشائکھ=بڑے پیر، رولیا=راول،فقیر) 606. کھیڑے ہیر نوں لے کے تر پe ہیر کھوہ کھیڑے چلے واہو داہی، رانجھا رہیا منہ گنجھ حیران یارو ۔ اڈ جائے کہ نگھرے غرق ہووے، ویہل دیوس نہ زمیں اسمان یارو ۔ کھیپ مار لئے کھیتڑے سڑے بوہل، حقے عملیاں دے رڑھ جان یارو ۔ ڈوراں ویکھ کے میر شکار روون، ہتھوں جنہاں دیوں باز اڈ جان یارو ۔ اوہناں ہوش تے عقل نہ تان رہندا، سریں جنہاں دے پون ودان یارو ۔ ہیر لاہ کے گھنڈھ حیران ہوئی، ستی چکھا دے وچّ میدان یارو ۔ تکھا دیدڑا وانگ مہا ستی دے، ملّ کھڑی سی عشقَ میدان یارو ۔ وچّ اوڈھنی سہم دے نال جٹی، جویں وچّ کربان کمان یارو ۔ کھونڈے اتے چوگان لے دیس نٹھا، ویکھاں کہڑے پھنڈ لے جان یارو ۔ چپ سلّ ہو بولنوں رہی جٹی، بناں روح دے جویں انسان یارو ۔ وارث شاہ دوویں پریشان ہوئے، جویں پڑھیا لاحول شیطان یارو ۔ (منہ گنجھ=سوچدا، دیوس نہ=دندے نہیں، کھیپ=لدن لئی تیار بوہل، ودان=وڈا بھارا ہتھوڑا، ستی چکھا=چکھا وچّ ستی ہون والی عورت وانگوں، مہا ستی=درگا،کالی دیوی وانگوں غصے وچّ، کربان=کماندان، سلّ=بے حس) 607. رانجھا ہیر نوں رانجھا آکھدا جاہ کی ویکھدی ہیں، برا موت تھیں ایہہ وجوگ ہے نی ۔ پئے دھاڑوی لٹ لے چلے مینوں، ایہہ دکھ کی جاندا لوگ ہے نی ۔ ملی سیدے نوں ہیر تے سواہ مینوں، تیرا نام دا اساں نوں ٹوگ ہے نی ۔ بکل لیف دی تے جپھی وہٹیاں دی، ایہہ رت سیال دا بھوگ ہے نی ۔ سونکن رنّ گوانڈھ کپتیاں دا، بھلے مرد دے باب دا روگ ہے نی ۔ خوشی نت ہوون مرد پھلّ وانگوں، گھریں جنہاں دے نت دا سوگ ہے نی ۔ تنھاں وچّ جہان کی مزہ پایا، گلے جنہاں دے ریشٹا جوگ ہے نی ۔ جہڑا بناں خوراک دے کرے کشتی، اوس مرد نوں جانیئے پھوگ ہے نی ۔ اسمان ڈھیہہ پوے تاں نہیں مردے، باقی جنہاں دی زمیں تے چوگ ہے نی ۔ جدوں کدوں محبوب نہ چھڈنا ایں، کالا ناگ خدائ دے جوگ ہے نی ۔ کاؤں کونج نوں ملی تے شیر پھاہوی، وارث شاہ ایہہ دھروں سنجوگ ہے نی ۔ (ٹوگ=ہتھ نہ آؤن والا پنچھی، ریشٹا=جھگڑا،دھندا) 608. تتھا بر وقت جے فضل دا مینہہ وسے، برا کون منانودا وٹھیاں نوں ۔ لب یار دے آبِ-حیات باجھوں، کون زندگی بخشدا کٹھیاں نوں ۔ دوویں آہ فراقَ دی مار لئیے، کرامات مناوسی رٹھیاں نوں ۔ میاں مار کے آہ تے شہر ساڑو، بادشاہ جانیں اساں مٹھیاں نوں ۔ تیری میری پریت گئی لڑھ ایویں، کون ملے ہے واہراں چھٹیاں نوں ۔ باجھ سجناں پیڑ-ونڈاویاں دے، نت کون منانودا رٹھیاں نوں ۔ بناں تالیا نیک دے کون موڑے، وارث شاہ دیاں دہاں اپٹھیاں نوں ۔ (بر وقت=موقعے سر،ویلے سر، فضل=رب دی مہر، وٹھیاں= ورھدیاں، لب-اے-یار=یار دیاں بلھیاں، آب-اے-حیات=امرت) 609. ہیر دی آہ ہیر نال فراقَ دے آہ ماری، ربا ویکھ اساڈیاں بھکھن بھاہیں ۔ اگے اگّ پچھے سپّ شینہ پاسیں، ساڈی واہ نہ چلدی چوہیں راہیں ۔ اکے میل رنجھیٹڑا عمر جالاں، اکے دوہاں دی عمر دی الکھ لاہیں ۔ ایڈا قہر کیتا دیس والیاں نے، ایس شہر نوں قادرا اگّ لائیں ۔ (بھاہ=اگّ، عمر دی الکھ لاہیں=عمر ختم کر، قادرا=ربا) 610. رانجھے دی ربّ توں منگ ربا قہر پائیں قہر شہر اتے، جہڑا گھتّ فرؤن ڈبایا ای ۔ جہڑا نازل ہویا زکریئے تے، اوہنوں گھتّ شریہ چروایا ای ۔ جہڑا پائِ کے قہر دے نال غصے، وچّ اگّ خلیل پوایا ای ۔ جہڑا پائکے قہر تے سٹّ تختوں، سلیمان نوں بھٹھّ جھکایا ای ۔ جہڑے قہر دا یونس تے پیا بدل، اوہنوں ڈمبھری تھوں نگلایا ای ۔ جہڑے قہر تے غضب دی پکڑ کاتی، اسمٰعیل نوں ذبح کرایا ای ۔ جہڑا گھتیو غضب تے ویر غصہ، یوسف کھوہ وچ بند کروایا ای ۔ جہڑے قہر دے نال شاہ مرداں، اکس نفر توں قتل کرایا ای ۔ جہڑے قہر دے نال یزیدیاں توں، امام حسین نوں چائ کہایا ای ۔ ککی پھوہڑی تیز زبان کھولھوں، حسن زہر دے نال مروایا ای ۔ اوہا قہر گھتیں ایس دیس اتے، جہڑا اتنیاں دے سر آیا ای ۔ (حضرت خلیل=(خلیل دا ارتھ ہے صادق) آپ بت پوجا ورودھ پرچار کیتا کردے سن اتے رب دی بھگتی کردے سن ۔اک دن جدوں پوجا گھر توں لوک باہر گئے سن تے خلیل نے سارے بت بھنّ دتے جس کرکے نمرود نے آپ نوں بھڑکدی اگّ وچّ سٹن دا دنڈ دتا ۔پر رب دے حکم نال اگّ ٹھنڈی ہو گئی، ڈمبھری=وڈی مچھی، شاہ مرداں= بہادراں دا بادشاہ، حضرت علی، اوہنوں اک غلام نے قتل کر دتا سی) 611. رانجھے دا سراپ رانجھے ہتھ اٹھا دعا منگی، تیرا نام قہار جبار سائیں ۔ توں تاں اپنے ناؤں نیاؤں پچھے، ایس دیس تے غیب دا غضب پائی ۔ سارا شہر اجاڑکے ساڑ سائیاں، کویں مجھ غریب تھے داد پائیں ۔ ساڈی شرم رہسی کرامات جاگے، بنے بیڑیاں ساڈیاں چا لائیں ۔ وارث شاہ پیرا سنی کوک ساڈی، اجے راجے دے شہر نوں اگّ لائیں ۔ (قہار=قہر ورتاؤن والا، جبار=جبر کرنے والا،ظالم، ناؤں نیاؤں=اپنے ناں نال انصاف کرن لئی) 612. تتھا جویں اندر تے قہر دی نظر کرکے، مہکھاسروں پوری لٹوایا ای ۔ سرگا پوری امر پوری اند پریاں، دیوَ پوری مکھ آسن لایا ای ۔ قہر کریں جیوں بھدرکا کوہ ماری، رنڈ منڈ مکھا اتے دھایا ای ۔ رقت بیج مہکھاسروں لا سبھے، پرچنڈ کر پلک وچّ آیا ای ۔ اوہا کروپ کر جہڑا پیا جوگی، بشوا متروں کھیل کروایا ای ۔ اوہا کرودھ کر جہڑا پائِ راون، رام چند تھوں لنک لٹوایا ای ۔ اوہا کروپ کر جہڑا پانڈوآں تے، چکھابوہ دے وچّ کروایا ای ۔ دروناں چارجوں لائکے بھیم بھیکھم ،جہڑا کیرواں دے گل پایا ای ۔ قہر پا جو گھت ہکناکشے تے، نال نکھاں دے ڈھڈ پڑوایا ای ۔ گھت کروپ جو پائکے کنس راجے، بودا کانھ تھوں چائ پٹایا ای ۔ گھت کروپ جو پائِ کلکھیترے نوں، کئی کھوہنی سینا گلوایا ای ۔ گھت کروپ جو دروپدی نال ہوئی، پتّ نال پھر انت بچایا ای ۔ جدھ وچّ جو رام نل نیل لچھمن، کمبھ کرن دے باب بنایا ای ۔ گھت کروپ جو بالی تے رام کیتا، اتے تاڑکا پکڑ چروایا ای ۔ گھت کروپ سباہو ماریچ ماریو، مہا دیوَ دا کنڈ بھنوایا ای ۔ اوہ کروپ کر جہڑا اینیاں تے، جگا جگ ہی دھم کرایا ای ۔ اس دا آکھیا ربّ منظور کیتا، ترت شہر نوں اگّ لگایا ای ۔ جدوں اگّ نے شہر نوں چوڑ کیتا، دھم راجے دے پاس پھر آیا ای ۔ وارث شاہ میاں وانگ شہر لنکا، چاروں طرف ہی اگّ مچایا ای ۔ (کروپ=غصہ، نکھاں=نہوآں، نوٹ: اس بند وچّ دتے حوالے ہندو متھہاس وچوں لئے گئے ہن) 613. سارے شہر نوں اگّ لگنی لگی اگّ چوترف جاں شہر سارے، کیتا صاف سبھ جھگیاں جھاہیاں نوں ۔ سارے دیس وچّ دھم تے شور ہویا، خبراں پہنچیاں پاندھیاں راہیاں نوں ۔ لوکاں آکھیا فقر بد-دعا دتی، راجے بھیجیا ترت سپاہیاں نوں ۔ پکڑ کھیڑیاں نوں کرو آن حاضر، نہیں جاندے ضبط بادشاہیاں نوں ۔ جا گھیر آندے چلو ہوؤ حاضر، کھیڑے پھڑے نے ویکھ لے گاہیاں نوں ۔ وارث سوم صلوات دی چھری کپے، ایہناں دین ایمان دیاں پھاہیاں نوں ۔ (جھاہی=کلی، ضبط=ضابطہ،قانون، سوم صلوات=روزہ نماز) 614. ہیر رانجھے نوں ملی ہیر کھوہ کے رانجھے دے ہتھ دتی، کریں جوگیا خیر دعا میاں ۔ رانجھے ہتھ اٹھا کے دعا دتی، توں ہیں جل جلال خدا میاں ۔ تیرے حکم تے ملک تے خیر ہووے، تیری دور ہو کلّ بلا میاں ۔ انّ دھنّ تے لچھمی حکم دولت، نت ہوونی دون سوا میاں ۔ گھوڑے اوٹھ ہاتھی دم توپ خانے، ہند سندھ تے حکم چلا میاں ۔ وارث شاہ رب نال ہیا رکھے، میٹی مٹھ ہی دے لنگھا میاں ۔ (جلجلال=ربّ، سندھ=سمندر) 615. رانجھا لے کے چلیا اپنے دیس تائیں، چل نڈھیئے ربّ ودھائییں نی ۔ چودھرانیئے تخت ہزارے دیئے، پنجاں پیراں نے آن بہائییں نی ۔ کڈھ کھیڑیاں توں ربّ دتیئے توں، اتے ملک پہاڑ پہنچائییں نی ۔ ہیر آکھیا اویں جے جا وڑساں، رنا آکھسن ادھلے آئییں نی ۔ پیئیے سہرے ڈوب کے گالیو نی، کھوہ کون نوالیاں آئییں نی ۔ لاواں پھیریاں عقد نکاح باجھوں، ایویں بودلی ہوئکے آئییں نی ۔ گھتّ جادوڑا دیوَ نے پری ٹھگی، حور آدمی دے ہتھ آئییں نی ۔ وارث شاہ پریم دی جڑی گھتی، مستانڑے چاک رہائییں نی ۔ (ادھل=نکل کے آئی،کڈھ کے لیاندی، عقد نکاح=ویاہ دی رسم، بودلی=بودلے پیر دی فقیرنی بھاوَ مریدنی) 616. ہیر راہے راہ جاں سیالاں دی جوہ آئی، ہیر آکھیاں ویکھ لے جوہ میاں ۔ جتھوں کھیڈدے گئے ساں چوج کردے، تقدیر لاہے وچّ کھوہ میاں ۔ جدوں جنج آئی گھر کھیڑیاں دی، طوفان آیا سر نوح میاں ۔ ایہہ تھانؤ جتھے قیدو پھانٹیا سی، نال سیلھیاں بنھ دھروہ میاں ۔ (لاہے=اتارے، دھروہ=دھوہ کے) 617. سیالاں نوں خبر ہونی ماہیاں آکھیا جا کے وچّ سیالیں، نڈھی ہیر نوں چاک لے آیا جے ۔ داڑھی کھیڑیاں دی سبھا منّ سٹی، پانی اک پھوہی ناہیں لایا جے ۔ سیالاں آکھیا پرھاں نہ جان کتے، جا کے نڈھڑی نوں گھریں لیایا جے ۔ آکھو رانجھے نوں جنج بنا لیاوے، بنھ سہرے ڈولڑی پایا جے ۔ جو کجھ ہے نصیب سو داج دامن، ساتھوں تسیں بھی چا لیجایا جے ۔ ایدھروں ہیر تے رانجھے نوں لین چلے، اودھروں کھیڑیاں دا نائی آیا جے ۔ سیالاں آکھیا کھیڑیاں نال ساڈے، کوئی خیر دے پیچ نہ پایا جے ۔ ہیر ویاہ دتی موئی گئی ساتھوں، منہ دھیؤ دا نہ وکھایا جے ۔ مڑی تساں تھوں اوہ کسے کھوہ ڈبی، کیہا دیس تے پچھنا لایا جے ۔ ساڈی دھیؤ دا کھوج مکایا جے، کوئی اساں توں ساک دوایا جے ۔ اوویں موڑ کے نائی نوں ٹور دتا، مڑ پھیر نہ اساں ولّ آیا جے ۔ وارث تساں تھوں ایہہ امید آہی، ڈنڈے ستھریاں وانگ وجایا جے ۔ (ماہیاں=ماہی منڈیاں، پھوہی=پانی دا تپکا، داج دامن=داج، پیچ=کھچ،گنڈھ، ستھریاں وانگ ڈنڈے وجاؤنا=برامپرر پنڈ نواسی نندے خطری دے گھر اک بالک دنداں سمیت جنمیاں، جس نوں جوتشیاں نے وگھن کاری کہہ کے باہر سٹ دتا، شری گورو ہرگوبند صاحب کشمیر توں پرط رہے سن ۔اوہناں نے بالک نوں ویکھ کے سنبھال لیا اتے بڑے یتناں نال پالیائتے ایہدا ناؤں 'ستھرا' رکھیا، اوہ گورو صاحب دے دربار وچّ رہا ۔ستھرے شاہ دیاں ہاسرس دیاں بہت کہانیاں مشہور ہن ۔دلی دے حاکماں توں اسنے پیسہ ہٹی اگراہن دا حکم پراپت کیتا ۔ہن ستھرے سکھ دھرم بھل گئے ہن اتے ڈنڈے وجاکے ہٹیاں توں منگکے کھاندے ہن) 618. ہیر نوں سیالاں نے گھر لیاؤنا بھائیاں ذائقے ہیر نوں گھریں آندا، رانجھا نال ہی گھریں منگائیو نے ۔ لاہ مندراں جٹاں منائ سٹیاں، سر سوہنی پگّ بنھائیو نے ۔ گھن گھتّ کے کھنڈ تے دودھ چاول، اگے رکھ پلنگھ بہائیو نے ۔ یعقوب دے پیارڑے پت وانگوں، کڈھ کھوہ تھیں تخت بہائیو نے ۔ جا بھائیاں دی جنج جوڑ لیاویں، اندر واڑ کے بہت سمجھائیو نے ۔ نال دیئ لاگی خوشی ہو سبھناں، طرف گھراں دے اوس پہنچائیو نے ۔ بھائیچارے نوں میل بہائیو نے، سبھو حالَ احوال سنائیو نے ۔ ویکھو دغے دے پھند لائیو نے، دھیؤ مارن دا متا پکائیو نے ۔ وارث شاہ ایہہ قدرتاں رب دیاں نے، ویکھ نواں پاکھنڈ رچائیو نے ۔ (یعقوب دا پتر=یوسف، پھند=جال) 619. رانجھا تخت ہزارے برات لیاؤن لئی گیا رانجھے جائ کے گھرے آرام کیتا، گنڈھ پھیریا سو وچّ بھائیاں دے ۔ سارا کوڑما آئکے گرد ہویا، بیٹھا پینچ ہو وچّ بھرجائیاں دے ۔ چلو بھائیؤ ویاہ کے سیال لیائیے، ہیر لئی ہے نال دوائیاں دے ۔ جنج جوڑ کے رانجھے تیار کیتی، ٹمک چا بدھے مگر نائیاں دے ۔ واجے دکھنی دھرگاں دے نال وجن، لکھ رنگ چھینے سرنائیاں دے ۔ وارث شاہ وساہ کی جیؤنے دا، بندہ بکرا ہتھ قصائیاں دے ۔ (گنڈھ پھیری=ویاہ دا ستا دتا، کوڑما=خاندان، دھرگّ=ڈھول، سرنائیاں=بیگ پائیپاں، مشق ورگیاں بیناں) 620. سیالاں نے ہیر نوں مار دینا سیالاں بیٹھ کے ستھّ وچار کیتی، بھلے آدمی غیرتاں پالدے نی ۔ یارو گل مشہور جہان اتے، سانوں میہنے ہیر لیال دے نی ۔ پتّ رہیگی نہ جے ٹور دتی، نڈھی نال منڈے مہینوال دے نی ۔ پھٹ جیبھ دے کالکھ بیٹیاں دی، عیب جوانی دے میہنے گالھ دے نی ۔ جتھوں آنودے تتھوں دا برا منگن، دغا کرن جو محرم حالَ دے نی ۔ قبر وچّ داؤس خنزیر ہوسن، جہڑے لاڈ کرن دھن مال دے نی ۔ عورت اپنی کول جے غیر ویکھن، غیرت کرن نہ اوس دے حالَ دے نی ۔ منہ تنھاں دا ویکھنا خوک وانگوں، قتل کرن رفیق جو نال دے نی ۔ سید شیخ نوں پیر نہ جاننا ای، عمل کرن جو اوہ چنڈال دے نی ۔ ہوئے چوہڑا ترک حرام مسلم، مسلمان سبھ اوس دے نال دے نی ۔ دولتمند دیؤس دی ترک صحبت، مگر لگیئے نیک کنگال دے نی ۔ کوئی کچکڑا لال نہ ہو جاندا، جے پروئیے نال اوہ لال دے نی ۔ زہر دے کے ماریئے نڈھڑی نوں، گناہ گار ہو جلجلال دے نی ۔ مار سٹیا ہیر نوں ماپیاں نے، ایہہ پیکھنے اوس دے خیال دے نی ۔ بد-عملیاں' جنہاں تھوں کریں چوری، محرم حالَ تیرے وال وال دے نی ۔ سانوں جنتیں ساتھ رلاؤنا ایں، اساں آسرے فضل کمال دے نی ۔ جہڑے دوزخاں نوں بنھ ٹوریئنگے، وارث شاہ فقیر دے نال دے نی ۔ (غیرت=انکھ، مہینوال=مجھاں چارن والا، خنزیر=سور، خوک=سور، دھن=عورت، رفیق=ساتھی، چنڈال=ظالم، ترک حرام=حرام کھانا چھڈ دینا، بد عملیاں=ماڑے کم کرن والیاں) 621. ہیر دی موت دی خبر رانجھے نوں دینی ہیر جانے-بہکّ تسلیم ہوئی، سیالاں دفنا کے خط لکھایا ای ۔ ولی غوث تے قطب سبھ ختم ہوئے، موت سچ ہے ربّ فرمایا ای ۔ 'کل شیئن ہالکل الاّ وج ہا ہو'، حکم وچّ قرآن دے آیا ای ۔ اساں صبر کیتا تساں صبر کرنا، ایہہ دھروں ہی ہندڑا آیا ای ۔ اساں ہور امید سی ہور ہوئی، خالی جائے امید فرمایا ای ۔ ایہہ رضا قطعی نہ ٹلے ہرگز، لکھ آدمی ترت بھجایا ای ۔ ڈیرہ پچھ کے دھیدو دا جا وڑیا، خط روئکے ہتھ پھڑایا ای ۔ ایہہ روونا خبر کی لیایا اے، منہ کاس تھوں برا بنایا ای ۔ مازول ہوئیوں تخت زندگی تھوں، فرمان تغیر دا آیا ای ۔ میرے مال نوں خیر ہے قاصدا او، آکھ کاسنوں ڈسکنا لایا ای ۔ تیرے مال نوں دھاڑوی اوہ پیا، جس توں کسے نہ مال چھڈایا ای ۔ ہیر موئی نوں اٹھواں پہر ہویا، مینوں سیالاں نے اج بھجوایا ای ۔ وارث شاہ میاں گلّ ٹھیک جانیں، تیتھے کوچ دا آدمی آیا ای ۔ (جانے-بہکّ تسلیم=مر گئی، کل شیئن ہالکل الاّ وج ہا ہو= ہر شے ہلاک ہو جائیگی سوا اس دے جہدے ول رب دی توجو ہے، مازول ہوئیوں تخت=گدی توں لاہ دتا، تغیر=بدلی، ڈسکنا=رونا) 622. رانجھے نے آہ ماری رانجھے وانگ فرہاد دے آہ کڈھی، جان گئی سو ہو ہوا میاں ۔ دوویں دارے فنا تھیں گئے ثابت، جا رپے نے دارے بکا میاں ۔ دوویں راہ مجاز دے رہے ثابت، نال صدق دے گئے وحہ میاں ۔ وارث شاہ اس خواب سرائے اندر، کئی واجڑے گئے وجا میاں ۔ (دار-اے-فنا=موت دا گھر،ایہہ دنیاں، دار-اے-بکا=سدا رہن والی دنیاں،اگلا جہان راہ مجاز=عشقَ مجازی بھاوَ دنیاوی پیار دے راہ، ثابت=قایم،پکے، وحہ گئے= کٹ گئے) 623. واک کوی کئی بول گئے شاخ عمر دی تے، ایتھے آلھنا کسے نہ پایا ای ۔ کئی حکم تے ظلم کما چلے، نال کسے نہ ساتھ لدایا ای ۔ وڈی عمر آواز اولاد والا، جس نوح طوفان منگوایا ای ۔ ایہہ روح قلبوت دا ذکر سارا، نال عقل دے میل ملایا ای ۔ اگے ہیر نہ کسے نے کہی ایسی، شعر؎ بہت مرغوب بنایا ای ۔ وارث شاہ میاں لوکاں کملیاں نوں، قصہ جوڑ ہشیار سنایا ای ۔ (ساتھ لدایا=نال نہیں لے گئے، طوفان منگوایا=منگ کے طوفان لیا، مرغوب=سوہنا) 624. ہجری سمت 1180، تاریخ 1823 بکرمی سن یاراں سے اسیاں نبی ہجرت، لمے دیس دے وچّ تیار ہوئی ۔ اٹھاراں سے تیئیسیاں سمتاں دا، راجے بکرماجیت دی سار ہوئی ۔ جدوں دیس تے جٹّ سردار ہوئے، گھرو گھری جاں نویں سرکار ہوئی ۔ اشراف خراب کمین تازے، ذمیندار نوں وڈی بہار ہوئی ۔ چور چودھری یارنی پاک دامن، بھوت منڈلی اک تھیں چار ہوئی ۔ وارث شاہ جنہاں کیہا پاک کلمہ، بیڑی تنھاں دی عاقبت پار ہوئی ۔ (لما دیش=پنجاب دا دکھن پچھم دا علاقہ، دیس تے جٹ سردار ہوئے= آدینا بیغ دی موت 1758 ای پچھوں سکھ سرداراں دیاں 12 مسلاں ۔ 1762 وچّ ملکہ ہانس دا سردار محمد عظیم سی، اوہدے اتے اتے 1766 وچّ صوبہ ملتان اتے سردار جھنڈا سنگھ گنڈا سنگھ نے حملہ کیتا اتے ایہہ علاقے محمد عظمی توں کھوہ لئے، اشراپھ=شریف دا بہو-وچن،بھلیمانس، تازے=ترقی تے، بھوت منڈلی=برے لوک، عاقبت= اخیر،انت) 625. واک کوی کھرل ہانس دا شہر مشہور ملکہ، جتھے شعر؎ کیتا نال راس دے میں ۔ پرکھ شعر؎ دی آپ کر لین شاعر، گھوڑا پھیریا وچّ نخاس دے میں ۔ پڑھن گبھرو دلیں وچّ خوشی ہو کے، پھلّ بھیجیا واسطے باس دے میں ۔ وارث شاہ نہ عمل دی راس میتھے، کراں مان نمانڑا کاس دے میں ۔ (ملکہ ہانس=پاکپٹن ساہیوال سڑھک تے پاکپٹن توں 9 میل دور اک پرانا قصبہ ہے جسدے وچّ محلہ اچا ٹبہ دی مسیت وچّ بیٹھ کے وارث شاہ نے قصہ ہیر پورا کیتا، نخاس=منڈی، باس=مہک، راس=دولت، کاس دے=کس تے) 626. تتھا افسوس مینوں اپنی ناکسی دا، گناہ گار نوں حشر دے سور دا اے ۔ ایہناں مومناں خوف ایمان دا اے، اتے حاجیاں بیعت مامور دا اے ۔ صوبہ دار نوں طلب سپاہ دی دا، اتے چاکراں کاٹ قصور دا اے ۔ سارے ملک خراب پنجاب وچوں سانوں وڈا افسوس قصور دا اے ۔ سانوں شرم ہیا دا خوف رہندا، جویں موسیٰ نوں خوف کوہ طور دا اے ۔ ایہناں غازیاں کرم بہشت ہووے، تے شہیداں نوں وعدہ حور دا اے ۔ ایویں باہروں شان خراب وچوں، جویں ڈھول سہاونا دور دا اے ۔ وارث شاہ وسنیک جنڈیالڑے دا، شاگرد مخدوم قصور دا اے ۔ رب آبرو نال ایمان بخشے، سانوں آسرا فضل غفور دا اے ۔ وارث شاہ نہ عمل دے ٹانک میتھے، آپ بخش لقا حضور دا اے ۔ وارث شاہ ہووے روشن نام تیرا، کرم ہووے جے رب شکور دا اے ۔ وارث شاہ تے جملیاں مومناں نوں، حصہ بخشیا اپنے نور دا اے ۔ (ناکسی=گھٹ عقل،نقصاں، حشر دا سور=قیامت دے بگل، مومن=مسلمان، بیعت مامور=خانا کعبہ دے اتے رب دا گھر جتھے فرشتے بھجن بندگی کردے ہن، طلب=تنخواہ، غازی= کافراں نال لڑن والا، مخدوم=آقا،پیر، آبرو=عزت، غفور=معاف کرن والا، ٹانک=چار تولے بھار تولن دا وٹا جو قیمتی وستاں ہیرے جواہرات تولن لئی ورتیا جاندا سی، لقا=چہرہ،دیدار، جملیاں=ساریاں، کرم=مہربانی) 627. کتاب دا خاتمہ ختم رب دے کرم دے نال ہوئی، فرمائش پیارڑے یار دی سی ۔ ایسا شعر؎ کیتا پرمغز موزوں، جیہا موتیاں لڑی شہوار دی سی ۔ طول کھولھ کے ذکر بیان کیتا، رنگت رنگ دی خوب بہار دی سی ۔ تمثیل دے نال بنائِ کہیا، جیہی زینت لال دے ہار دی سی ۔ جو کو پڑھے سو بہت کھرسند ہووے، واہ واہ سبھ خلق پکاردی سی ۔ وارث شاہ نوں سکّ دیدار دی ہے، جیہی ہیر نوں بھٹکنا یار دی سی ۔ (پور مغز=ٹھوس، موضوع کیتا=بنایا،لکھیا، شہوار=بادشاہاں لایق، طول کھولھ کے=وستھار نال. تمثیل=اداہرن دے کے،درشٹانت، زینت=سجاوٹ. کھرسند=خوش،پرسنّ، سک=خواہش) 628. تتھا بخش لکھنے والیاں جملیاں نوں، پڑھن والیاں کریں عطا سائی ۔ سنن والیاں نوں بخش خوشی دولت، رکھیں ذوق تے شوق دا چا سائیں ۔ رکھیں شرم ہیا توں جملیاں دا، میٹی مٹھ ہی دیئیں لنگھا سائی ۔ وارث شاہ تمامیاں مومناں نوں، دیئیں دین ایمان لقا سائیں ۔ (عطا کریں=مہربانی نال کجھ تحفہ دیئیں) 629. واک کوی ہیر روح تے چاک قلبوت جانو، بالناتھ ایہہ پیر بنایا ای ۔ پنج پیر حواس ایہہ پنج تیرے، جنہاں تھاپنا تدھّ نوں لایا ای ۔ قاضی حق جھبیل نے عمل تیرے، اال منکر نکیر ٹھہرایا ای ۔ کوٹھا گور عزرائیل ہے ایہہ کھیڑا، جہڑا لیندو ہی روح نوں دھایا ای ۔ قیدو لنجا شیطان ملعون جانو، جس نے وچّ دیوان پھڑایا ای ۔ سئیاں ہیر دیاں رنّ گھر بار تیرا، جنہاں نال پیوند بنایا ای ۔ وانگ ہیر دے بنھ لے جان تینوں، کسے نال نہ ساتھ لدایا ای ۔ جہڑا بولدا ناتکا ونجھلی ہے، جس ہوش دا راگ سنایا ای ۔ سہتی موت تے جسم ہے یار رانجھا، ایہناں دوہاں نے بھیڑ مچایا ای ۔ شہوت بھابی تے بھکھ ربیل باندی، جنہاں جنتوں مار کڈھایا ای ۔ جوگی ہے عورت کنّ پاڑ جس نے، سبھ انگ ببھوت رمایا ای ۔ دنیاں جان ایویں جویں جھنگ پیکے، گور کالڑا باغ بنایا ای ۔ ترننجن ایہہ بد عملیاں تیریاں نے، کڈھ قبر تھیں دوزخے پایا ای ۔ اوہ مسیت ہے مانؤں دا شکم بندے، جس وچّ شب روز لنگھایا ای ۔ عدلی راجا ایہہ نیک نے عمل تیرے، جس ہیر ایمان دوایا ای ۔ وارث شاہ میاں بیڑی پار تنھاں، کلمہ پاک زبان تے آیا ای ۔ (تھاپنا لایا=تھاپی دتی، منکر اتے نکیر=دو فرشتے جہڑے ہر ویلے بندے دے چنگے مندے کم دا حساب رکھدے ہن، ملعون=ردّ کیتا ہویا،برادری وچوں سیکیا ہویا، پیوند=رشتہ،جوڑ، ناتکا= بولن شکتی، بھیڑ=جھگڑا، شہوت=جنسی بھکھ تے لالسا، شکم=پیٹ، گربھ، شب روز=دن رات)